ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 19

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ve Türkiye’nin Haziran 1996’da gerçekleştirdikleri “İNSAN YERLEŞİMLERİ KONFERANSI HABİTAT II”nin sonunda yayınlanan “İSTANBUL DEKLARASYONU”nda ortaklık, paylaşım ve sistemin içinde yer alacak aktörlerin tanımlanması çabaları görülmektedir.

Konferans BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ve Türkiye ortaklığıyla Haziran 1996’da İstanbul'da düzenlenmiştir.

Sürdürülebilirliğin güvence altına alınarak çevrenin korunmasına ilişkin gelişmelerin, kültürel mirasın korunmasına yansıması, 1972 yılında Dünya Kültürel ve Doğal Mirası Koruma Sözleşmesi’nin imzalanmasıyla gerçekleşmiştir.

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” nda 3. maddesinde “Sit”; “tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent ve kent kalıntıları, kültür varlıklarının yoğun olarak bulunduğu sosyal yaşama konu olmuş veya önemli tarihî hadiselerin cereyan ettiği yerler ve tespiti yapılmış tabiat özellikleri ile korunması gerekli alanlar” olarak tanımlanmıştır.

5226 sayılı Yasa

Burra Tüzüğü, koruma sürecinde önemin anlaşılması: 

- Alanın tanımlanması
- Yazılı, sözlü, fiziksel bilgilerin bir araya getirilmesi
- Önemin değerlendirilmesi
- Önem bildirgesi hazırlanması

Burra Tüzüğü, koruma sürecinde yer alan  Politikaların geliştirilmesindeki unsurlar: 
- Önemin ortaya çıkardığı önceliklerin belirlenmesi
- Alanın geleceğini etkileyecek kullanıcı ve yönetici ihtiyaçlarının, kaynakların, dış faktörlerin ve fiziksel koşulların saptanması
- Politika seçeneklerinin tanımlanması, değerlendirilmesi ve önem üzerine olası etkilerinin araştırılması
- Politika bildirgesinin hazırlanması

Stratejilerin yönetim planı doğrultusunda uygulanması ise yönetimle ilişkili olduğu için doğru cevap B seçeneğidir.

Dünya Kültürel Miras Alanları için Yönetim Rehberinin alan yönetimi şunlardır: 

1. Alanın tanımlanması
- Genel Bilgiler
- Kültürel bilgiler
- Çevresel Bilgiler
- Menfaatler/İlgililer
2. Değerlendirme ve Hedefler
- Alanın Statüsü
- Karakteristik ve Potansiyel
- Önemli özelliklerin tanımlanması/Politika Seçenekleri
3. Bütünsel yönetim için formülasyon
- Projeler
- Çalışma Planı
- Maliyet ve zamanlama
olmak üzere üç bölümde tanımlanmıştır

Kültür Varlıklarının Güçlü Yönleri:
• Değerleri,
• İşlevsellikleri,
• Hayret ve hayranlık duygusu uyandırmaları,
• Enderlikten kaynaklanan yüksek ekonomik değerleri,
• İstihdam ve ekonomik değer yaratan yönleri olmaları,
• Toplumun geçmişi ile ilişkisini kuran kuvvetli bir moral değerler bütünü
olmaları.

Sonsuz bir kaynak olarak görülmeleri ise kültürel varlıkların zayıf yönleri olduğundan doğru cevap B seçeneğidir.

Kültür Varlıklarının Potansiyelleri:
• Kültür turizminin temel aracı olması,
• Toplumun eğitilmesinde kullanılacak en somut araçlardan biri olması,
• Ekonomik ve sosyal istihdam yaratabilmesi,
• Toplumsal ve kentsel kimliğin oluşum ve gelişimine katkıda bulunması,
• Çağdaş işlevlerle kullanılabilmeleri.

Taşıma kapasitesinin çeşitli türleri vardır. Sırasıyla:

1976 yılında Vancouver’de toplanan Habitat-1 konferansı; Birleşmiş Milletlerin İnsan Çevresi, Dünya Nüfusu, Dünya Gıda, Sanayi Kalkınma Organizasyonu, Uluslararası Kadınlar Yılı Konferansları ile Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun kabul ettiği yeni uluslararası iktisadi düzenin devletlere yüklediği hak ve sorumluluklar bildirgelerinin hazırlamış olduğu düşünsel temele dayanıyordu.

