AİLE SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 5

Ekonomik faaliyetler

Devlet

Şekil 6.1.

Çocukluk

Genç-yaşlılar/yaşlı (65-74 yaş arası): Bu yaş grubunda bulunanlar orta yaş özellikleri gösterebilirler. Çoğunlukla bakım ihtiyaçları yoktur. Emekli olsalar bile çalışmaya devam edebilirler, aktif yaşlanma programlarına devam edebilirler, torunlarının ve kendilerinden yaşlı olan eş, anne-baba ve büyük kardeşlerinin bakımını yürütebilirler. 

Kronolojik yaş, takvim yaşıdır. Kronolojik yaşlanma, bireyin doğduğu gün başlar ve her bir yıl bir yaş olarak hesaplanır. 50 yaşında olan kişi 40 yaşındakine göre daha yaşlıdır. Kronolojik yaş biyolojik, fiziksel ve sosyal yaştan etkilenmez. Örneğin 50 yaşında olan kişi 40 yaşındakine göre daha genç ve dinç görünse de 40 yaşındakinden yaşlıdır. Toplumsal yaşamda bazı başlangıç ve bitişler kronolojik yaşa göredir. Okula başlama yaşı, reşit olma yaşı, emeklilik yaşı için belli yaşlar yasalara göre belirlenmiştir (Canatan, 2018: 15). 

Nüfusun %10’undan fazlasını 65 ve üstü yaşındaki kişiler oluşturuyorsa o toplum yaşlı nüfuslu toplumdur. 

Nüfus yaşlanması, toplam nüfus içinde yaşlı nüfusun oranı ile belirlenir. Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %5’ten düşükse genç nüfuslu, %6-%9 arasında ise yetişkin nüfuslu, %10 ve üzerinde ise yaşlı nüfuslu bir toplumdan söz edilir (Tablo 6.1). Günümüzde Batı toplumları %10 üzerindeki yaşlı oranıyla yaşlı nüfuslu toplum grubundadır. 

Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %5’ten düşükse genç nüfuslu, %6-%9 arasında ise yetişkin nüfuslu, %10 ve üzerinde ise yaşlı nüfuslu bir toplumdan söz edilir 

Gerontoloji çoğu zaman geriatri ile karıştırılmaktadır. İkisi de yaşlanma ve yaşlılık dönemi üzerine çalışma yapan alanlardır. Ancak; geriatri yaşlıların hastalıklarında ve sağlık sorunlarında tıbbi bakımı ve tedavi uygulayan bir tıp dalı olup yaşlı tıbbıdır. Gerontoloji ise biyolojik, davranışsal ve sosyal yönlerden yaşlılık dönemini ele alan yaşlanma sürecini ve yaşlılık dönemini çalışan bilim dalıdır. Geriatri yaşlı hastaların tedavisi ve rehabilitasyon çalışmalarını ve yaşlılıkta ortaya çıkan hastalıkları çalışırken, gerontoloji yaşlılara bütüncül bir yaklaşımla yaşamın her alanına yönelik günlük yaşamın sürdürülmesi, sosyal ilişkiler, bakım ve bakım evinde yaşam koşulları aktif yaşlanma ve özellikleri gibi bir çok durumunu ele almaktadır (Canatan, 2018: 17). 

İki tür nüfus sayım yöntemi vardır. De facto sayım yöntemi tek gün içinde ülke sınırlarında bulunan herkesin bulundukları yerleşim yerlerinde sayılmasıyla gerçekleşir. De jure sayımda ise nüfusun daimi ikametgâhı esas alınarak sayım yapılır (www.tuik.gov.tr). 

20. yüzyılın başında hem doğum oranlarının hem de ölüm oranlarının yüksek olduğu bir nüfus yapısından 20. yüzyılın sonunda doğum ve ölüm oranlarının düşük olduğu bir nüfus yapısına geçilmesi “demografik dönüşüm” olarak tanımlanabilir (Yüceşahin, 2011). Batı toplumları gelişmekte olan toplumlara göre daha erken bir demografik dönüşüm geçirmiştir. 

