AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

Ankara Anlaşma'sı, öncelikle Türkiye’nin tam üyeliğin getireceği ekonomik, sosyal ve hukuki düzeydeki yükümlülüklerini yerine getirmesini ve belli bir ekonomik gelişmişlik düzeyine ulaşmasını "katılmanın ön koşulu" olarak hükme bağlamıştır. Bu yüzden Anlaşma, "tam üyeliğe götüren ortaklık anlaşması" olarak nitelendirilmektedir. Ortaklık ilişkisi, Türkiye’yi Topluluk (Birlik) üyeliğine hazırlama işlevi görecektir. Böyle bir anlaşma Avrupa Birliği uygulamasında Türkiye ve Yunanistan dışında hiçbir ülkeyle imzalanmamıştır.

Türkiye ile Topluluk üye devletleri arasındaki ekonomik gelişmişlik farkı yüzün- den ortaklık rejiminin kademeli şekilde uygulanması ve Türkiye’nin bu süreçte Topluluğun ekonomik ve mali yardımları ile desteklenmesi bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Bu nedenle Anlaşma’da, ortaklığın birbirini izleyen hazırlık, geçiş ve son dönem olmak üzere toplam üç dönemden geçerek gelişeceği öngörülmüştür (m. 3). Ortaklığın bir döneminden diğer dönemine geçiş otomatik şekilde değil taraflarca belirlenecektir. Ortaklığın ilk evresini oluşturan hazırlık dönemi, Türk ekonomisinin taraflar arasında kurulacak olan gümrük birliğine hazırlanacağı dönemdir. Ortaklığın ikinci dönemi geçiş dönemidir. Ortaklığın son dönemi ise gümrük birliğine dayanacak ve âkit tarafların ekonomik ve sosyal politikaları arasındaki koordinasyonun güçlendirilmesini sağlayacaktır (m. 5).

Katma Protokol, 23 Kasım 1970’de Brüksel’de imzalanmış ve tarafların iç hukuklarında onaylanması ve GATT izninin alınması süreçlerinin ardından 1 Ocak 1973’te yürürlüğe girmiştir. Böylece hazırlık dönemi sona ermiş ve geçiş dönemi başlamıştır.

Geçiş döneminde Türkiye’ye mali yardımların yapılması için iki mali protokol imzalanmıştır. Bu protokollerden ilki olan İkinci Mali Protokol, 23 Kasım 1970 tarihinde Katma Protokol ile birlikte imzalanmış ve 1 Ocak 1973’te yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Protokol, 1971-1977 dönemini kapsamıştır. Türkiye, bu Protokol ile yalnız Topluluk bütçesinden verilen kredilerden değil, Avrupa Yatırım Bankasının öz kaynaklarından verilen kredilerden de yararlanma imkanı bulmuştur.

6 Mart 1995’de Brüksel’de gerçekleştirilen 36. dönem Ortaklık Konseyi toplantısında, ortaklığın (Gümrük Birliğinin) son döneminin 1 Ocak 1996 tarihinden geçerli olmak üzere uygulamaya konulması kararlaştırılmış ve "Gümrük Birliğinin Son Döneminin Uygulamaya Konmasına" İlişkin 1/95 sayılı Karar kabul edilmiştir. Bu Karar’ın 1 Ocak 1996’da yürürlüğe girmesiyle birlikte ortaklığın (gümrük birliğine) geçiş dönemi sona ermiş ve son dönemi başlamıştır.

Anlaşmaya taraf ülkelerin tek yanlı veya karşılıklı olarak belirli mallar üzerindeki gümrük tarifelerinde indirimde bulunmalarına dayanan en dar kapsamlı iktisadi bütünleşme aşamalarından biri çerçevesinde uygulanan rejim, tercihli ticaret rejimidir.

Ticarette teknik engellerin kaldırılması, test ve belgelendirme alanında alt yapı düzenlemelerinin geliştirilmesi amacıyla Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) 1999’da kurularak faaliyete geçirilmiş ve böylece 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı'nın 8-11. maddeleri çerçevesinde ticarette teknik engellerin kaldırılmasına yönelik mevzuat uyumu çalışmalarına hız verilmiştir.

Komisyon, Aralık 2004 Zirvesi öncesinde Türkiye’nin Kopenhag siyasi kriterlerine yeterince uyumu sağladığını tespit ederek üye ülkelere Türkiye ile müzakerelerin başlatılması yönünde açık bir tavsiyede bulunmuştur. 17 Aralık 2004’te Brüksel’de gerçekleştirilen Avrupa Birliği Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’nde, 1999 Helsinki Zirvesi ve 2002 Kopenhag Zirvesi’nde alınan kararlar teyit edilmiş ve Türkiye’nin reform sürecinde atmış olduğu kararlı adımların memnuniyetle karşılandığı belirtilerek, Türkiye ile üyelik müzakerelerinin -Zirve sonuç metninin 23. maddesinde öngörülen çerçeve dâhilinde- 3 Ekim 2005 tarihinde başlatılması kararlaştırılmıştır ve nihayet bu tarihte tam üyelik müzakereleri başlamıştır.

