AİLE SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 1

Sosyal yaşlanma, içinde yaşanılan toplumun üyelerinden beklentileri ile ilgilidir. Örneğin bir
toplumda beklenen evlenme yaşı 20’li yaşların sonu ise 40 yaşını geçmiş hâlâ evlenmemiş ve ailesiyle birlikte yaşayan bir kişinin sosyal yaşı daha gençtir.

Geriatri yaşlı hastaların tedavisi ve rehabilitasyon çalışmalarını ve yaşlılıkta ortaya çıkan hastalıkları çalışırken, gerontoloji yaşlılara bütüncül bir yaklaşımla yaşamın her alanına yönelik günlük yaşamın sürdürülmesi, sosyal ilişkiler, bakım ve bakım evinde yaşam koşulları aktif yaşlanma ve özellikleri gibi bir çok durumunu ele almaktadır.

Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranının %10’u geçmesi nüfusun yaşlanmasının bir göstergesidir. Nüfusun yaşlanmakta olduğunu gösteren başka göstergelerde bulunmaktadır. Bunlar “ortanca yaş” ve “yaşlı bağımlılık oranı”dır. Ortanca yaş, bir ülke nüfusu yaşa göre küçükten büyüğe doğru sıralandığında tam ortadaki yaştır. Yaşlı bağımlılık oranı, çalışma çağındaki (15-64 yaş arası) yüz kişiye düşen yaşlı sayısını ifade etmektedir.

Dünya nüfusunu etkileyen dört büyük unsur bulunmaktadır. Bunlar nüfusun artması, nüfus yaşlanması, kentleşme ve uluslararası göçtür. Bunların her biri gelecekte sürdürülebilir kalkınma üzerinde önemli ve kalıcı etkiler bırakmaya devam edecektir. Nüfus yaşlanması insanın başarı hikayesidir. Halk sağlığı, tıp, ekonomik sosyal gelişme, hastalık kontrolü, kazalardan korunma, prematüre doğum ve düşüklerin azaltılmasının bir yansımasıdır.

Demografik dönüşüm, Yüksek ölümlülük ve yüksek doğurganlık düzeylerinden, düşük ölümlülük ve düşük doğurganlık düzeylerine doğru geçişi ifade eder

Demografik dönüşümünü tamamlayan nüfus, sayısal olarak önemli düzeyde artar. Demografik dönüşümün ilk aşamasında kadın başına ortalama 7 veya daha fazla sayıda doğum gerçekleşir.

Türkiye’de göç eden nüfus sayısal olarak artmaya devam etmektedir. 2007-2008 yılları arasında göç eden nüfus 1,9 milyon iken 2018-2019 arasında 2,3 milyon kişiye yükselmiştir. Göçlerin yönü dikkate alındığında, günümüzde Türkiye’de iç göç daha ziyade şehirden şehire doğru göçler şeklindedir. Köyden şehi[1]re, şehirden köye ve köyden köye doğru olan göçlerin payı ise azalma eğiliminde

Bireylerin mutluluk kaynağı olan kişiler incelendiğinde; bireylerin dörtte üçü kendilerini en çok ailelerinin mutlu ettiğini belirtmektedir. Bunu sırasıyla; yüzde 12,8 ile çocuklar, yüzde 3,8 ile kendisi, yüzde 3,7 ile eş, yüzde 2,5 ile anne/baba ve yüzde 1,6 ile torunlar takip etmektedir (TÜİK, 2020b).

Kadınlar içinde erkekler içinde aile yapılarının benzer olması evllenme tercihi öncelik sıralamasında ikinci sırada yer almaktadır.  Her iki cinsiyet içinde ilk 5 tercih sıralaması aşağıdaki gibi belirlenmiştir.

1, Erkeklere Göre İlk kez evlenecek olması/Kadınlara Göre Bir işinin olması

2 Erkeklere Göre Aile yapılarının benzer olması/ Kadınlara Göre Aile yapılarının benzer olması

3 Erkeklere Göre Dindar olması/ Kadınlara Göre İlk kez evlenecek olması

4 Erkeklere Göre İyi eğitimli olması /Kadınlara Göre Dindar olması

5 Erkeklere Göre Aynı mezhepten olması /Kadınlara Göre Aynı mezhepten olması

Türkiye’de 1975 ve 2003 yıllarında Çocuğun Değeri Araştırmalarını gerçekleştirmiştir. Bu araştırmalarda çocuğa atfedilen ekonomik, psikolojik ve sosyal olmak üzere üç farklı değer türü tanımlanmıştır. Çocuğun ekonomik değeri (maddi fayda, ekonomik fayda) öncelikle eve ekonomik açıdan gelir getirmesi ve katkı yapması, çocuğun ev işleri yapması ve yaşlılıkta anne ve babasına bakım sağlamasını ifade eder. Çocuğun psikolojik değeri, çocuğun eve neşe vermesi, duygusal açıdan doyum sağlaması ve anne-babaları birbirine yaklaştırması olarak düşünülmektedir. Son olarak, çocuğun sosyal değeri ise ailenin devamlılığını sağlaması, ebeveyne toplumsal başarı ve itibar algısı vermesi gibi unsurları anlatır (Kağıtçıbaşı ve Ataca, 2017: 82).

Psikolojik veya Duygusal Bağımlılık Modeli Bu modelde esas unsur, aile bireyleri arasında duygusal alanda karşılıklı bağımlılık görülürken maddi alanda hem birey hem de aile düzeyinde bağımsızlık söz konusudur.

