AFET BİLGİ SİSTEMLERİ VE HABERLEŞME - Deneme Sınavı - 11

Afet risklerinin azaltılması ve afete hazırlık aşamalarında, coğrafi veri altlıklarında CBS ile toplanan veriler kullanılarak, afet tehlike ve risk haritaları oluşturulur; afet sonrası en uygun toplanma alanlarını, tahliye bölgelerini ve yollarını içeren afet müdahale planları hazırlanır, bu haritalar ve planlar esas alınarak, afete duyarlı imar planları üretilir veya güncellenir. Böylece, gelecekte oluşabilecek afetler önlenemese bile afetlerden minimum düzeyde zarar görmeye ve yaşam kurtarmaya yönelik önlemler CBS teknolojisi yardımıyla alınmış olur. Afetin bu aşamasında, CBS ile toplanan verilerin kalitesi (doğruluğu, tamlığı, güncelliği) büyük önem taşır. Afet’in hemen sonrası, afete müdahale aşamasında, daha önceden toplanmış ve depolanmış olan coğrafi veriler kullanılarak, afet bölgesine en yakın hastanelerin ve bu hastanelere en kısa yol güzergâhlarının belirlenmesi, afet esnasında ihtiyaç duyulan kaynakların (çadır, battaniye, su, yiyecek, kurtarma aracı, jeneratör, vb.) yer aldığı depoların belirlenmesi, afetin tek bir merkezden izlenmesi ve yönetilmesi konularında CBS teknolojisi büyük destek sağlar. Afet sonrası, iyileştirme sürecinde de afetten etkilenen yapıların (bina, yol, köprü, tesis, vb.) belirlenmesi ve haritalanması, afetten zarar gören vatandaşların hak sahipliğinin takibi ve bu vatandaşlara bina yapımı için tahsis edilecek yerlerin belirlenmesi vb. konularda da CBS teknolojisi önemli rol oynar. Doğru cevap A şıkkıdır.

Personel (Ad-Soyad, Unvan, Kuruluş, Bölüm, Tesis, e-posta, Tel, Eğitimler, Sertifikalar ve Konum: Çalıştığı-Tesis- Konumu) bilgiler arasındadır.

Afet yönetimine yönelik Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları, masaüstü yazılımlar, web sunucuları ve Veritabanı sistemleri olarak gruplandırılabilir. Masaüstü Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları ticari yazılımlar (örneğin ArcGIS, MapInfo, GeoMedia, NetGIS,vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (Quantum GIS, MapWindow GIS, uDig, gvSIG, vb.) olabilir. Veritabanı yazılımları da ticari yazılımlar (Oracle+Spatial), Oracle+ArcSDE, vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (PostgreSQL+PostGIS, MySQL, vb.) olabilir. Coğrafi verileri web üzerinden sunan web sunucuları da ticari (ArcGIS Server, GeoMedia-WebMap, MapInfo-MapExtreme, NetCAD-NetGIS Server) veya ücretsiz ve açık kaynak yazılımlar (GeoServer, MapServer) olabilir.

Afet yönetimine yönelik Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları, masaüstü yazılımlar, web sunucuları ve Veritabanı sistemleri olarak gruplandırılabilir. Masaüstü Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları ticari yazılımlar (örneğin ArcGIS, MapInfo, GeoMedia, NetGIS,vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (Quantum GIS, MapWindow GIS, uDig, gvSIG, vb.) olabilir. Veritabanı yazılımları da ticari yazılımlar (Oracle+Spatial), Oracle+ArcSDE, vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (PostgreSQL+PostGIS, MySQL, vb.) olabilir. Coğrafi verileri web üzerinden sunan web sunucuları da ticari (ArcGIS Server, GeoMedia-WebMap, MapInfo-MapExtreme, NetCAD-NetGIS Server) veya ücretsiz ve açık kaynak yazılımlar (GeoServer, MapServer) olabilir.

Raster veri, detayların satır ve sütunlardan oluşan matris yapısında depolandığı, detay koordinatların satır ve sütun numaraları bilinen ve piksel (pixel) adı verilen resim elemanları ile temsil edildiği; nokta detayların tek bir piksel ile, çizgi detayların birbirine komşu piksel dizileriyle, alan detayların ise bir araya toplanmış komşu pikseller şeklinde gösterildiği bir veri türüdür.

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) teknolojisi sayesinde, afetin her aşamasında, ihtiyaç duyulan konum bilgisine sahip afet bilgisinin toplanması, depolanması, işlenmesi, analizi ve sunulması işlemleri bütünleşik olarak gerçekleştirilebilmektedir. Afet risklerinin azaltılması ve afete hazırlık aşamalarında, coğrafi veri altlıklarında CBS ile toplanan veriler kullanılarak, afet tehlike ve risk haritaları oluşturulur; afet sonrası en uygun toplanma alanlarını, tahliye bölgelerini ve yollarını içeren afet müdahale planları hazırlanır, bu haritalar ve planlar esas alınarak, afete duyarlı imar planları üretilir veya güncellenir.

Raster veri, detayların satır ve sütunlardan oluşan matris yapısında depolandığı, detay koordinatların satır ve sütun numaraları bilinen ve piksel (pixel) adı verilen resim elemanları ile temsil edildiği; nokta detayların tek bir piksel ile, çizgi detayların birbirine komşu piksel dizileriyle, alan detayların ise bir araya toplanmış komşu pikseller şeklinde gösterildiği bir veri türüdür.

CBS veri kaynakları, web siteleri, veri üreten kurum ve firmalar, raster tarama, vektör sayısallaştırma ve arazi ölçmeleri sayılabilir.

