ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ

Günümüzde “koruma” sözcüğü çevrenin bütün bileşenlerini içerecek bir anlama kavuşmuştur. Bir dönemin kültürel, kentsel, mimari, sosyal, ekonomik yaşamı artık “tarihsel çevre” üzerinden okunmaktadır. Bir diğer deyişle tarihsel çevre ve onun bileşenleri olan kültür varlıkları özellikle belge değerleri ile ve bir toplumun yaşamının mekana yansıması olarak önem taşımaktadır. Kapsamın genişlemesi, değişik bir çok meslek gurubunun sürecin içinde yer almasının kaçınılmaz olması, koruma olgusunun giderek daha fazla sayıda kişi ve kurumu ilgilendirmesi bu konuya değişik bir boyut katılması gerektiğini ortaya koymuştur. Bu boyut ise koruma sürecinin yasal, yönetsel ve finansal girdilerini yeniden tanımlayan, aktörleri belirleyen ve konuyla ilgili kurumlar arasında eş güdümün usul ve esaslarını belirleyen bir “yönetim modeli” oluşturmaktır. Bir diğer deyişle alan ölçeğinde (kentsel, arkeolojik, kırsal vb.) korumada aktif rol üstlenen farklı gurup ve disiplinlerin koruma eylemlerini, “toplumsal uzlaşma” sağlayarak “katılımcı” bir politika ile bir araya gelerek “sürdürülebilir” bir politikayı “planlı” olarak gerçekleştirmeleri gerekiyorsa, bu koşulları yerine getirecek eylemler “alan yönetimi” kavramının temelini oluşturmaktadır. Bir başka deyişle alan yönetimi, “koruma” ve “yönetim” kavramlarını birleştiren çağdaş korumanın yönetsel boyutudur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi tarafından 1992 yılında kabul edilen “Avrupa Yerel Yönetim Şartı” ilgili maddeleri şu şekildedir:

5. Kent çevresini etkileyecek tüm projeler; seçilmiş temsilciler, ihtiyaç sahipleri ve halk tarafından inceleme ve denetlemeye açık olmalıdır. Bunun gereği; resmî, yasal kamuya danışma süreçleri oluşturmak, danışma süreçlerinde tarafsızlık ilkesini garanti etmek, tüm kamu dokümanlarına özgürce erişilebilirliği sağlamak, bütün projeleri yerinde tanıtmak, resmî bir yerel bülten yayınlamak ve yerel yönetim ile kamuoyu arasında bir köprü vazifesi gören gönüllü kuruluşların önemini kabul etmektir.

7. Yerel politik kararlar; kapsamlı, güncelleştirilmiş bilgiler ile kent ve bölge planlama uzmanlarından oluşan ekipler tarafından önerilmiş, alternatifli, kabul edilebilir seçeneklere dayandırılmalıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

1973 yılında çıkan ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk koruma yasası olan 1710 sayılı yasadan günümüze kadar yapılan türlü yasal düzenlemelerde kültür varlığı sahipleri için değişik katkılar öngörülmüştür. Doğru cevap A şıkkıdır.

5 Haziran 1972’de İsveç’in başkenti Stockholm’de “İnsan Çevresi Konferansı” toplandı ve konferans sonunda çevre konusundaki en eski uluslararası belgelerden biri olan “İnsan Çevresi Bildirgesi” yayınlandı. Doğru cevap E şıkkıdır.

Ortak Geleceğimiz Raporu’nda çevrenin korunmasıyla kalkınma arasındaki bağlantıya vurgu yapılmakta uluslararası düzeydeki çevresel sorunların önemi farklı açılardan değerlendirilmektedir. Değişimin ve yeni bir küresel etik anlayışının yalnızca gerekli değil; günün insan kaynağı, teknolojisi, kaynakları ile aynı zamanda mümkün olduğuna değinilmiştir. Raporda belirtilen temel olguya göre çevre ile ekonomik sorunlar birbiriyle ilişkilidir ve insanların ihtiyaçlarının karşılanmasında doğal kaynakların korunması gerekmektedir. Bu noktada sürdürülebilir kalkınma stratejisi ortaya sürülmüştür. Raporda sürdürülebilir kalkınma kavramı “Bugünün ihtiyaçlarını gelecek nesillerin de kendi ihtiyaçlarını karşılamalarında ödün vermeden karşılamak” biçiminde tanımlanmaktadır. Buna göre sürdürülebilir kalkınmanın üç içeriği vardır; • Mevcut büyümenin sürdürülemezliği, • Bugünün ihtiyaçlarının karşılanması, • Gelecek nesillerin yaşam kalitesinin ve refahının güvence altına alınmasıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ve Türkiye’nin Haziran 1996’da gerçekleştirdikleri “İNSAN YERLEŞİMLERİ KONFERANSI HABİTAT II”nin sonunda yayınlanan “İSTANBUL DEKLARASYONU”nda ortaklık, paylaşım ve sistemin içinde yer alacak aktörlerin tanımlanması çabaları görülmektedir. Doğru cevap A şıkkıdır.

