AİLE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 2

Gelişmiş ülkelerin sanayileri yoğun teknoloji kullanımını içerir. Endüstriyel üretimin devamlılığını sağlamak için ihtiyaç duyduğu hammaddeleri gelişmemiş ya da gelişmekte olan ülkelerden satın alırken bunların yerine işlenmiş, görece yüksek katma değere sahip olan malların satışını gerçekleştirir. Bu durum gelişmekte olan ülkeler ile gelişmiş ülkeler arasındaki ekonomik farkın kapanması engeller. Bir çok farklı alanda ithal edilen sermaye yoğun ürünler ile gelişmemiş ülkelerde yüksek işsizlik oranı ve cari açık miktarı ortaya çıkar.

Osmanlı İmparatorluğu'nda İttihatçı kadrolar Birinci Dünya Savaşı sırasında ortaya çıkan aşırı kâr fırsatlarına, Müslüman, Türk, milli burjuva kesimi yaratmak amacıyla göz yummuşlardır. Daha o dönemlerden itibaren Türkiye’de devlet, iş insanı yaratma konusunda önemli rol oynamaya başlamıştır. İttihatçı kadrolara yakın olanlar, savaş yıllarının kârları ile cumhuriyet döneminde kullanılacak olan ilk sermaye birikimini sağlamışlardır.

Belirtilen dönemde girişimci olabilmek için hiçbir özellik, yönetimdeki parti üyeleriyle kurulmuş ilişkilerden daha geçerli değildir. Yönetime yakın olmak, sermaye sahibi olmaktan, toplumsal konumdan ya da ticari bir konudaki uzmanlıktan önde gelmektedir. İttihatçılar yalnızca atılgan iş adamlarını desteklemekle kalmamışlar, bizzat iş insanı olmuşlardır. İttihatçıların iktidarda oldukları dönemde, iş insanı ile iktisat politikası yapan kişi ayrımı kalkmış, özel çıkar alanı ile kamu politikası alanı birbirine karışmıştır. Kamu firması ile özel firma ayrımları netliğini yitirmiştir.

Cumhuriyet döneminde serbest piyasa ekonomisi denenerek kapitalist sistem ile ulus devletin entegre olması hedeflenmiştir. Ancak verilen teşviklere rağmen ekonomide istenilen sonuçlar elde edilememiş, yaşanan Dünya Savaşları ve Amerika’da başlayıp bütün dünyaya yayılan ekonomik kriz ortamı devletin ekonomide daha aktif bir rol oynamasına yol açmıştır. Bu dönemde yapılan ekonomik tercihler yerli bir sermayenin oluşturulmasını amaçladığı için bir anlamda gelir dağılımının bozularak sermaye birikiminin oluşması teşvik edilmiştir.

Savaş sonrasında kapitalist sistemin yeni lideri olan ABD kapitalist sistemin devamlılığını ve kendi hegemonyasını sürdürmek için dünyanın birçok farklı ülkesini, İMF, Dünya Bankası veya başka işbirliği örgütleri ile kapitalist sisteme entegre etmeye başlamıştır. Bu doğrultuda Amerika kaynaklı yatırımlar ve krediler kullanılmıştır. Bu dönemde Amerikan yardım ve kredilerini kullan ülkelerden birisini de Türkiye oluşturur. ABD yaptığı yardımlar karşılığında dünya ekonomisinde yeniden serbest dış ticaret doktrinini egemen hale getirmeye çalışmıştır. Böylece savaş yıllarında kendi yağında kavrulmuş ve kendi olanakları ile sanayileşme hamlesini tetiklemiş olan Türkiye, dışa bağımlı bir kalkınma sürecine girmiştir. Türkiye, IMF, Dünya Bankası ve Avrupa İktisadi İşbirliği Örgütü’ne 1947’de, NATO’ya 1952’de üye olmuştur. Çoğu Amerikalı olan ve sistemli bir şekilde devletçi-korumacı politikalara son verilmesini telkin eden yabancı uzmanlar iktisat politikalarının yönlendirilmesinde etkili olmuşlardır.

1980’li yıllar reformların yapıldığı, 1990’lı yıllarsa, reformların Türkiye ekonomisi üzerindeki etkilerinin ortaya çıktığı yıllar olmuştur. Türkiye, 1990’ları siyasi ve ekonomik güçlükler içinde geçirmiştir. Birbirini takip eden finansal krizler ve düşük büyüme performansı bu yılların simgesi haline gelmiştir. Bu dönemde yönetime gelen koalisyon hükümetlerinin iş başında kalma süresi otalama 15 ayla sınırlıdır. Siyasi istikrasızlık, ekonomik istikrarsızlığı daha da şiddetlendirmiştir. Yeterli kurumsal yapıya ve denetleme organlarına sahip olmaksızın gerçekleşen ekonomik liberalleşme, birçok yolsuzluk, rüşvet, haksız kazanç kapısını da açmıştır. Bozulan mali disiplin, 1994 yılındaki büyük ekonomik krizin temel nedeni olmuştur. Bu krizi, Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri takip etmiştir.