Doğuşta beklenen yaşam süresi 1950’lerin başındaki 44 iken, 2016-2018 döneminde 78 yıla ulaşmıştır (erkekler için 75,6 ve kadınlar için 81,0).

İstatistiklerle Aile, 2019  araştırma sonuçlarına öre  Akrabasıyla evli olan bireylerin en fazla olduğu il Mardin oldu

Ülkemizde Ataerkil çekirdek aile modeli tanımlı değildir. Türkiye’de son elli yılda aile tipolojilerinin yaygınlığında değişimler izlenebilir hâle gelmiştir. Bu çalışmalarda dört temel aile tipi kullanılmaktadır: 1. Çekirdek aile: Evli bir çift ve varsa evlenmemiş çocuklardan oluşan bir hanehalkı kompozisyonuna karşılık gelmektedir. 2. Ataerkil geniş aile: Hanehalkı reisi ve/veya eşi, evli çocuğu veya çocukları, gelini ve/ veya damadı ve torunu veya torunları ve/veya evlenmemiş çocuğu veya çocukları, ile varsa diğer akraba ya da akraba olmayan hanehalkı üyelerinden oluşmaktadır. Geçici geniş aile: Hanehalkı reisi ve/veya eşi, evlenmemiş çocuğu veya çocukları, hanehalkı reisinin veya eşinin annesi ve/veya babası ile varsa diğer akrabalar yer alabilir. 4. Dağılmış aile: Bu aile tipinin temel karakteristiği hanehalkı biçiminde evli bir çiftin yer almamasıdır. Dolayısıyla ölüm, boşanma ve ayrı kalma gibi demografik olayların etkisiyle çiftlerden her ikisinin veya birinin olmayışıyla dağılmış aile olarak adlandırılan tip oluşmaktadır. Örneğin, tek kişi yaşayanlar veya tek ebeveynli aile bu gruba girmektedir.

Cicero (M.Ö. 106-43) ise yaşlılığa özel bir yer vermiştir. “İhtiyarlık” adlı eserinde yaşlılığı ayrıntılı
bir şekilde çalışmıştır. İlk çağda yaşlılık dönemine ulaşmak toplumun geneli için alışılmış bir durum
olmamış, tanrının özel kişilere verdiği bir ayrıcalık olarak değerlendirilmiştir.

Aile Konvoyu: Birden çok kuşağın bir arada oluşundan ortaya çıkan ilişkiler sistemidir.

En küçük çocuk da evlendikten sonra orta yaş dönemini tamamlamak üzere olan çift için artık evleri
“boş yuva” hâlini almıştır. Yaşlı karı-koca için sosyal olarak ailenin görevi yerine getirilmiştir. Çocukların yuvadan ayrılması yaşlı çiftlere zor gelebilir. Bu durum gerontolojide “boş yuva sendromu” olarak tanımlanır. Boş yuva sendromu, çocukları evden ayrılmış olan çiftin çocukları
tarafından terk edilmişlik, görevini tamamlamış olmak, çocuk bakım yüklerinin hafiflemesi, yıllar
sonra eşlerin birbirlerini yeniden keşfetme heyecanı gibi değişik duygular hissetmesidir. Boş yuva dönemi modern çekirdek ailede gelişen bir süreçtir.

Kuşaklararası çatışma sadece modern zamana, günümüze ait değildir. Kuşaklararası çatışma her
dönemde ve toplumda görülebilir. Geleneksel toplumda sosyal değişmenin yavaş oluşu kuşaklar
arasındaki ilişkiyi fazla etkilemezken, modern toplumda hızlı toplumsal değişme kuşakların birbirinden farklılaşmasına ve birbirini anlamaz hale gelmesine neden olmuştur. Sosyolojik yönüyle kuşak çatışması bir anlamda geleneksel değerlerle modern değerlerin çatışmasıdır. Ebeveynler
ve çocukları arasında eğitim, beğeniler, toplumsal beklentilerin yerine getirilmesi ve normatif kurallara uyma konularında sorunlar, çatışmalar çıkması beklenen bir durumdur.

Yaşlı istismarı, yaşlıyı tehdit eden ona zarar veren her türlü davranışı içermektedir. Psikolojik, bedensel, ekonomik ve sosyal yönlerin herhangi biri yönünden tehdit altında olması yaşlının istismar edilmesi demektir. Örneğin bilerek sağlığını bozacak yiyecekler vermek, rızasını almadan yaşlının parasını kullanmak ya da tuvalet ihtiyacını azaltmak için aç ya da susuz bırakmak istismar etmektir. Her türlü ihtiyaçlarının gereği gibi karşılanmaması, zorunlu ihtiyaçlarına duyarsız kalınması ise ihmal edilmesi demektir.

Evde bakım, ev halkının gündelik hayatı içinde herhangi bir özellik ve profesyonellik taşımayan,
devletten herhangi bir destek almadan gerçekleşen bakım şekli olarak anlaşılabilir. Ancak evde bakım, bireyin yaşadığı yerde ve ihtiyacına uygun koruyucu bakım tedavi ve rehabilitasyon ile sosyal bakım hizmetlerini kapsamaktadır. Son yıllarda özellikle gelişmiş ülkelerde yaşlı bakımının
kurumlara veya ev dışına taşınması yerine yaşlının evinde “yerinde bakım” anlayışı çerçevesinde
profesyonel hizmeti yaşlının ayağına götürmek ve bakımla ilgili kişileri ücretlendirmek biçimine dönüşmektedir.