1981, 1988 ve 1999 yıllarında revize edilen Burra Tüzüğü, koruma sürecini; 1. Önemin anlaşılması - Alanın tanımlanması - Yazılı, sözlü, fiziksel bilgilerin bir araya getirilmesi - Önemin değerlendirilmesi - Önem bildirgesi hazırlanması 2. Politikaların geliştirilmesi - Önemin ortaya çıkardığı önceliklerin belirlenmesi - Alanın geleceğini etkileyecek kullanıcı ve yönetici ihtiyaçlarının, kaynakların, dış faktörlerin ve fiziksel koşulların saptanması - Politika seçeneklerinin tanımlanması, değerlendirilmesi ve önem üzerine olası etkilerinin araştırılması - Politika bildirgesinin hazırlanması 3. Yönetim - Stratejilerin geliştirilmesi - Stratejilerin yönetim planı doğrultusunda uygulanması - Değişikliklerin kaydedilmesi - Uygulamaların izlenmesi ve yeniden değerlendirilmesi. Doğru cevap B şıkkıdır.

“Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”te ise alan yönetiminin hedefleri şöyle sıralanmıştır: a) Alan sınırlarının tarihi, sosyal, kültürel, coğrafi, doğal, sanatsal bir bütünlük içerisinde etkileşim sahaları ve tarihi, kültürel, sosyal, coğrafi ve sanatsal nedenlerle ilişkili bulunduğu bağlantı noktalarının alanın korunması, geliştirilmesi ve değerlendirilmesi bakımından doğru tespit edilmesi, b) Koruma, erişim, sürdürülebilir ekonomik kalkınma ihtiyaçları ile yerel toplumun ilgisi arasında uygun bir denge oluşturmanın yollarının yönetim planı ile gösterilmesi, c) Alanın değerini arttırarak uluslararası bir seviyeye çıkarmak için genel stratejiler, yöntemler ve araçların geliştirilmesi, mali kaynakların belirlenmesi ve yaratılması, d) Kültür turizmini geliştirmek amacıyla uluslararası iş birliği ve paylaşımı yaratacak etkinlik ağının kurulması, e) Belirli bir bölge içinde birbirleriyle ilişkilendirilerek sektör oluşturma potansiyeli bulunan sit alanlarında bölgesel kültür sistemlerinin gelişimi için uygulama planlarının yaratılması, f) Yönetim alanlarının korunması ve değerlendirilmesinde kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum örgütleri, alanda mülkiyet hakkı bulunanlar, gönüllü kişi ve kuruluşlar ile yerel halkın iş birliği yapması, g) Sit alanları ve ören yerleri ile etkileşim sahalarının bakım, onarım, restorasyon, restitüsyon, teşhir, tanzim ve çevre düzenlemesi ile birlikte alan yönetim amaçları doğrultusunda uluslar arası koruma prensipleri ve sözleşme hükümleri çerçevesinde korunarak yaşatılmasının yanı sıra kullanım ve gelişim ilkelerinin ve sınırlarının belirlenmesi, h) Kültür varlıklarının yönetiminde, konservasyon alanında, tasarım ve uygulamada, uzmanlık ve ekipmanda yüksek standartların kullanılması. Doğru cevap E şıkkıdır.