Kadınlar erkeklere kıyasla öğretim olanaklarından daha fazla yararlanmaktadır. Çocuk evliliklerinin yaygın olması kız çocuklarının eğitim olanaklarını kısıtlayarak ekonomik yaşamdan uzak kalmasına neden olmaktadır. Kent yaşamının artması sonucunda eğitim olanaklarının fazlalaşması ile kadınlar erkekler ile aynı eğitimi alsalar bile eşit işe eşit ücret almaları çoğu zaman mümkün olmamaktadır. Kaldı ki eşit işe eşit ücret alsalar bile ev içi emek, çocuk bakımı gibi işler kadının bir görevi olarak değerlendirmektedir.

Osmanlı ekonomisini kapitalist dünyayla bütünleştiren mekanizmaların ilki ticaret olmuştur. 1838 yılında İngiltere ile yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması bu mekanizmayı işletmenin ilk aracı olmuştur.

Osmanlı ekonomisinin kapitalist yörüngeye sokulmasının ikinci aracı borçlanma olmuştur. Osmanlı ihracatı, Avrupa mallarını satın alacak yeterli fonu sağlayamamaktadır.  Mallara alıcı bulmak için Avrupa finans çevreleri bu fonları Osmanlı ekonomisine enjekte etmek zorunda kalmaktadırlar.

19. yüzyıl ortalarından 1870’lere kadar süren ekonomik canlılık döneminde Fransa ve İngiltere Osmanlı ilişkilerinde birbirleri ile rekabet halindedir. Osmanlı’nın karşılığında daha fazlasını ödemeden kredi bulmasının nedeni emperyalist güçler arasındaki rekabetten kaynaklanmaktadır.

Birinci Dünya Savaşı öncesindeki ekonomik canlılık döneminde Almanya’nın sahneye çıkması ile

Kapitalizmle bütünleşmenin üçüncü mekanizması, yerli iş gücü istihdamına yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarıdır. Doğrudan yabancı sermaye yatırımları üretimin büyümesi açısından önemlidir. Sanayi sermayesinin oluşumuna yol açmaktadır. Anadolu’da doğrudan yabancı sermaye yatırımları genellikle ticaret sermayesinin gereksinimlerine hizmet etmiştir.

İttihatçıların ulusal girişimci sınıfı desteklemek üzere 1913’te ilan ettikleri Teşvik-i Sanayi Kanunu Cumhuriyet Dönemi’nde,1927 yılında, yeni bir kanunla değiştirilinceye kadar yürürlükte kalmıştır.

1925 yılında tarımsal üretimden alınan aşar vergisinin kaldırılması ve Lozan Antlaşmasının gümrük korumacılığına karşı hükümleri yeni Cumhuriyet’in gelirlerini kısıtlamıştır.

İş dünyası, İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması ile birlikte tamamen farklı bir ortam içine girmiştir. Savaş koşulları ile baş edebilmek için ilan edilen Milli Savunma Kanunu devletin ekonomik faaliyetlere müdahale gücünü çok arttırmıştır.

1946 yılı, Cumhuriyet Türkiye’sinde hem siyasi hem de iktisadi anlamda önemli dönüşümlerin yaşandığı bir yıldır. Türkiye tek parti rejiminden, çok partili rejime geçmiş, 14 Mayıs 1950’de seçim yolu ile Cumhuriyet Halk Partisi, iktidarı Demokrat Parti’ye bırakmıştır.

1960 ve 1980 arasındaki yıllar, pek çok askeri müdahalenin yer aldığı bir dönemi temsil etmektedir. Siyasi istikrarsızlıkların yoğun olduğu bu dönemde ekonomik ilişkiler, yapısal dönüşüm baskısı altındadır.

18. yüzyıl, Osmanlı tarihinde Avrupa’nın teknik, kültürel, askeri, siyasi, toplumsal ve ekonomik baskısının başladığı yüzyıldır (Mantran, 1995: 343). Daha önceki yüzyıllarda da Avrupalı’larla ticari ilişkilere girişilmiştir.

Yönetimdeki ittihatçı kadroların çabaları ile gerçekleştirilen 1913 ve 1915 sanayi sayımları, kimi eksik yönlerine rağmen, dönemin sanayi yapısı ile ilgili bilgi vermektedir (Buğra, 1995: 67-74). 1915 sanayi sayımına göre, imparatorluk sınırları içinde 10’dan fazla işçi çalıştıran 264 fabrika bulunmaktadır. Bunların yarıdan fazlası İstanbul ve çevresinde yer almaktadır. Daha sonra İzmir ve Bursa gelmektedir. Bu verilerden sanayi tesislerinin dar bir coğrafyada yoğunlaştığı anlaşılmaktadır.

1930-1946 siyasi ve ekonomik sorunlar karşısında içe dönük bir kalkınma stratejisinin izlendiği yıllardır. 1946-1960 liberal politikalara yeniden başvurulan ancak dönem ortasında bu politikalardan ödün verilen yıllardır. Bu bağlamda, aşağıda yer alan hangi dönemde “ithal ikameci kalkınma stratejisi ve planlama yaklaşımı” damgasını vurmuştur?