AFET TIBBI VE YÖNETİM İLKELERİ

Afet tıbbı; bir afet anında ortaya çıkan ani sağlık ihtiyaçları ile etkilenen toplumdaki mevcut kaynaklar arasında orantısızlığı mümkün olan en yüksek sayıda yaralıyı kurtaracak şekilde idare eden bir tıp dalıdır. Afet tıbbı, afet yönetiminde diğer disiplinlerle iş birliği kurarak beklenmeyen durumların yol açtığı sağlık problemlerine, tıp bilimlerinin ve ilgili tıp birimleri branşlarını sahada, sahra hastanelerinde veya hastanelerde müdahale edebilmesi yönünde çalışmalar ve araştırmalar yapar.

Afet öncesi – zarar azaltma: Afetlere yol açabilecek riskleri ve tehlikeleri azaltmak için yapılan çalışmalardır.  Afet öncesi - planlama: Afet öncesinde karşılaşılabilecek tüm risklerin değerlendirilmesi sonrasında yapılan hazırlık çalışmalardır. Afet - yanıt: Afet öncesinden yapılan ve tamamlanmış hazırlıkların uygulanmasıdır. Afet planlamaları ne kadar kapsamlı ve eksiksiz yapılmışsa afet sırasında verilen yanıt o kadar doğru ve sorunsuz olur. Amaç olayın yaratacağı kayıp ve zararları en aza indirmektir. Afet sonrası – iyileştirme: Afet sonrasında, olabildiğince kısa zamanda ve eksiksiz olarak normal yaşama dönme çalışmalardır. Hem insan hem de çevresel iyileştirmeler beraber ele alınır.

Hava Yolu ve Solunum Desteği :Hava yolu tıkanması, tansiyon pnömotoraks veya yelken göğüs gibi ani gelişen solunum yetmezliği durumlarında kullanılır Kanama ve Dolaşım Desteği :Kişisel steril setler, bezler, elastik bandajlar gibi kanama kontrolünü sağlayacak ve hastaneye ulaşana kadar kan hacmi desteği sağlayacak sıvılar İlaçlar: Kardiyak, antibiyotikler, antidotlar, ağrı kesiciler, anestezikler, sedatifler, aşılar Kitler:Ampütasyon kitleri, personel ihtiyaç paketleri, kırık sabitleme kitleri gibi spesifik tedaviye yönelik hazırlanan paketlerdir  Majör Ekipman ve Malzemeler:Pulseoksimetre, kardiyak monitörler, defibrilatör, taşınabilir solunum cihazları  Diğer Ekipmanlar :Sedyeler, ateller, battaniye, triyaj etiketleri, plastik temiz su taşıyıcıları, kanama durdurucu bezler, oksijen taşıyıcılar.

1. Sırt çantası ve uyku tulumu 2. Çadır 3. Tulum ve baret 4. Kafa lambası ve el feneri 5. Çelik burunlu bot 6. Koruyucu gözlük ve maske 7. Telsiz 8. Gaz maskesi 9. Su ve dayanıklı yiyecekler 10. Makas 11. Turnike 12. Yanık örtüsü 13. Elastik bandaj 14. Sargı bezi 15. Gaz kompres 16. Pamuk 17. Flaster 18. Ameliyat örtüsü 19. Yüz maskeleri 20. Gögüs drenleri 21. Defibrilatör 22. Aspiratör 23. Povidon iyot çözeltisi 24. Ilaçlar 25. Alçı malzemeleri 26. Enjektör 27. Kuru plazma 28. Serumlar 29. Oksijen gazları 30. Oksijen maskesi 31. Damar yolu malzemeleri 32. Steril ve steril olmayan eldivenler 33. Dikis malzemeleri 34. Sonda 35. Kan grubu tayin seti 36. Kan verme seti 37. Ates ölçer 38. Buz kesesi 39. Hava yolu malzemeleri 40. Anestezi malzemeleri.

Kan ve kan ürünlerine afet durumlarında ihtiyaç duyulabilir. Özellikle hastaneler bu durumda planlamalarını önceden yapmalıdır. Türk Kızılay’ı, Sağlık Bakanlığının “Güvenli Kan Temini” projesi kapsamında ve Bakanlığın yayımladığı bildirge doğrultusunda, 2008 yılından itibaren Türkiye’de kan hizmetlerinin verilmesindeki yetkili tek kuruluş haline gelmiştir. Bu nedenle afet durumlarında Türk Kızılay’ı kan temininde ana rolü üstlenmektedir.

Kardiyopulmoner resüsitasyon (KPR) kalp ve solunum durması sonucu kişiyi yeniden hayata döndürme çabalarını kapsayan uygulamalardır. KPR’ de öncelikli amaç beyin ve kalp gibi organların oksijenlenmesinin yanı sıra dolaşımın düzenlenmesini sağlamaktır.

