ARKEOLOJİK ALAN YÖNETİMİ

Kentsel sit alanları ve tarihi sit alanları için yönetim planı hazırlama ekibi; üniversitelerin mimarlık, şehir ve bölge planlama, sanat tarihi, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri mezunu uzmanlardan oluşur.

Alan yönetim planları, planın hazırlanması, uygulanması ile planın izlenmesi ve
revize edilmesi olarak belirlenen 3 ana hareketten oluşur.

Thomas ve Middleton ise Yönetim Planı hazırlanması sürecini, birbirini takip
eden aşamalarla tariflemişlerdir.
• 1. Aşama. Planlama öncesi
• 2. Aşama. Veri toplama, tarihi araştırma ve arazi çalışmaları,
• 3. Aşama. Toplanan bilgilerin değerlendirilmesi,
• 4. Aşama. Alanın sorunları, fırsatlar ve tehditlerin belirlenmesi,
• 5. Aşama. Yönetim vizyonu ile amacının geliştirilmesi,
• 6. Aşama. Tanımlama ve değerlendirme seçenekleri,
• 7. Aşama. Taslak planın hazırlanması,
• 8. Aşama. Genel müzakereler ve halka taslak planın sunulması,
• 9. Aşama. Taslak planın revizyonu ve planın hazırlanması,
• 10. Aşama. Planın onayı,
• 11. Aşama. Yönetim planının uygulanması,
• 12. Aşama. İzleme ve gözden geçirme,
• 13. Aşama. Gözden geçirme ve yönetim planının güncellenmesi.

1. Aşama arkeolojik sit alanının kimliklendirme ve tanımlanmasına yönelik bilgi ve verilerin toplandığı stratejik bir aşamadır ve planlamanın ilk adımıdır. Bu aşamada toplanan veriler üzerinden değerlendirme yapılarak 2. aşamada planlama politikaları belirleneceği için çok önemlidir.

Arkeolojik alanın yönetim planlaması sürecine katkı verebilecek ilgi grupları (ortak ve paydaşlar) aşağıdaki örnekte olduğu gibi belirlenebilir (Orbaşlı, 2007):
• Alanda çalışan kişiler (kazı ekibi, araştırmacı vb.),
• Araştırma, arkeoloji ve bilimsel topluluklar,
• Yerel, bölgesel ve ülkesel ölçekte karar mekanizmaları,
• Destek verecek dernek ve vakıflar,
• Sponsorlar,
• Yerel halk,
• Ziyaretçiler,
• Eğitimciler,
• Uluslararası kurumlar (ICOMOS, UNESCO).

Arkeolojik alanın gelecekte yönetimine ve korunmasına katkı sağlayabilecek bütün etkenlerin bu aşamada incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda yapılan SWOT (Strenghts - Weaknesses - Opportunities - Threats / Güçlü - Zayıf - Fırsatlar - Tehditler) analizleri ile alanın güçlü ve zayıf yönleri ile arkeolojik alan için tehditler ve değişim fırsatları belirlenmektedir.

Belirlenen vizyon, planlamada uzun dönemde başarılmaya çalışılan şeyi tarif etmelidir.

Yönetim planı hedefleri,
• Kesin/özel,
• Başarılabilir ve gerçekçi,
• Zaman ilişkili,
• Ölçülebilir,
• Amaç, önem ve enderlik değerlerini yansıtan,
• İstenen sonu belirtmekle birlikte bitmeyen, sorunları doğru biçimde ele alan,
• Konuları yeterince dile getiren,
• Mantıklı,
• Öncelik sırasına göre yazılmış olmalıdır

Değerlendirme sırasında, uygulama çalışmaları irdelenerek, gerekirse politika ve hedefler tekrar gözden geçirilip, çalışma revize edilmeli ve 5 yıllık yeni bir eylem planı hazırlanmalıdır.