1983 yılında dönemin Norveç Başbakanı Gro Harlem Brundtland başkanlığın­da Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (WCED) kurulmuştur. Komisyonun kurulmasında salt kalkınma uğruna çevreden özveride bulunulması yönündeki kaygı temel alınmış, çevre ve kalkınma arasındaki bağın anlaşılmasını sağlamak amaçlanmıştır.

Alan yönetimini gerçekleştirecek organların paydaşları ile olan ilişkilerinde şu hususların göz önünde tutulması önerilir:
1. İlke: Alan yöneticileri alan ile ilgili tüm yasal paydaşları dikkate almalıdır.
2. İlke: Yöneticiler paydaşlarını dinlemeli ve açık bir şekilde onlarla iletişim
kurmalıdır.
3. İlke: Yöneticiler her bir paydasın kendine özgü kişisel ya da kurumsal yapısını iyi etüt etmeli, görev ve sorumluluk paylaşımında bunu göz önünde tutmalıdır.
4. İlke: Yöneticiler, kurumsal faaliyetlerinden dolayı ortaya çıkan zararları
minimize etmeyi garanti altına alabilmek için diğer bütün paydaşlarla iş birliği
içinde çalışmalıdır.
5. İlke: Yöneticiler bütün paydaşlarını tehlikeye atabilecek risklerden korumalıdır.
6. İlke: Yöneticiler kurumsal paydaş olarak kendileri ve diğer paydaşlar arasında çıkabilecek muhtemel çatışmaları yönetebilmelidir

1975 yılında Avrupa Konseyi Avrupa Mimari Mirası Tavsi­ye kararlarının 11b. Maddesinde yer vermiş; korumanın teşvik edilmesi için yasal, finansal ve yönetsel önlemlerin alınması gereğini vurgulamıştır. Aynı yıl Amsterdam Deklarasyonunda (Avrupa Mimari Mirası Kartası) “Bütünleşik Koruma” (Integrated Conservation) kavramına açılımlar getirilerek, koruma politikalarının yasal, finansal, teknik ve yönetsel açılardan desteklenmesi gereğine vurgu yapılmış; çevreyi etkileyecek kararların oluşturulmasında, halkın bir paydaş olduğu belirtilmiştir.

1993 yılında Fielden ve Jokilehto tarafından hazırlanan ve 1998 yılında güncelle­nen Dünya Kültürel Miras Alanları için Yönetim Rehberi, Burra Tüzüğü’ne ben­zer biçimde alan yönetimini;

- Genel Bilgiler

- Kültürel bilgiler

- Çevresel Bilgiler

- Menfaatler/İlgililer

- Alanın Statüsü

- Karakteristik ve Potansiyel

- Önemli özelliklerin tanımlanması/Politika Seçenekleri

- Projeler

- Çalışma Planı

- Maliyet ve zamanlama

olmak üzere üç bölümde tanımlanmıştır.

Önem analizinde kullanılması önerilen değerlerden artistik değer şunları içerir: 

Artistik Değer:
• Görsel ve estetik nitelikler
• Sosyal yaşamın mekâna yansıdığı yapı ya da alanlar olmak,
• Toplum tarafından özel değer atfedilmek

Avrupa Konseyi bünyesinde hazırlanan ve Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafın­dan bir kanunla kabul edildiği için bir iç hukuk belgesi hâline gelen sözleşme, mimari mirasla ilgili ana başlıklara değinmektedir.

UNESCO’nun 2005 yılı Operasyonel Rehberi de yönetim planlarının hazırlamasında yönlendirici olmaktadır. Bu belge, bir yapının ya da alanın “Dünya Kültürel ve Doğal Mirası” listesine aday gösterilmesi için gereken usul ve esaslar ile listeye girebilmek için aranan ölçütleri içermektedir.

Türkiye’de koruma alanında yaygın biçimde kullanılan en önemli araç Koruma Amaçlı İmar Planı’dır. 2007 yılı itibarıyla 384 adet Koruma Amaçlı İmar Planı (KAİP) üretildiği bilinmektedir. Üretilen bu planlara karşın, koruma planlama­sının Türkiye’de salt fiziksel bir araç olarak görülmesi ve planlama sürecinin yeni gelişme alanları açma odaklı yaklaşımları, uygulamada istenen düzeyde başarılı olunmasını engellemiştir.