BAHÇE TARIMI II - Deneme Sınavı - 7

Doğru Cevap: Kuşkonmaz salataları

2009 yılı FAO kayıtlarına göre lahana grubu sebze türlerinin dünya üretimi 71.342.347
ton’dur. Çin ve Hindistan, dünyada en önemli lahana üreticisi ülkelerdir. Ülkemiz
ise 706.855 ton lahana üretimiyle dünyada 11. sırada yer almaktadır. Samsun ili,
hem beyaz baş lahana (98.020 ton) ve hem de kırmızı baş lahana (74.077 ton)
üretimi bakımından ülkemizde ilk sırada yer almaktadır. Beyaz baş lahana üretiminde Niğde, Sakarya ve Bursa illeri, kırmızı baş lahana üretiminde ise Bursa ve
Antalya illeri diğer önemli lahana üreticisi iller olarak sıralanmaktadır.

Botanik Özellikleri
Kök
Lahanalarda kalın, etli ve oldukça derine giden ana kazık kök ile bol miktarda
saçak kök bulunmaktadır. Kazık kökler, 30-35 cm derinliğinde gelişirler.
Gövde
Lahanalarda gövde kalın ve kuvvetli bir yapıya sahiptir. Gövde kalınlığı, 5-10 cm,
gövde uzunluğu ise yaklaşık 30-40 cm arasındadır. Gövde dallanmaz, dikine büyür ve içi özle dolu olduğu için de başı taşıyacak güçtedir.

Yaprak ve Baş Özellikleri
Lahana yaprakları; renk, şekil, büyüklük, kalınlık ve yaprak yüzeyleri bakımından
büyük farklılık gösterirler. Lahanada gövdedeki boğum aralarının kısalması ve
yaprakların birbirlerinin üzerlerini örtmesi sonucunda baş oluşumu meydana gelir. Yaprak şekli, lahanalarda baş şeklini belirleyen önemli bir faktördür. Dış yaprak şekli; geniş eliptik, geniş oval, dairesel ve geniş eliptik olarak sınıflandırılabilir.
Lahanalarda baş şekilleri; dar eliptik, eliptik, yuvarlak, geniş eliptik, geniş ters yumurta, geniş yumurta ve köşeli yumurta şekilli olabilmektedir.
Çiçek
Lahanalar tohum üretimi yönünden iki yıllık sebzelerdir. İlk yıl baş oluşumu,
ikinci yıl ise çiçeklenme meydana gelir. Çiçekler, ana gövdeden çıkan yan dallardaki yaprak koltuklarından meydana gelir. Lahana çiçekleri parlak sarı renklidir.
Çiçeklenme süresi; çeşitlere ve iklim koşullarına göre 20-60 gün arasında değişir.
Çiçeklerde 4 tane çanak yaprak, 4 tane taç yaprak, 6 tane erkek organ ve 1 tane dişi
organ bulunmaktadır. Erkek organların dört tanesi diğer ikisinden daha uzundur.
Lahanalarda sitoplazmik erkek kısırlığına rastlanmaktadır. Erkek kısır çiçeklerde
taç yapraklar iyi gelişmemiştir ve bal özü keseleri yoktur. Lahana çiçekleri; erselik
çiçek yapısındadır. Lahanalarda çoğunlukla protogeni görülür. Tozlanmada arı
ve böcekler etkilidir. Yüksek oranda yabancı döllenme meydana gelmektedir.

Tohum ve Çimlenme Özellikleri
Tohumlar yuvarlak veya hafif yumurta şeklindedir. Tohum rengi; kahverengi, kırmızı ve bunların tonlarıdır. 1 g lahana tohumunda yaklaşık 180-365 adet tohum
bulunur. Lahanalarda çimlenme sıcaklığı 13-33°C, optimum çimlenme sıcaklığı
da 20-25°C’dir. Optimum çimlenme sıcaklıkları, kırmızı baş lahanada 18.1°C, beyaz baş lahanada 21.9°C ve yaprak lahanada da 22.7°C’dir. Tohumlarda çimlenme
süresi sıcaklığa bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.