Türkiye’de nüfusun ortanca yaşı yükselmektedir. 2014’te 30,7 iken 2019 yılında 32,4 olmuştur. Ortanca yaşın yükselmesi nüfus yaşlanmasının bir diğer göstergesidir. Yaşlı bağımlılık oranı, çalışma çağındaki (15-64 yaş arası) yüz kişiye düşen yaşlı sayısını ifade etmektedir. Bu oran 2015 de %12,2 iken 2019’da %13,4 olmuştur ve Türkiye nüfusunun yaşlı bağımlılık oranının yükseldiğini göstermektedir (www.tuik.gov.tr). 

Türkiye’de orta sınıfın büyümesi, göç, sağlıksız kentleşme, yoksulluk, küreselleşmenin kültürel etkileri gibi büyük çaplı sosyal gelişmelerin Türk aile yapıları üzerindeki etkileri, 1990’lı yıllarda iyice görünür hâle gelmiştir. Bu tarihten sonra, Türkiye’deki aile yapısı ve aile yaşantısı değişimlerini yakından takip etmek üzere geniş çaplı sosyal araştırmalar gerçekleştirilmektedir. 

Modernlik; endüstrileşme, kapitalizm, kentleşme, sekülerleşme, demokrasinin yayılması ve üretim yöntemlerinde bilimsel ölçütlerin kullanılmasını içeren bir dizi toplumsal süreçten oluşmaktadır (Giddens ve Sutton, 2016: 29). 

Modernlik, tarımsal üretimin esas olduğu geleneksel toplum yapısından, endüstri üretiminin esas olduğu modern toplum yapısına dönüşümü ifade eder. 

Bu sırada modernliğin bir diğer sonucu olan hızlı nüfus artışı da tarımda istihdam olanaklarını daraltmıştır. 

Demografik değişimler, aile ilişkilerini ve bu ilişkilerin oluşturduğu ağlarda yer alan bireylerin rollerini çeşitli şekillerde etkiler. Örneğin, doğurganlık oranlarının azaldığı dönemde dünya gelen kişilerin, geçmiş kuşaklara nispetle, ailelerinde daha az sayıda kardeşleri olacaktır. Bu durum, bu kişileri diğer akrabalarıyla olan ilişkilerini ve bağlarını güçlendirmeye yöneltebilir. Benzer bir durum hiç çocuk ya da torun sahibi olmayan kişiler için de geçerlidir. Evliliklerin boşanma ile dağılması, sadece birlikte yaşayan kişilerin birbirinden ayrılmaları anlamına gelmez. Bu süreçte ayrılan kişilerin bağlantıda olduğu ve destek aldığı eşi tarafından akraba sayıları da azalır. Doğurganlık ve ölümlülük oranlarının azalmasıyla ailelerin yaşlı (65 ve daha yukarı yaş) ve çok yaşlı (80 ve daha yukarı yaş) üyelerinin sayısı artar. Ailenin daha genç üyeleri ve genellikle de kadınlar, bu kişilerin bakımı ve bu kişilere ilişkin diğer sorumlulukların yerine getirilmesi konusunda sorumluluk üstlenirler. Yaşlı kişilerin çocukları ve genç akrabaları arasındaki ilişkiler, bu sorumlulukların nasıl ve ne şekilde yerine getirileceğine yönelik uzlaşmaya bağlı olarak yeniden şekillenebilir. Demografik gelişmeleri etkileyen göç unsuru da aile ağı içinde etkileri uzun süren değişimler meydana getirir (United Nations Economic Commission for Europe (UNECE), 2010: 6-7). 

Bebek ve çocuk ölümlülük oranlarının yanı sıra, yetişkin yaşlardaki ölüm oranlarının azalmasıyla birlikte, 65 ve daha yukarı yaşlara daha fazla sayıda kişi ulaşır. Nüfusta yaşlı bağımlılık oranları geçmişe göre artar.