AKDENİZ UYGARLIKLARI SANATI

Gün ışığına açık kaya altı sığınaklarının duvarlarına ve açık havadaki kaya blokları üzerine yapılmış sanat eserlerinin oluşturduğu sanattır. Paleolitik’e bağlanabilecek kaya sanatı, Franko-Kantabrik bölgede yok denecek kadar azdır. Diğer bölgelerde bulunanlar ise duvar sanatı kadar gelişkin bir sanat görünümünde değillerdir. Bu sanat grubu, Paleolitik Çağ sonrasında Mezolitik’te yaygınlaşır. Paleolitik sonrasında gelişen bu kaya sanatının coğrafik dağılışı hissedilir derecede bölgesel bir sınırlanma ve gruplanma gösterir. Büyük bir çoğunluğu, İskandinavya’dan Ümit Burnu’na kadar uzanan, iğ biçiminde bir alanda toplanmıştır

Üst Paleolitik insanlarının yaşadıkları mağaraların dolgularının çeşitli tabakalarından küçük buluntularla birlikte ele geçen ve çoğu kez büyüklükleri 10 cm’yi geçmeyen taş, kemik boynuz ve diş gibi maddeler üzerine yapılmış olan tasvirlerin oluşturduğu bir sanat grubudur. Bu gruba giren eserler, duvar ve kaya resimlerinin aksine, kolaylıkla bir yerden diğer bir yere taşınabilirler.

İşaretler, sembolik sanat içine sokulabilecek görünümlerdir. Bütün Üst Paleolitik süresince küçük taşınabilir nesneler ve duvarlar üzerine çizilmişlerdir. Birçok mağarada hayvan figürlerinin üzerlerine ya da yanlarına yapıldıkları görülür. İşaretler genellikle boyalı resim ve kazıma resim teknikleriyle yapılmışlardır. Bu sembolik işaretlerin alçak kabartma tarzındaki ender tasvirlerinden biri, Laussel Venüs’ünün elinde tuttuğu boynuz figürüdür.

Paleolitik sanatçılar, hayvan figürlerini büyük bir ustalık ve değişik tekniklerle işlemişlerdir. Bu tasvirleri, taşınabilir nesneler üzerine işledikleri gibi mağaraların duvarları, döşemeleri ve tavanlarına, açık havadaki kayalar üzerine de çizmiş, kazımış ve oymuşlardır. En sık olarak memeli hayvanların, bunlardan da genellikle iri av hayvanlarının tasvir edilmiş oldukları görülmektedir. Bunun nedeni, bu gruptaki hayvanların paleolitik insanın beslenmesinde oynadığı önemli roldür. Dolayısıyla paleolitik sanatçının konu seçişi rastgele olmayıp, temel faktöre bağlı bir dizi ikincil faktöre dayanmaktadır.

Taşınabilir sanat eserlerini yaparken de çeşitli taşları, hayvan kemik ve dişlerini, geyik ve rengeyiği boynuzlarını kullanmıştır. Sanat yolunda kullanılmış olan başlıca taşlar; kalker, kalsit, şist, arduaz, bazalt, steatit, serpantin, sünger taşı ve çeşitli boydaki çakıllardır. Dişlerden en çok mamut ve ayıdişleri, az miktarda da at dişi kullanılmıştır. Bazen yukarda sıralanan materyalden farklı malzemenin kullanıldığı da görülmektedir. Örneğin eski Çekoslovakya’da Moravya bölgesinde bulunan bir kadın heykelciği, kemik tozu ile karıştırılmış kilden yapılmıştır.

Kırmızı aşı boyası, prehistorik çağlarda üç farklı alanda kullanılmıştır: 1. Resim için boya elde etmede 2. Can vermek amacıyla cesetleri boyamada. Örneğin grup içindeki önemli bir kişi öldüğünde özel giysisiyle ile gömülür ve üstüne toz halindeki kırmızı aşı boyası serpilirdi, 3. Deniz kabuklarının boyanmasında. Bu kabuklar boyandıktan sonra mezarlara bırakılırlardı. Kırmızının bu denli yoğun olarak kullanılmasının nedeni, bu rengin yaşamsal sıvı olan kana benzemesindendir. Kırmızı rengi kullanan prehistorik sanatçı, rengi sürdüğü insan ya da hayvan figürinine hayat verdiğine ya da onu
canlandırdığına inanırdı. Sonuç olarak, kırmızı rengin kullanılışının simgesel bir anlamı vardır.

Görkemli duvar sanatı örneklerini içeren bu tip mağaralar, genellikle iskân edilmemişlerdir, buna karşılık birtakım ayinlerin gerçekleştirildiği tapınaklar olarak kullanılmışlardır. Bazı araştırmacılar buralara kutsal olmayan kişilerin sokulmadıklarını ileri sürerler. Bu durum, özellikle Üst Paleolitik’in son kültürü olan Magdaleniyen (Magdalénien) için söz konusudur. Buna karşılık Üst Paleolitik’in ilk kültürü olan ve sanatın ilk kez başladığı Orinyasiyen’de sanatçılar iskân görmekte olan mağaralarda çalışmışlardır. Pek ustaca bir başlangıcı olmayan Orinyasiyen duvar sanatı, gittikçe gelişerek yüksek bir seviyeye ulaşan Magdaleniyen sanatın bütün formlarına
öncülük etmiştir.