Komisyon, Aralık 2004 Zirvesi öncesinde Türkiye’nin Kopenhag siyasi kriterlerine yeterince uyumu sağladığını tespit ederek üye ülkelere Türkiye ile müzakerelerin başlatılması yönünde açık bir tavsiyede bulunmuştur. 17 Aralık 2004’te Brüksel’de gerçekleştirilen Avrupa Birliği Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’nde, 1999 Helsinki Zirvesi ve 2002 Kopenhag Zirvesi’nde alınan kararlar teyit edilmiş ve Türkiye’nin reform sürecinde atmış olduğu kararlı adımların memnuniyetle karşılandığı belirtilerek, Türkiye ile üyelik müzakerelerinin 3 Ekim 2005'te başlatılması kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda Komisyon’un Ekim 2004’te yayımlanan Tavsiye Belgesi’nde zikredilen 6 düzenlemeyi yürürlüğe koyması hâlinde Türkiye’nin katılım müzakerelerinin açılması için öngörülen Kopenhag siyasi kriterlerin yeterli ölçüde yerine getirmiş sayılacağı açıkça belirtilmiştir. Bu Zirve’de, Komisyona iki temel belgeyi hazırlama görevi verilmiştir. Söz konusu belgelerden biri, müzakerelerin esaslarını belirleyen "Çerçeve Belge", diğeri ise 2001’de hazırlanan "Katılım Ortaklığı Belgesi"nin revize edilmesi, yani ikinci bir "Katılım Ortaklığı Belgesi"nin hazırlanmasıdır.

Türkiye, tarihte en büyük barış projesi olarak nitelendirilen Avrupa bütünleşmesi hareketine de ilgisiz kalmayarak, 31 Temmuz 1959’de bu hareketin en önemli örgütlenmesi olan Avrupa Ekonomik Topluluğuna (AET, bugünkü adıyla Avrupa Birliği’ne) başvurmuştur. Doğru cevap C'dir.

EFTA (European Free Trade Association):
Avusturya, Birleşik Krallık, Danimarka, İsveç, İsviçre, Norveç ve Portekiz tarafından 4 Ocak 1960’da Stokholm’de imzalanan antlaşma ile kurulan Avrupa Serbest Ticaret
Birliğidir. Doğru cevap C'dir.

Protokol: Devletler veya
uluslararası örgütler arasında
bir toplantı, oturum, görüşme
sonunda imzalanan akdi belgedir.

Buna göre doğru cevap A'dır.

Tam Üyeliğe Götüren
Ortaklık Anlaşması: Böyle
bir anlaşma Avrupa Birliği
uygulamasında Türkiye ve
Yunanistan dışında hiçbir
ülkeyle imzalanmamıştır.

Doğru cevap C'dir.

Ortaklığın ikinci dönemi geçiş dönemidir. Hazırlık döneminden geçiş dönemine intikal otomatik olmayıp geçiş döneminin koşullarının ayrı bir protokol ile düzenlenmesi gerekmektedir (m. 4). Ortaklığın geçiş dönemi, belirli istisnalar dışında 12 yıl sürecek ve âkit tarafların karşılıklı ve dengeli yükümlülükleri esasına dayanacaktır. Türkiye
ile Topluluk arasında gümrük birliğinin tedricen kurulması, Türkiye’nin ekonomi
politikalarının Topluluğun politikalarına yakınlaştırılması, bunun için de gerekli
ortak eylemlerin geliştirilmesi geçiş döneminin öncelikli hedefleri olarak öngörülmüştür. Doğru cevap D'dir.

Avrupa Yatırım Bankası: Topluğun (Birliğin) finans kurumudur. Doğru cevap A'dır.

Sübvansiyon (Destekleme),
devletin kişi ya da kurumlara
mal, para veya hizmet
biçiminde yaptığı karşılıksız
yardımları ifade eder.

Buna göre doğru cevap A'dır.

Kopenhag Kriterleri: Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvesi’nde kararlaştırılan ve aday ülkelerin Birliğe üye olabilmek için yerine getirmeleri gereken kriterlerdir. Bu kriterler şunlardır: Demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları ile azınlık haklarını gözetecek
ve koruyacak kurumların varlığı ve istikrarlı işleyişi; pazar ekonomisinin varlığı ve Birlik içi rekabet baskısına ve pazar güçlerine dayanabilme yeteneği; siyasi, ekonomik ve parasal birlik hedefleri de dahil olmak üzere, üyelik yükümlülüklerini yerine getirebilme gücü. Buna göre doğru cevap E'dir.

Komisyon, 29 Haziran 2005’te AB’nin müzakerelerde izleyeceği pozisyonu belirleyen bir çerçeve karar kabul etmiştir. Nihayet 3 Ekim 2005’te tam üyelik müzakereleri başlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Damping: İhracatçı firmanın malını dış piyasada iç piyasada sattığından daha düşük fiyatla
satmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt C. Türkiye, tarihte en büyük barış projesi olarak nitelendirilen Avrupa bütünleşmesi hareketine de ilgisiz kalmayarak, 31 Temmuz 1959’de bu hareketin en önemli örgütlenmesi olan Avrupa Ekonomik Topluluğuna (AET, bugünkü adıyla Avrupa Birliği’ne) başvurmuştur.