Yönetim planlarının kapsamı, amaçları ve yaklaşımı, alanın türüne (arkeolojik, kentsel, doğal vb.) ve yönetim ihtiyaçlarına göre birbirinden farklılaşabilir.

Yönetim planlaması konusunda hazırlanan ilk yayınlardan olan “Dünya Kültür Mirası Alanlar İçin Yönetim İlkeleri” isimli kitapta Feilden ve Jokilehto, yönetim planı hazırlanması sürecinde aşağıdaki çalışmaların yapılmasını önermektedir;

Thomas ve Middleton, Yönetim Planı hazırlanması sürecinde aşağıdaki aşamaların yapılmasını önermektedir;

Demas’a göre planlama süreci aşağıdaki şekilde üç aşamada tariflenir.
1. Kimliklendirme ve tanımlama: Bilgi toplanması,
2. Analiz ve değerlendirme: Değerlendirme çalışmaları,
3. Sonuç: Karar üretme’dir.

Taslak yönetim planının tartışılması, fikir alınmasına yönelik görüşmeler sürecinde,
aşağıdaki çalışmalar yapılmalıdır;

Arkeolojik alanın yönetim planlaması sürecine katkı verebilecek ilgi grupları aşağıdaki örnekte olduğu gibi belirlenebilir:
• Alanda çalışan kişiler (kazı ekibi, araştırmacı vb.),
• Araştırma, arkeoloji ve bilimsel topluluklar,
• Yerel, bölgesel ve ülkesel ölçekte karar mekanizmaları,
• Destek verecek dernek ve vakıflar,
• Sponsorlar,
• Yerel halk,
• Ziyaretçiler,
• Eğitimciler,
• Uluslararası kurumlar (ICOMOS, UNESCO).

Arkeolojik alanların önemine katkıda bulunabilecek değerler aşağıdaki şekilde
sıralanabilir;
• Tarihî değer,
• Arkeolojik değer,
• Sanatsal değer,
• Araştırma değeri,
• Kültürel değerler (somut ve somut olmayan),
• Mimari değer,
• Doğal / ekolojik değerler,
• Nadirlik değeri,
• Sosyal ve toplumsal değerler,
• Manevi ve dinî değerler,
• Sembolik ve kimlik değeri,
• Ekonomik değer,
• Fiziki/ mekânsal değer,
• Eğitim değeri,
• Jeopolitik değer,
• Siyasi değer,
• İnanç değeri,
• Askerî/ stratejik değer,
• Turizm değeri,
• Birden fazla değerin birleşimi de olabilir.

Demas yönetim değerlendirmesi aşamasında örnek olarak aşağıdaki konularda çalışılabileceğini belirtmektedir:
• Yasal ve yönetimsel kapsam
• Finansal temel
• Yetki Gücü
• Altyapı
• Bölgesel ve yerel gelişim içeriği
• Ziyaretçi rakamları, profilleri ve etkileri
• Organizasyon yapısı
• İzleme ve bakım sistemleri
• Araştırma değerlendirmesi Yönetim

Yönetim planı hedefleri,
• Kesin/özel,
• Başarılabilir ve gerçekçi,
• Zaman ilişkili,
• Ölçülebilir,
• Amaç, önem ve enderlik değerlerini yansıtan,
• İstenen sonu belirtmekle birlikte bitmeyen, sorunları doğru biçimde ele alan,
• Konuları yeterince dile getiren,
• Mantıklı,
• Öncelik sırasına göre yazılmış olmalıdır.

Yönetim planı hedefleri,
• Kesin/özel,
• Başarılabilir ve gerçekçi,
• Zaman ilişkili,
• Ölçülebilir,
• Amaç, önem ve enderlik değerlerini yansıtan,
• İstenen sonu belirtmekle birlikte bitmeyen, sorunları doğru biçimde ele alan,
• Konuları yeterince dile getiren,
• Mantıklı,
• Öncelik sırasına göre yazılmış olmalıdır (Thomas ve Middleton, 2003).