Franko-Kantabrik sanatta bir öyküyü anlatan sahnesel kompozisyonlar da yok denecek kadar azdır. Sanatçılar, eserlerinde büyük bir çoğunlukla tek yönlü bir çalışmayı yeğlemişlerdir. Bununla birlikte, ender de olsa bu kompozisyonlar, Üst Paleolitik insanının ne denli yüksek düzeyde bir hayal gücüne sahip olduğunu kanıtlamaktadır. Bunun en güzel örneklerinden biri, Lascaux (Lasko) mağarasının duvarlarından biri üzerinde yer alan kuyu sahnesidir. Burada insan ve hayvanlar aynı sahne
içinde resmedilmişlerdir. Sahnede avcı tarafından kargı ile yaralanmış ve kaçmakta olan gergedanın bağırsaklarını deştiği bir bizon yerde yatan avcıya saldırmaktadır. Avcının cinsel organı belirtilmiştir, başı da kuşbaşı şeklinde işlenmiştir. Ayak ucunda ikinci bir kargı; yanında ise tüneğe konmuş bir kuş bulunmaktadır. Bu kompozisyonda günümüze bağlanabilecek bir inanç ögesi bulunmaktadır.

Paleolitik sanatta yoğun olarak işlenen hayvan türleri; bizon (Bos pricus), öküz (Bos primigenius), at (Equus prezewalski), mamut (Elephas primigenius), kıllı gergedan (Rhinocerus tichorhinus), ayı (Ursus spelaeus), mağara aslanı (Felis spelaeus), rengeyiği (Rangifer tarantus), alageyik (Cervus elaphus), antilop (Antilop saïga) şeklinde sıralanabilir. Kaplan bunlardan birisi değildir.

Bizonlar ise yoğunluk açısından atlardan sonra ikinci sırada yer  almaktadırlar. Beslenmede büyük ölçüde rolü olan bu hayvanın Yontma Taş Çağı insanının yaşamında özel bir yeri olduğunu çok sayıdaki tasvirinden ve mutfak kalıntıları arasından ele geçen çok sayıdaki kemik kalıntılarından anlamak olanaklıdır. Paleolitik plastik sanatının en ilginç örneklerinden biri, Tuc d’Audoubert (Tük Doduber) mağarasının dip kısımlarındaki taban killeri içine şekillendirilmiş olan erkek ve dişi bizon yüksek kabartmasıdır.

İlk uygarlıklar ve insanlık tarihinin besin üretimi öncesi evrelerini kapsayan insanlık tarihinin %99'undan fazla süren dönemini temsil eden çağ Paleolitik Çağ'dır. Doğru cevap B seçeneğinde verilmektedir.

Uygarlık tarihi sürecini başlatan ilk insanlar "Homo Habilis"lerdir.Uygarlık tarihi, insan soyunun yaklaşık 2,5 milyon yıl öncesinde, dünya ikliminin günümüzden tamamen farklı olduğu bir dönemde, ilk yontma taş aletinin Homo Habilis'ler tarafından üretmesiyle başladığı kabul edilmektedir. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

Fransa'da Laussel'de bulunmuş olan "eli boynuzlu kadın" alçak kabartma örneğidir. Kalker bir blok üzerine oyulmuş, 45 cm. boyunda çıplak tasvir edilmiş kadın figürü şeklindedir. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Yontma Çağı sanatçısının boyayı uygulama yöntemlerinden pat halinde kullanımı günümüzdeki yağlı ve pastel boyanın ilk örneklerini oluşturmuştur. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Paleolitik sanatta, bir örnek hariç dağ, ova, yapmur ve güneş gibi doğa öğeleri yer almaz. Bunun sebebi insanların henüz tarım yapmamalarıdır. Doğru cevap D seçeneğinde verilmektedir.

Balık tasvirleri paleolitik sanatta yoğun olarak tasvir edilen hayvanlardan değildir. Genellikle ikinci derecede konu olmuşlardır. Bunun sebebi insanın daha çok güç avladığı ve avlanması tehlikeli olan hayvnanları resmetme yoluna gitmesidir. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Paleolitik sanatta en sık görülen işaretler; oklar, çeşitli çizgiler, geometrik motifler, negatif ve pozitif el izleri, kadın ve erkek cinsel organlarıdır. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Paleolitik plastik sanatının en ilginç örneklerinden birini oluşturan, Tuc d'Audoubert mağarasının dip kısımlarındaki taban killeri içine şekillendirilmiş yüksek kabartmada bizon tasvir edilmiştir. Bizonlar tasvir yoğunluğu açısından atlardan sonra ikinci sırada yer almaktadırlar. Doğru cevap B seçeneğinde verilmektedir.

Yeşil sabun duvarlarda gravür bulunduğu kuşkusuyla karşı karşıya kalındığında yüzeyi temizlemek için kullanılacak araç gereçlerden değildir. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Bulunması ve yaşlandırılması en kolay olan tasvir sanatı taşınabilir sanattır. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.