Kalp Durması: Kalbin hareketlerinin durması ile büyük atardamarlarda nabzın alınamaması ile farkedilir. Müdahale edilmemesi durumunda geri dönüşsüz beyin hasarı dakikalar içinde gelişir.Kalp durması belirtileri Bilinç kaybı, Solunum durması , Göz bebeklerinde büyüme Ciltte morarma.

Havayolunda yabancı bir cisme bağlı olduğu düşünülen tam tıkanma olması durumunda  hastalara Hemlich manevrası uygulanır. Bu manevra dönüşümlü olarak 5 sırta vuru ve 5 karına bası uygulaması ile şeklindedir.

Temel yaşam desteği (TYD), solunumu ve kalbi durmuş kişiye yaşam kurtarmak için yapay solunum ile akciğere oksijen girişi ve kalp masajı ile kan dolaşımını sağlamak amacı ile yapılan ilaçsız uygulamalardır. Afetlerde çok fazla sayıda hasta ve yaralı olması nedeni ile ölümler afet sırasında meydana gelebildiği gibi afetten saatler, günler sonra da oluşabilir. Temel yaşam desteğinin amacı ölüm sınırında olanları yeniden yaşama döndürmektir.

Merkezi vücut ısısının 35’ altına düşmesidir. Hipotermi başta beyin ve kalp olmak üzere bütün organları etkiler. Vücut ısısı 35’in altına düştüğünde bilinç bozukluğu, hareketlerde yavaşlama, hafıza kaybı oluşmaya başlar. Vücut ısısı düştükçe kas koordinasyonu azalır. Hipotermi daha da derinleştikçe bilinç kaybı, kalpte ritim bozuklukları başlar ve ölümle sonuçlanır.

Afet tıbbı uygulamaları afet hazırlığı ile başlar. Hazırlıktaki amaç, oluşabilecek zararları azaltmaktır. Afet hazırlığında dört acil durum basamağı bulunur.Bunlar; Zarar Azaltma, Planlama, Yanıt, İyileştirmedir.

Tıbbi müdahale yapılmadığı takdirde geri döndüremediğimiz sakatlıklar ve ölümler meydana gelebilir. Gerektiği gibi yapılmayan kurtarma müdahaleleri sonucu meydana gelen ölümlere kurtarma ölümleri adı verilir.

Yaşa göre normal solunum sayıları
• Yeni doğan-6 hafta: 30-60/dk
• Bebeklerde: 18-24/dk
• Çocuklarda: 16-22/dk
• Erişkin: 12-20/dk

Yetişkinlerde Kalp Masajı ve Yapay Solunumun Birlikte Uygulanmasında  Hasta/ yaralıya 30 kalp masajından sonra 2 solunum yaptırılır.

Yetişkin bir kişide ortalama 5-7 litre kan bulunur. Kayıp miktarı % 20 altındayken hastalarda her hangi bir bulgu görülmeyebilir. Bu durum hafif şiddette kanama olarak adlandırılır.

Dış Kanamalarda İlk Yardım :
1.Yaralının durumu değerlendirilir, havayolu solunum ve dolaşımı kontrol edilir
2. Tıbbi yardım istenir
3. Yara veya kanama değerlendirilir
4. Kanayan yere temiz bir bezle basılır, durmaz ise ikinci bir bezle bası arttırılır
5. Gerekirse bandaj ile sargı yapılır
6. Kanayan yere en yakın basınç noktasına baskı uygulanır
7. Kanayan bölge yukarı kaldırılır
8. Turnike uygulanabilir
9. Şok pozisyonu verilir
10. Yaşam bulguları değerlendirlir
11. Kanayan bölge dışarda kalacak şkeilde yaralının üstü örtülür

Çıkık kemik yüzeyinde kalıcı olarak ayrılma olarak tanımlanır.Genelde eklemlerin fazla zorlanması, çarpma düşme veya kazalar sonucu oluşur. Tıbbi müdahale yapılmalıdır aksi takdirde hem dolaşım bozukluğu hemde kalıcı olarak eklem fonksiyon ve şekil bozukluğuna neden olabilir.

Akut Abdominal Kompartman Sendromu: Özellikle karaciğer, dalak ve damar yaralanmaları sonucu oluşur. Batın içi basıncın artışı ile birlikte birçok organ etkilenir. Batın içi organlarda kanlanma bozulur ve organlarda dolaşım bozukluğu sonucu ölümcül durumlar gelişir.

Havayolunda yabancı bir cisme bağlı olduğu düşünülen tam tıkanma olması durumunda erişkin hastalara Hemlich manevrası uygulanır. Bu manevra dönüşümlü olarak aşağıdaki gibi 5 sırta vuru ve 5 karına bası uygulaması ile şeklindedir.

Majör Ekipman ve Malzemeler; Pulseoksimetre, kardiyak monitörler, defibrilatör, taşınabilir solunum cihazları.