Lahana yetiştiriciliğinde sıkça görülen hastalıklar; kök ur hastalığı (Plasmodiphora
brassica), kök çürüklüğü (Rhizoctonia solani), mildiyö (Peronospora brassica), beyaz
çürüklük (Sclerotinia sclorotiorum), bakteriyel yaprak lekesi (Pseudomonas syringae) ve siyah damar çürüklüğü (Xanthomonas campestris)’dür. Lahanagillerde en
sık rastlanan zararlılar; lahana kelebeği (Pieris brassica), lahana sineği (Delia brassica), yaprak bitleri (Aphis spp., Myzus persicae), kök ur nematodları (Meloidogynespp.), lahana gal böceği (Ceutorrhynchus pleurostigma), lahana göbek kurdu
(Hellula undalis) ve lahana güvesi (Mamestra brassicae)’dir.

Olgunluk ve Hasat
Baş lahanada hasat, çeşidin erkencilik ve geçcilik özelliğine, başların istenilen büyüklüğe gelmesine ve yetiştirme bakım koşullarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Erkenci çeşitlerde hasat, dikimden itibaren 60-80 gün, orta mevsim çeşitlerde
80-110 gün ve geçci çeşitlerde ise 110-150 gün sonra yapılabilir. Lahanalarda en
önemli hasat göstergeleri; baş iriliği ve başın sıkılığıdır. Başlar, çeşide özgü iriliğini
aldığında toprak yüzeyinden bir bıçak yardımıyla kesilir. Başın üzerine parmaklarla basıldığı zaman, başın aşağı doğru çökmemesi ve gıcırtılı bir ses çıkarması hasata geldiğini gösterir. Lahanalar baş ağırlıklarına göre 0.5-1.5 kg arasında
olanlar küçük boy, 1.5-3.0 kg arasında olanlar orta boy, 3 kg’dan daha ağır olanlar
büyük boy olarak sınıflandırılır.

Karnabaharın sebze olarak değerlendirilen kısımlarına taç, baş, bahar, çiçek ve
çiçek salkımı gibi isimler verilmektedir. Bunlardan taç terimi, karnabahar için
daha uygundur. Karnabaharın anavatanı, Girit adası, Kıbrıs ve doğu Akdeniz
bölgesi’dir. Karnabaharın ne zaman meydana geldiği tam olarak bilinmemektedir. Türkiye 157.051 ton karnabahar üretimiyle dünyada 9. sırada yer almaktadır.
Karnabahar üretiminde, Antalya (24.597 ton) ve Samsun (24.220 ton) illeri ilk
sıralardadır. Tüketici taleplerinin artması, pazarda diğer lahana grubu sebze türlerine göre daha yüksek fiyatlarla satılması ve elde edilen gelirin artması nedeniyle
karnabahar üretim miktarı ve yayılış alanları son yıllarda artış göstermiştir.

Botanik Özellikleri
Kök
Karnabaharlarda, lahanalardaki gibi köklenme çabuk oluşur. Karnabaharlar, kazık köklüdür. Kökün diğer özellikleri lahanalara benzer.
Gövde
Gövde yapısı, lahanalarla benzerlik gösterir. Karnabahar bitkilerinde gövde kalınlığı 4-8 cm, gövde uzunluğu 40-60 cm arasında değişir.

