AFET BİLGİ SİSTEMLERİ VE HABERLEŞME

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) teknolojisi sayesinde, afetin her aşamasında, ihtiyaç duyulan konum bilgisine sahip afet bilgisinin toplanması, depolanması, işlenmesi, analizi ve sunulması işlemleri bütünleşik olarak gerçekleştirilebilmektedir. Afet risklerinin azaltılması ve afete hazırlık aşamalarında, coğrafi veri altlıklarında CBS ile toplanan veriler kullanılarak, afet tehlike ve risk haritaları oluşturulur; afet sonrası en uygun toplanma alanlarını, tahliye bölgelerini ve yollarını içeren afet müdahale planları hazırlanır, bu haritalar ve planlar esas alınarak, afete duyarlı imar planları üretilir veya güncellenir.

Raster veri, detayların satır ve sütunlardan oluşan matris yapısında depolandığı, detay koordinatların satır ve sütun numaraları bilinen ve piksel (pixel) adı verilen resim elemanları ile temsil edildiği; nokta detayların tek bir piksel ile, çizgi detayların birbirine komşu piksel dizileriyle, alan detayların ise bir araya toplanmış komşu pikseller şeklinde gösterildiği bir veri türüdür.

CBS veri kaynakları, web siteleri, veri üreten kurum ve firmalar, raster tarama, vektör sayısallaştırma ve arazi ölçmeleri sayılabilir.

ABD’nin GPS, Rusya’nın GLONASS, Avrupa Birliğinin GALILEO isimli konum belirlemede kulla- nılan uydu sistemlerine verilen genel ad.

Coğrafi Bilgi Sistemi, afet bilgisini depolama, işleme, analiz etme ve sunma olarak ifade edilen temel fonksiyonları yanı sıra; paylaşım, güncelleme, hızlı analiz ve çok yönlü görselleştirme gibi afet yönetimine yönelik önemli yeteneklere sahiptir.

Bu teknikte, belli bir “alan” detay içinde kalan, başka detaylar kırpılarak çıkartılır. Örneğin “yol” detayı için 30 metrelik tampon bölge analizi sonucu oluşturulan tampon bölge içinde kalan nokta detaylar bu teknik ile belirlenir.

Konuma Göre Öznitelik Bağlama Analizi

Farklı türdeki (nokta, çizgi, alan) detaylarının birbirlerine göre konumları (kesen, kesişen, içeren, içinde kalan, örtüşen, ayrışan, eşit) esas alınarak bir katmandaki özniteliklerin diğer katmana aktarılması tekniğidir. Bu teknik ile, alan türündeki ilçe katmanı içinde kalan, nokta türündeki türündeki deprem noktalarına içinde oldukları ilçe adlarının aktarılması, çizgi türündeki petrol boru hatlarına, içinden geç- tikleri (kestikleri) alan türündeki ilçe adlarının aktarılması yapılabilir. Örneğin bir “çizgi” detaya, içinden geçtiği (kestiği) “alan” detayın öznitelikleri; bir “nokta” detaya, içinde yer aldığı “alan” detayın öznitelikleri aktarılabilir

“Sayısal Arazi Yükseklik Verisi” kullanılarak yapılan analizlerdir. Sayısal Arazi Yükseklik Verisi, vektör veya raster yapıda olabilir. Vektör yapıdaki sayısal arazi yükseklik verisine örnek olarak;

Homojen (örneğin 10 metre aralıklı) dağılımlı noktaları rakım değerleri ile birlikte içeren “Sayısal Arazi Yükseklik Verisi-DEM” katmanı,

Belli aralıklarda (örneğin 10 metre) aynı rakımlardan geçen düzlemlerin arazi yüzeyi ile yaptıkları ara kesitler olarak tanımlanan eş yükseklik çizgilerini (münhanileri) içeren “münhani” katmanı,

Arazinin tepe, sırt, boyun, dere gibi karakteristik yerlerindeki noktaları içeren “kot noktaları kat- manı”

CBS teknolojisi kullanılarak Afet Yönetimi konusunda gerçekleştirilmiş uygulama örnekleri aşağıda sunulmuştur:

• Yangınların izlenmesi,

• Binaların cephe yönü (bakısı), bina kat sayısı, şehre olan uzaklık gibi kriterlere bakılarak deprem, sel, erozyon, çığ vb. afetlerden olumsuz etkilenecek binaların belirlenmesi,

