BAKIM ELEMANI YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME III

Sağlık hizmetlerinin temel amacı bireylerin sağlığını korumak ve geliştirmek yani onların sağlık düzeyini yükseltmek ve hasta olmamalarını sağlamaktır. Sağlık hizmetleri genel olarak 3 gruba ayrılarak incelenir. Bunlar; koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici sağlık hizmetleri ve rehabilite edici sağlık hizmetleridir. II.  seçenekte yer alan ''Sağlık hizmetlerinin bir diğer amacı bireylerin sağlık düzeyini yükseltmek ve hasta olmalarını sağlamaktır.'' ifadesi yanlış olduğundan  doğru cevap D’dir.

Rehabilite edici sağlık hizmetleri; bireylerin hastalık ya da kazalara bağlı gelişen kalıcı bozukluklar/sorunlar veya engellilik durumları sonrasında günlük yaşama katılımını sağlamak ve başkalarına bağımlı olmadan hayatını sürdürebilmesi için düzenlenen hizmetlerdir. Rehabilitasyon kısaca, hastalık ya da yaralanma sonrası, aktivitelerin ve sosyal işlevlerin mümkün olduğunca hastalık öncesi düzeye getirilmesi sürecidir. Rehabilitasyon bir tedavi değildir. Rehabilitasyon sürecinin amacı bireye yaşam kalitesini yeniden kazandırmaktır. Rehabilitasyon hizmetlerine örnek olarak fizik tedavi, protezlerin kullanımı, görme, işitme, iletişim ve konuşma kusurları ile yaşamın sürdürülmesi hizmetleri verilebilir. Doğru cevap B’dir.

Tedavi edici sağlık hizmetleri; hastalanan bireylerin tekrar sağlığına kavuşturulması ya da hastalığın olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi için yapılan çalışmaların tamamını içerir. Tedavi edici sağlık hizmetlerinin tamamı sağlık personeli tarafından sağlık kurumlarında yürütülen hizmetlerdir. Bu hizmetler genellikle koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersizliğinden dolayı ortaya çıkmıştır. Tedavi edici sağlık hizmetleri kendi içinde üçe ayrılır:

V. seçenekte yer alan ‘’Sağlığın korunması, hastalıkların önlenmesi için yapılan hizmetler ve düzenlemelerdir.’’ ifadesi esasen ’Koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında olduğundan yanlıştır. Doğru cevap C’dir.

‘’Evin Zemini üzerine kayabilecek özellikte olan halı, kilim vb. serilmelidir.’’ ifadesi …serilmemelidir olacağından yanlıştır. Doğru cevap D’dir.

Yaşlı bireylerin yaşadıkları ev dışında kalan çevreyi güvenli hâle getirecek fiziksel önlemler başlıca şunlardır:

II. seçenekte yer alan ‘’Trafik lambalarının geçiş süresinin daha kısa sürecek şekilde düzenlenmesi,’’ ifadesi yanlıştır. Doğru cevap E’dir.

Öz bakım; bir başkasının yardımı olmadan, beslenme, boşaltım, giyim ve temizlik ile ilişkili ihtiyaçlarını karşılayabilme yeteneğidir. Öz bakım gücü/yeteneği değişen derecelerde az veya çok bütün bireylerde vardır. Bu aktiviteler, genellikle bireyin kendi başına günlük olarak sürdürdüğü aktivitelerdir. Hastalık, engellilik veya yaşlılık durumlarında öz bakım ihtiyaçlarının karşılanması için bireye yardım etmek, sağlığın sürdürülmesi için tıbbi bakımın temel parçalarından biridir.

I. seçenekte yer alan ''Öz bakım, bir başkasının yardımı ile beslenme, boşaltım, giyim ve temizlik ile ilişkili ihtiyaçlarını karşılayabilme yeteneğidir'' ifadesi yanlış olduğundan doğru cevap C’dir.

‘’Çok sık, çok sıcak su ve aşırı sabun kullanılarak yapılan banyo, derinin canlanmasına neden olacağı için banyo sayısı haftada 1-2 kezden fazla olmalıdır'' ifadesi yanlıştır. Çünkü ''Çok sık, çok sıcak su ve aşırı sabun kullanılarak yapılan banyo, derinin daha da kurumasına neden olacağı için banyo sayısının haftada 1-2 kez olması gerekir. Doğru cevap  D'dir.