Yaprak
Karnabahar yaprakları, lahana yapraklarına göre daha uzundur. Yapraklar taç kısmının dibinden yukarı doğru büyür. İç kısımdaki yapraklar daha küçüktür. Bu
yapraklar taç kısmının üzerini örterek tacı güneş ışınlarından ve sıcaktan korur.
Yaprak rengi; koyu gri ve maviye yakın yeşil tonlarındadır. Taç, normal iriliğini
aldığında bir bitki üzerinde 30-60 arasında yaprak bulunur.
Taç ve Çiçek
Karnabaharda taç yapısı, sürgün, dal ve braktelerden oluşur. Taç rengi; beyaz,
krem, sarı, yeşilimsi ve mor renklerde olabilmektedir. Taç büyüklüğü; ekim-dikim
zamanı, dikim sıklığı ve çeşit özelliğine bağlı olarak farklılık gösterir. Taç ağırlıkları çeşidin özelliğine göre 0.25 kg-5.0 kg arasında değişir. Karnabaharlarda çiçekler, braktelerin koltuklarından çıkan çiçek saplarının üzerinde bulunur. Diğer lahanagillerde çiçekler, ana çiçek sapında dizili oldukları halde karnabaharlarda ana
çiçek sapı dallanmış bir durumdadır. Çiçek sürgünleri lahanalardan daha kısadır.
Bitkilerde çiçeklenme, kademeli olarak yaklaşık bir ay devam eder. Karnabahar
çiçekleri biyolojik bakımından erseliktir. Erkek kısır bitkilere de rastlanmaktadır.
Yüksek oranda yabancı döllenme görülür.
Tohum ve Çimlenme Özellikleri
Karnabahar tohumları, lahana tohumlarına benzer. Tohumlar oval ve yuvarlak
şekillidir. 1 g da 300-400 adet arasında tohum bulunur. Karnabahar tohumlarının
optimum çimlenme sıcaklığı 20-25°C arasında değişir. Bu sıcaklıklarda tohumlar
3-4 gün içerisinde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar.

Botanik Özellikleri
Kök
Kök yapısı, karnabahara benzemektedir. Kazık kök yaklaşık 25-30 cm derinliğe
ulaşır. Toprak yüzeyine yakın bölgede bol miktarda saçak kök oluşur.
Gövde
Brokolinin gövdesi, lahana ve karnabahardan farklıdır. Gövde, karnabahardan
farklı olarak yaklaşık 100-120 cm kadar uzayabilir. Gövde ucunda gelişmiş, çoğunlukla koyu yeşil, bazen mavimsi parlak çiçek tomurcuğu bulunur.
Yaprak
Brokoli yaprakları, saplı ve oval şekillidir. Bazı çeşitlerde, yaprak ayaları parçalı da
olabilmektedir. Yaprak rengi yeşil ve mavi-yeşil tonlarındadır. Lahana ve karnabahar yapraklarına göre yaprak rengi daha koyudur.
Taç ve Çiçek
Brokoli bitkilerinde 15-20 arasında yaprak oluştuktan sonra, kalın çiçek saplarının ucunda dizili, yeşil renkli çiçek tomurcuklarından oluşan taç meydana gelir.
Ana taçların çapı 5-25 cm, taç ağırlıkları ise 100-750 g arasında değişir. Tacın
kesilmesi ile yaprak koltuklarından yeni taçlar meydana gelir. Yan taçların çapı
5-10 cm’dir. Bunların taç ağırlığı ise 10-100 g arasındadır. Taç rengi; yeşil, erguvani ve beyaz renkli olabilir. Brokolinin çiçek özellikleri ve döllenme biyolojisi
karnabahara çok benzer. Brokoli çiçekleri erselik yapılıdır. Yüksek oranda yabancı
döllenme görülür.
Tohum ve Çimlenme Özellikleri
Tohumlar şekil ve renk bakımından lahana ve karnabahar tohumlarına benzerler.
Koyu kahverengi renklidir. 1000 tane ağırlığı 3-4 gram kadardır. Optimum koşullarda 3-4 günde toprak yüzeyine çıkarlar.

Olgunluk ve Hasat
Brokolide hasat, olgunlaşmamış çiçek taslakları üzerinde bulunan çiçek gözleri
açılmadan önce yapılmalıdır. Çiçek sürgünlerinin iyi geliştiği dönem, hasat için en
uygun dönemdir. Hasatta gecikme olursa çiçek taslakları açılır, çiçeklenme başlar
ve sebze olarak değerlendirilen kısımlar odunlaşarak lezzeti azalır. Brokoli taçları,
dikimden 90-110 gün sonra, yan taçlar ise 120-130 gün sonra hasat edilebilir.