• Litoloji, arazi kullanımı, arazi örtüsü, eğim, hidroloji ve yol haritaları kullanılarak potansiyel heyelan alanlarının belirlenmesi,

Bina yoğunlukları, elektrik hatları, fiber hatlar, karayollarına uzaklık katmanları kullanılarak zarar görebilirlik analizlerin yapılması,

Depremin yatay ivme parametresi, derinliği, büyüklüğü gibi sismik veriler ile toprak yapısı verileri kullanılarak hasar tahmini yapılması,

Depremde yıkılan bina ile bu binaya en yakın hastane arasındaki en uygun yol güzergâhının belirlenmesi,

Afet tehlike haritalarının oluşturulması,

Deprem tehlike analizi yapılması,

Deprem epicenter noktalarının 3 boyutlu analizi.

Sayısal Arazi Görünürlük Analizi

Görünürlük analizi, arazi üzerindeki belli noktaların (örneğin yangın kulelerinin, haberleşme kulelerinin, vb.) birbirlerini görüp görmediğinin belirlendiği ya da belli bir noktada durulduğunda, belli bir yarıçap içinde görülebilen ve görülmeyen yerlerin tespit edildiği analiz tekniğidir. Örneğin, nokta türündeki “kule” katmanı (kule yükseklikleri ile birlikte) ve raster yapıdaki Sayısal Arazi Yükseklik Verisi katmanı kullanılarak yapılan görüş analizi sonrası, kuleler arası görüşün olup olmadığını gösteren “görüş analiz ağı” oluşturulur

Afetin gerçekleştiği mekân, yer yuvarı (geo) ile ilişkilidir. Başka bir ifade ile afet, “coğrafi (geo-graphical)” ya da “yer-mekânsal (geo-spatial)” niteliktedir. Doğru cevap C'dir.

Coğrafi Veri; Yer yüzeyine ilişkin doğal ve insan yapısı detaylara ait konum ve tanımlayıcı verilerdir. Doğru cevap E'dir.

Envanter (Varlık: Assest)
- Kaynak (Malzeme) Kategorileri (Katalog, Kod, İsim, Açıklama)
- Kaynaklar (Malzemeler) (Katalog, Kategori, İsim, Kod, Birim, Model, Üretim Yılı, Ağırlık-kg, Boy-m, En-m,Yükseklik-m, Hacim-m3)
- Envanterler (Varlıklar) (Depolardaki Kullanılabilir Kaynaklar) (Demirbaş-No, Kategori, Malzeme-Türü, Tedarik-Tarihi, Kuruluş, Tesis, Konum: Depo-Konumu). Doğru cevap B'dir.

Tarihsel Afet Veri Katmanları (Önceki Afet Yerleri, büyüklükleri, şiddetleri, etkiledikleri alanlar, zararları, nedenleri, afet (deprem, heyelan, sel, vb.) risk haritaları, vb.). Doğru cevap D'dir.

Afet yönetimine yönelik Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları, masaüstü yazılımlar, web sunucuları ve Veritabanı sistemleri olarak gruplandırılabilir. Doğru cevap A'dır.

Görüntülemede en altta raster veriler, sonra alan detaylar, sonra çizgi detaylar ve en üstte nokta detaylar olacak şekilde detay katmanları görüntülenir. Doğru cevap D'dir.

Arazi Ölçmeleri, GPS alıcısı olan mobil telefon/tablet uygulamaları ile arazi üzerinden vektör veri toplama işlemi olup en güncel veri toplamada kullanılan bir CBS kaynağıdır. Doğru cevap E'dir.

CBS Personel Bileşenleri
CBS yöneticisi, sistem analizcisi, sistem tasarımcısı, veritabanı yöneticisi, harita uzmanı, bilgisayar uzmanı, veri giriş operatörleri, yazılım geliştiriciler ve son kullanıcılar, CBS personel bileşenlerini oluşturur. Doğru cevap B'dir.

Veri Güncelleme Yeteneği
Afet yönetiminde kullanılan afet verilerin ve afete altlık coğrafi verilerin güncel olması çok önemlidir. Doğru cevap C'dir.

Coğrafi Birleştirme Analizi; Aynı türde, farklı coğrafi alanlara ait iki katmanın öznitelikleri ile birlikte birleştirildiği analiz tekniğidir. Doğru cevap A'dır.