ANADOLU ARKEOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 19

Dicle ve Fırat kıyısında yer alan Çayönü, Nevali Çori gibi yerleşmelerde konutların yanı sıra tapınak olarak adlandırabileceğimiz özel yapılara da sahip oldukları görülmektedir. Bu yapıların tapınım işlevi gördüklerinin en belirgin kanıtları, konut yapılarından büyük ve tek mekânlı olmalarının yanı sıra içlerinde ocak gibi evsel bir etkinliğin göstergesi olabilecek herhangi bir öğeye rastlanmaması, iç mekânların çepeçevre sekilerle çevrilmesi, tabanların sıradışı terrazzo tabanlarla döşenmesi, çeşitli heykellerle süslenmesi ve yapıların gömülerek kutsanması gibi özel ritüel işlemlerdir. Doğru yanıt E'dir.

Öncelikle Aşıklı Höyük’le birlikte karşımıza çıkan yerleşme düzeni Doğu Ana- dolu’daki çağdaşlarından tümüyle farklıdır. Yakındoğu’da serpiştirilmiş, birbirinden bağımsız yapı birimlerinin yerine Orta Anadolu’da bütün yapıların bitişik düzende, birbirine eklenmiş, dar yollarla ayrılmış kalabalık mahalleler görülür. Orta Anadolu’da kerpiç mimari ile birlikte özenle sıvalı ev tabanları ve duvarları da belirgin bir özellik olarak karşımıza çıkar. Yer ve duvar sıvalarında kırmızı aşıboyası yaygın olarak kullanılır. Doğru yanıt E'dir.

MÖ 7 bin Seramikli Neolitik Dönem Göller Bölgesi’nde ise, Bademağacı ve Hoyücek gibi örnekler, Çatalhöyük geleneğine ortaklıkları olsa da konutların planları bazen hafif yamuk, dörtgen planlıdır. Doğru yanıt B'dir.

Neolitik dönemde Güneydoğu Anadolu’da ortaya çıkan anıtsal boyutlarda kült yapıları ve yontularında gözlem- lenen zengin simgeselci dünyası, basit avcı-toplayıcı topluluklardan çok, gelişkin dinî kurumlara sahip ve barınağın ötesinde yerleşim modelleri sunan gelişkin ve hiyerarşik bir toplum yapısı olduğunu göstermektedir. Doğru yanıt E'dir.

Marmara Bölgesinin bilinen ilk Çanak Çömlekli Neolitik dönem topluluğu Istanbul’un Kadıköy tarafındaki Fikirtepe’ de saptanmıştır. Doğru yanıt C'dir.

En eski dönemlerden beri, insanlar arasında belli eşya ya da ürün gibi metâla- rın değiş tokuş olduğunu bilinmektedir. Bu eylem, başlangıçta bazı deniz kabukları, çakmaktaşı, obsidyen gibi ürünlerle başlamış, Neolitik dönemde değiş tokuşun konusunu oluşturan malların çeşitliliğinde büyük artış olmuştur. Saz, ahşap, deri, tahıl, et, yün dokuma gibi organik; kil, tuz, çanak çömlek gibi ürünler ve mallar, takas yöntemiyle ticaretin olduğunu düşündürmektedir. Doğru yanıt D'dir.

Anadolu, doğu-batı ekseninde uzanan büyük yarımadadır. Milyonlarca yıldan beri Afrika levhası kuzeye doğru hareket etmektedir; kuzey kenarı Anadolu kütlesinin altına kaymış durumdadır ve Anadolu kütlesini sürekli itelediği için burada kıvrılmalara ve çok sayıda yırtılma fayına neden olmaktadır.

İnsanlık tarihinin başlangıç evresini oluşturan Paleolitik Çağ, yaklaşık 2 milyon yı- lı kapsayan çok uzun bir kültür sürecidir. Dördüncü Jeolojik Zaman’ın Pleistosen denen gelişen bu uzun döneminde ilk kez insanoğlu da ortaya çıkmıştır.