Solunum bakımı bakıma muhtaç yaşlılara sağlanan kişisel hijyenle ilgili bakım türlerinden biri değildir ve yanlıştır. Doğru cevap B’dir.

Görme ve Göz Bakımı, İşitme ve Kulak Bakımı, Tat Alma ve Dil Bakımı, Koku Alma ve Burun Bakımı, Dokunma ve Deri Bakımı; bakıma muhtaç yaşlılara sağlanan duyu organları sorunları ve bakımı ile ilgili iken, yürüme ve hareket bakımı bu bakımlar arasında yer almaz ve yanlıştır. Doğru cevap A’dır.

İlaç önerisi doktor tarafından yapılmalı, eczacı tarafından ilaç ile ilgili bilgi aktarımı yapılmalı ve sağlık bakım elemanları tarafından ilacın doğru ve güvenli kullanımının takibi yapılmalıdır. Yaşlıların ilaç kullanımı ile ilgili bir çok ilkenin göz önünde bulundurulması gerekir; ‘’İlaç veya ilaçların düzenli kullanılması sağlanmalıdır, şikâyetler geçtiğinde ilaç alımı kesilmelidir.’’ ifadesi esasen  ‘’İlaç veya ilaçlarını düzenli kullanması sağlanmalı, şikâyetler geçse bile kendiliğinden ilaç alımı kesilmemelidir.’’ olması gerekir ve yanlıştır. Doğru cevap E’dir.

Sağlık, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından “yalnızca hastalık ya da sakatlığın olmayışı değil aynı zamanda bedensel, ruhsal ve sosyal olarak tam bir iyilik hâli” olarak tanımlanmaktadır. Sağlık; ırk, din, dil, politik inanç, ekonomik ve sosyal durum ayrımı gözetmeksizin kazanılan en temel insan hakkıdır.

Tedavi edici sağlık hizmetleri; hastalanan bireylerin tekrar sağlığına kavuşturulması
ya da hastalığın olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi için yapılan çalışmaların tamamını
içerir. Tedavi edici sağlık hizmetlerinin tamamı sağlık personeli tarafından sağlık kurumlarında yürütülen hizmetlerdir. Bu hizmetler genellikle koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersizliğinden dolayı ortaya çıkmıştır. Tedavi edici sağlık hizmetleri kendi içinde üçe ayrılır:
• Birinci basamak tedavi hizmetleri; ilk başvuru ve ayaktan tedavinin yapıldığı hizmetlerdir (örneğin, aile sağlığı merkezleri).
• İkinci basamak tedavi hizmetleri; yataklı tedavinin sürdürüldüğü hizmetlerdir (örneğin, hastaneler).
• Üçüncü basamak tedavi hizmetleri; ileri teknoloji ve uzmanlık gerektiren tedavinin
sürdürüldüğü hizmetlerdir (örneğin; eğitim, uygulama ve araştırma hastaneleri,
özel dal hastaneleri).