Verim
Bir brokoli bitkisinde ana sürgünlerin ağırlıkları 100-600 g, yan sürgünlerin ise 10-
50 g arasında değişmektedir. Bir brokoli bitkisinden çeşitlere göre yaklaşık 0.5 kg1.5 kg arasında brokoli hasat edilebilir. Dekara verim; hasat şekline, çeşide, dikim
sıklığına ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak ortalama 1.5-2 ton arasında değişir.

Domatesin anavatanı Orta ve Güney Amerika’dır. Amerika’nın Kristof Kolomb tarafından keşfinden önce yerliler tarafından besin olarak değerlendirilmekteydi. Avrupa’da domatesi ilk yetiştiren ve yiyenler İtalyanlardır. 18. yüzyılda tüm Avrupa’da yetiştirilmeye başlanmıştır. Domatesin ülkemize 110-120 yıl önce Adana’dan girdiği zannedilmektedir. Bazı yazarlara göre Avrupa’dan İstanbul’a getirildiği ve en az 200 yıldan beri yetiştirildiği sanılmaktadır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Domates çok kuvvetli bir kök yapısına sahip olan bir bitkidir ayrıca domatesin gövdesi odunsu değil otsudur. Domateste dallanma çok olmakla birlikte dallarda boğumlar boğumlarda ise yapraklar oluşur. Çiçek ise bu boğum aralarında oluşmaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Domates ılık ve sıcak iklim sebzesidir. So¤uklardan çok korkar. Bol ürün vermesi için nisbeten uzun bir yetiştirme devresi ister. 14°C’nin alt›ndaki sıcaklıklarda meyve bağlamaz. Domateslerde normal bir gelişmenin meydana gelmesi için en uygun sıcaklık 15-20°C olmalıdır. Çiçek tozları 15-25°C’lerde en iyi döllenmeyi yapmaktadır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Biberler çoğunlukla beyaz renklidir az oranda menekşe renklidir.Genel olarak biberleri uzun tipli ve yuvarlak tipli meyveler olarak 2 gruba ayırmak mümkündür.%3-30 aralığında yabancı döllenmeye rastlanabilir. Kazık kökler bir miktar uzadıktan sonra yan kökler çıkmaktadır. Biber bitkisi önce otsu daha sonra odunsu gövdeye sahip olur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Soğuğun uzun süre devam etmesi halinde, 0 C° altındaki sıcaklarda ölüm meydana gelir, bunun yanı sıra 35 C°’nin üzerindeki sıcaklıklarda bitki gelişmesi ve büyümesi çok yavaşlar. Yüksek sıcaklıklarda meyvelerde acılaşma da başlar. Doğru cevap C şıkkıdır.

Bir bitkiden 10-30 aralığında hatta bazen daha fazla meyve alınabilmektedir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Tropik ve subtropik iklime sahip olan yerlerde ise küçük bir a¤aç şeklinde olup, çok yıllıktır. Suyu çok sever. Yetiştirilme devresinde düzenli sulamanın yapılması gerekir. Aksi takdirde gelişme yavaşlar, verim düşer ve en önemlisi meyvelerde acılaşma başlar. Doğru cevap C şıkkıdır.

Fasulyelerde yapraklarda üçlü bileşik yaprak şeklindedir. Yaprakların uçları genellikle sivri olup yaprak kalp şeklindedir. Doğru cevap B şıkkıdır.

1- bilya gibi yuvarlak tohumlara sahip- şeker fasulye çeşidi,

2- böbrek şeklindeki tohumlara sahip - çalı fasulye çeşidi,

3- silindir şeklinde tohumlara sahip -horoz fasulye çeşidi,

4- köşeli tohum yapısına sahip- dermason fasulye çeşidi,

5- oval tohumlara sahip-  simav fasulye çeşidi.