Döneme ait taş kütlesinin iki yüzünün yontulmasıyla oluşan iki yüzlü “Aşölyen” adı verilen aletler bu atanın yaşadığı her yerde görülmektedir. Bu iki yüzeyli aletler tabakalanmış hâlde Karain Mağarası (Antalya), Şehremuz Sırtı (Urfa) Yatakları ve Kaletepe Deresi 3 (Kapadokya) gibi sitlerde ele geçmiştir.

Dilgi, Çakmaktşından veya obsidyenden , uzunluğu genişliğinden iki kat uzunluğunda olan yontmataş alet tipidir.

Kompozitt, birbirlerinden farklı fiziksel özelliklere sahip matris ve takviye malzemesi olarak tek işlev için bir araya getirilmeleri ile oluşan ve her ikisinden farklı özelliklere kavuşan alet. taşıyıcı görev üstlenir, ve etrafında bulunan matris faz ise onu bir arada tutmaya ve desteklemeye yarar; Örn. Ahşap saplı taş balta.

Neolitik dönem topluklarının başlattığı süreç, endüstri devrimine kadar olan süre- cin temeli olan üretim ekonomisinin temelini atmıştır. Zengin yabani tahıl alanları- nın uzandığı Bereketli Hilal ovalarında Epi-Paleolitik dönemden itibaren başlayan tahıl toplayıcılığı, belli bir süreçte ihtiyaç fazlası ürünün elde edilmesi ve bunun so- nucunda depolama ihtiyacını ortaya çıkarmıştır.

Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi, yabani tahıl türlerinin doğal yayılım alanı içinde olması ve bu türlerin yerleşik topluluklar tarafından tarıma alınmasında birincil rol oynamıfştır. Güneydoğu Toroslar’la ovanın kesiştiği dağ eteklerinde kurulu yerleşmelerde Çanak Çömleksiz Neolitik dönemden başlayarak emmer ve einkorn buğdayı, arpa, yulaf, çavdar, mercimek ve çeşitli baklagillerin tüketildiği saptanmıştır.

Neolitik dönemde sürekli yerleşme olgusu ile günümüz mimarisinin temelleri atıl- mıştır. Ön Asya’da Jericho (Eriha, Filistin), Mureybet, Jerf el Ahmar (Kuzey Suriye), Nemrik (Kuzey Irak) yerleşmeleri ile Anadolu’da ÇÇNA döneminde Hallan Çemi ve Çayönü kazılarında, barınak niteliğindeki kulübenin, gelişmiş bir konuta nasıl dönüştüğü, yuvarlak planlı bir yapının köşeleri, temelleri, düz damı, çatısı ve iç donanmları (destek direkleri, ocaklar, platformlar, depo alanları) olan bir yapı hâline geliş sürecini tüm aşamalarıyla adım adım görebilmekteyiz.

Neolitik dönemde gelişen inanç sisteminin en çarpıcı göstergelerinden biri, ölü gömme ile ilgili uygulamalardır. Neolitik dönem boyunca, Anadolu’da ve Ön As- ya’da görüldüğü gibi bütün ölülerin genellikle ev tabanlarnın altına, (hocker po- zisyonda) gömülmekteydi.

Kutsal olarak bilinen varlıklar çevresinde saygı, tapınma, dua, kurban gerektiren özel yer ve zamanlarda törenleri içeren inanç sistemine kült adı verilirdi.

İnsanlık tarihinin başlangıç evresini oluşturan Paleolitik Çağ, yaklaşık 2 milyon yılı kapsayan çok uzun bir kültür sürecidir. Dolayısyla cevap A şıkkıdır.

İnsanın çıkışı ve ilk aletleri kullanmasından yerleşik yaşama geçişe kadar olan Paleolitik çağ, insanlık tarihinin aslında % 99’unu oluşturur. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

İnsanoğlunun Anadolu Yarımadası’ndaki en erken yerleşmeleri Alt Paleolitik
Çağa (Eski Taş Devri) kadar uzanır. Dolayıısyla cevap C şıkkıdır.

Anadolu ve Önasya’da bir geçiş dönemi olarak düşünmemiz gereken Mezolitik Çağ kültürleri, Anadolu’da ve Önasya’da ilk yerleşik toplulukların çıkışıyla
MÖ 10.000’ den sonra yerini Neolitik döneme bırakmıştır. Dolayısıyla cveap E şıkkıdır.