ABD’nin GPS, Rusya’nın GLONASS, Avrupa Birliğinin GALILEO isimli konum belirlemede kulla- nılan uydu sistemlerine verilen genel ad.

Bu teknikte, belli bir “alan” detay içinde kalan, başka detaylar kırpılarak çıkartılır. Örneğin “yol” detayı için 30 metrelik tampon bölge analizi sonucu oluşturulan tampon bölge içinde kalan nokta detaylar bu teknik ile belirlenir.

Konuma Göre Öznitelik Bağlama Analizi

Farklı türdeki (nokta, çizgi, alan) detaylarının birbirlerine göre konumları (kesen, kesişen, içeren, içinde kalan, örtüşen, ayrışan, eşit) esas alınarak bir katmandaki özniteliklerin diğer katmana aktarılması tekniğidir. Bu teknik ile, alan türündeki ilçe katmanı içinde kalan, nokta türündeki türündeki deprem noktalarına içinde oldukları ilçe adlarının aktarılması, çizgi türündeki petrol boru hatlarına, içinden geç- tikleri (kestikleri) alan türündeki ilçe adlarının aktarılması yapılabilir. Örneğin bir “çizgi” detaya, içinden geçtiği (kestiği) “alan” detayın öznitelikleri; bir “nokta” detaya, içinde yer aldığı “alan” detayın öznitelikleri aktarılabilir

“Sayısal Arazi Yükseklik Verisi” kullanılarak yapılan analizlerdir. Sayısal Arazi Yükseklik Verisi, vektör veya raster yapıda olabilir. Vektör yapıdaki sayısal arazi yükseklik verisine örnek olarak;

Homojen (örneğin 10 metre aralıklı) dağılımlı noktaları rakım değerleri ile birlikte içeren “Sayısal Arazi Yükseklik Verisi-DEM” katmanı,

Belli aralıklarda (örneğin 10 metre) aynı rakımlardan geçen düzlemlerin arazi yüzeyi ile yaptıkları ara kesitler olarak tanımlanan eş yükseklik çizgilerini (münhanileri) içeren “münhani” katmanı,

Arazinin tepe, sırt, boyun, dere gibi karakteristik yerlerindeki noktaları içeren “kot noktaları kat- manı”

CBS teknolojisi kullanılarak Afet Yönetimi konusunda gerçekleştirilmiş uygulama örnekleri aşağıda sunulmuştur:

• Yangınların izlenmesi,

• Binaların cephe yönü (bakısı), bina kat sayısı, şehre olan uzaklık gibi kriterlere bakılarak deprem, sel, erozyon, çığ vb. afetlerden olumsuz etkilenecek binaların belirlenmesi,

• Litoloji, arazi kullanımı, arazi örtüsü, eğim, hidroloji ve yol haritaları kullanılarak potansiyel heyelan alanlarının belirlenmesi,

Bina yoğunlukları, elektrik hatları, fiber hatlar, karayollarına uzaklık katmanları kullanılarak zarar görebilirlik analizlerin yapılması,

Depremin yatay ivme parametresi, derinliği, büyüklüğü gibi sismik veriler ile toprak yapısı verileri kullanılarak hasar tahmini yapılması,

Depremde yıkılan bina ile bu binaya en yakın hastane arasındaki en uygun yol güzergâhının belirlenmesi,

Afet tehlike haritalarının oluşturulması,

Deprem tehlike analizi yapılması,

Deprem epicenter noktalarının 3 boyutlu analizi.

Sayısal Arazi Görünürlük Analizi

Görünürlük analizi, arazi üzerindeki belli noktaların (örneğin yangın kulelerinin, haberleşme kulelerinin, vb.) birbirlerini görüp görmediğinin belirlendiği ya da belli bir noktada durulduğunda, belli bir yarıçap içinde görülebilen ve görülmeyen yerlerin tespit edildiği analiz tekniğidir. Örneğin, nokta türündeki “kule” katmanı (kule yükseklikleri ile birlikte) ve raster yapıdaki Sayısal Arazi Yükseklik Verisi katmanı kullanılarak yapılan görüş analizi sonrası, kuleler arası görüşün olup olmadığını gösteren “görüş analiz ağı” oluşturulur

Afet bilgi sistemleri afetin önlenmesi, afete hazırlık, afetin etkilerinden kurtulmayı içeren tüm bilgilerin yönetimini kapsar. Bu süreçlere gerçek
zamanlı veri toplama, veri analizi, veri paylaşımı ve görüntüleme örnek olarak verilebilir. Doğru cevap C'dir.

Afet toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran
veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olaydır. Doğru cevap A'dır.

1. Kuraklık
2. Kıtlık
3. Böcek istilası
4. Göç
5. Biyolojik kazalar gibi afetler doğrudan yıkıma sebep olmaz, yani yıkıcı özellikleri yoktur. Doğru cevap B'dir.

Müdahale Aşaması; Afetin meydana gelmesi durumunda yapılacak ilk müdahaleleri kapsayan aşamadır. Bu aşamada Tanım, Planlama, Zarar Azaltma ve Hazırlık aşamasında toplanılan bilgiler ve kurulan altyapıların afet anında etkili bir şekilde kullanılması önemlidir. Doğru cevap D'dir.

İyileştirme aşamasında yapılacaklara birkaç örnek insanlara psikolojik destek verilmesi, kimsesiz kalan çocuk ve yaşlıların sosyal kurumlara yerleştirilmesi, hasarların tespiti, enkazların kaldırılması, yapıların onarılması olarak verilebilir. Doğru cevap E'dir.

Veri, bilgisayar tarafından işlenen ya da bilgisayara kaydedilen bilgidir. Doğru cevap D'dir.