Yasanın alan yönetimi uygulanması için öngördüğü ilk alan “sit alanı” dır. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu” nda 3. maddesinde “Sit”; “tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent ve kent kalıntıları, kültür varlıklarının yoğun olarak bulunduğu sosyal yaşama konu olmuş veya önemli tarihî hadiselerin cereyan ettiği yerler ve tespiti yapılmış tabiat özellikleri ile korunması gerekli alanlar” olarak tanımlanmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Yönetimsel Araçlar: Alan yönetiminin kurgulanması ve bu kurgu üzerine yönetim planlarının hazırlanması aşamasında ilk olarak bu kurguyu hazırlayacak, uygulayacak ve denetleyecek organizasyon şemasının belirlenmesi gerekmektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Özetle, taşınmaz kültür varlıklarının yapı ya da alan ölçeğinde korunması bir yönetim anlayışı içinde ele alınmak durumundadır. Bu oldukça yeni anlayış “Alan Yönetimi” olarak tanımlanmaktadır.

Alan yönetiminin iki kapsamı vardır. Bunlar “konu kapsamı” ve “mekânsal kapsam” dır. Konu kapsamı içerisinde, sit alanları ve ören yerleriyle bağlantı noktalarının ve etkileşim alanlarının bir bütün olarak korunması, geliştirilmesi, yönetim planının hazırlanması, onaylanması, planın uygulanması ve denetlenmesi gibi temel konular bulunmaktadır. Mekânsal kapsam ise alan yönetiminin gerektirdiği yönetim planı içinde yer alan sit alanı ya da ören yeridir.

1973 yılında çıkan ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk koruma yasası olan 1710 sayılı yasadan günümüze kadar yapılan türlü yasal düzenlemelerde kültür varlığı sahipleri için değişik katkılar öngörülmüştür. Örneğin 1710 sayılı Yasa mülk sahipleri için öngörülen bu katkıları parasal, inşaat malzemesi ve teknik danışmanlık olarak 3 değişik şekilde tanımlamıştır.

5 Haziran 1972’de İsveç’in başkenti Stockholm’de “İnsan Çevresi Konferansı” toplandı ve konferans sonunda çevre konusundaki en eski uluslararası belgelerden biri olan “İnsan Çevresi Bildirgesi” yayınlandı.

Brundtland Raporu: 1983 yılında dönemin Norveç Başbakanı Gro Harlem Brundtland başkanlığında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (WCED) kurulmuştur.

1992 Rio Zirvesi (Agenda 21): 1992 yılında Brezilya’nın başkenti Rio’da toplanan Dünya Çevre Zirvesi’nde “Çevre ve Gelişme Üzerine Rio Bildirisi” yayımlanmıştır. “Rio Deklarasyonu” olarak bilinen bu bildiride, çevre kirliliği karşısında dünya devletlerinin yerine getirmek zorunda oldukları temel ilkeler açıklanmıştır.

1996 İnsan Yerleşimleri Konferansı-İstanbul: Birleşmiş Milletler ve Türkiye’nin Haziran 1996’da gerçekleştirdikleri “İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II”nin sonunda yayınlanan “İstanbul Deklarasyonu”nda ortaklık, paylaşım ve sistemin içinde yer alacak aktörlerin tanımlanması çabaları görülmektedir.

Burra Tüzüğü (Burra Charter)

1970’li yılların sonunda, Avustralya ICOMOS’u tarafından oluşturulan ve 1981, 1988 ve 1999 yıllarında revize edilen Burra Tüzüğü, koruma sürecini;

1993 yılında Fielden ve Jokilehto tarafından hazırlanan ve 1998 yılında güncellenen Dünya Kültürel Miras Alanları için Yönetim Rehberi, Burra Tüzüğü’ne benzer biçimde alan yönetimini; 1. Alanın tanımlanması, 2. Değerlendirme ve Hedefler ve 3. Bütünsel yönetim için formülasyondur.

Alan Yönetimi Süreçlerinde Kullanılan Araçlar: Genel ve Özel Sınıflama olarak ayrılmıştır.

Özel Sınıflama içinde Güçlülük-Zayıflık-Fırsatlar-Tehditler (GZFT) Analizi; GZFT Analizi, bir projede ya da bir ticari girişimde kurumun, tekniğin, sürecin, durumun veya kişinin güçlü (Strengths) ve zayıf (Weaknesses) yönlerini belirlemekte, iç ve dış çevreden kaynaklanan fırsat (Opportunities) ve tehditleri (Threats) saptamakta kullanılan stratejik bir tekniktir. Diğer seçenekler “Genel Sınıflama” içinde yer alır.