Ev düzenlemesinde genel olarak uyulması gereken kurallar:
• Mümkünse evde yangın alarmı kullanılmalıdır.
• Odalar arasındaki kapılarda eşik olmamalıdır.
• Merdivenler eşit yükseklikte olmalı ve merdiven basamakları ayağın sığabileceği
ende olmalıdır.
• Merdivenlerde ayağın takılmasına neden olacak çıkıntı ya da eşik olmamalıdır.
• Merdiven üzerine halı, kilim gibi malzeme konulmamalıdır.
• Merdiven aralığı aydınlık olmalı ve trabzanlar sağlam olmalıdır.
• Evin zemini kaymayan malzeme ile döşenmelidir.
• Zemin üzerine kayabilecek özellikte olan halı, kilim vb. serilmemelidir.
• Mümkünse yatak odası, banyo ve tuvalete yakın olmalıdır.
• Yatağın etrafında yürüyüş yolu bırakılmalıdır.
• Yaşlı gece uyandığı zaman etrafını görecek kadar aydınlık olmasını sağlayan bir
koridor lambası açık kalmalıdır.
• Yatağın yanında telefon, bardak, ilaçlar, gözlük gibi gereksinimlerini koyacağı küçük sabit masa/ komidin olmalıdır.
• Uygun büyüklükte ve yükseklikte yatak alınmalı ve uyumak için elektrikli battaniye kullanılmamalıdır.
• Banyo genel olarak kayma ve çarpmaları önleyecek şekilde düzenlenmelidir. Yerlerin ıslak olmamasına özen gösterilmelidir. Kullanılan fayanslar kaymayan özellikte olmalıdır.
• Banyo terliklerinin altlarının kaymamasına dikkat edilmelidir.
• Küvet, duş ve gereken yerlerde sağlam tutunacak yerlerin olması sağlanmalıdır. Bu tutunma barlarının çapları 4-5 cm olmalı ve zeminden 90-100 cm yükseklikte
olmalıdır. Islak zemine ve küvet içine kaymaz örtü konulmalıdır.
• Sıcak su kullanımı için kolay ayarlanabilir musluk ile termostatlı ısı sistemi kullanılmalı (suyun sıcaklığı 46°C’yi geçmemelidir), böylece suyun sıcaklığı yanmaları önleyecek şekilde ayarlanmalıdır.
• Tuvalet rahatça hareket edilebilecek genişlikte olmalıdır. Bunun için banyo alanındaki tuvalet kullanılabilir.
• Tuvalet ve banyo evin dışında ise içeriye alınması sağlanmalıdır.
• Tuvalet olarak klozet kullanılmalı, gerekirse klozetin yüksekliği yaşlıya göre ayarlanmalı ayrıca klozetin bir tarafında ya da iki tarafında da duvarda tutma kolunun olması sağlanmalıdır. Böylece oturma kalkma kolaylaşacaktır.
• Mutfak dolabının rafları, tehlikeli hareketleri engellemek için kolay erişilebilir olmalıdır. Raf yüksekliğinin 140 cm olması idealdir. En alçak raflar ise 40 cm olmalıdır. Raflara ulaşmak için sandalye, tabure ve merdiven kullanılmamalıdır
• Mutfakta ocaklar sabit olmalıdır.
• Mutfakta oturarak çalışabilecek bir düzen kurulmalıdır. Çok kullanılan eşyalar bel seviyesinde bulundurulmalıdır.
• Sandalyeler kolay oturulup- kalkılabilecek bir yükseklikte olmalı, kolluğu ve arkalığının olması sağlanmalıdır.
• Mutfakta elektrikli aletler ocaktan ve lavabodan uzak olmalıdır.
• Evde elektrik, telefon vb. kabloları açıkta bırakılmamalı, takılmaya ve düşmeye yol
açabilecek biçimde olmamalıdır.
• Elektrik fiş ve prizleri (topraklı) geceleri acil durumlarda kolayca görünebilecek
özellikte (ışınımlı, ışıklı vb.) olmalıdır.
• Elektrik düğmelerinin kolay ve ulaşılabilir bir yerde olması gerekmektedir.
• Yaşlının acil olarak yakınlarına ulaşması gereken herhangi bir durumda en gerekli
olan şey telefon olacaktır. Bu nedenle acil telefon numaraları (ambulans, yangın
vb.) ve yakınlarının numaraları her telefona yapıştırılmalıdır.
• Rakamları kolayca seçilen telefonlar tercih edilmeli, mümkünse her odada telefon olması sağlanmalı, telefonların düşme sonrasında kullanılabilmesi için yerden uzanılabilecek mesafede olması sağlanmalıdır.
• Saat, takvim, telefon numaralarının büyük ve koyu renk (yaşlılar en iyi siyah rengi görürler) olmasına dikkat edilmelidir.
• Ev içindeki kıyafet ve terlik seçiminde dikkatli olunması gerekmektedir. Ayak tabanı kaymayan terlik ya da ayakkabı giyilmelidir.
• Ev içinde ayak bileğini destekleyen kauçuk tabanlı veya alçak topuklu ayakkabılar
da giyilebilir, çıplak ayakla veya ayağında yalnızca çoraplarla merdiven ve kaygan
zeminde yürümemeye özen gösterilmesi sağlanmalıdır.
• Yaşlının etek veya pantolon boyunun ayaklarına takılmasına izin vermeyecek
uzunlukta olması sağlanmalıdır.

Ev dışında kalan çevrenin de “yaşlı dostu” yaklaşım sergilenerek oluşturulması gerekmektedir. Bu yaklaşımla oluşturulacak çevre, yaşlıların yaralanmalarını önleyici ve bedensel sorunlarına uyumlu olmalıdır. Aşağıda yaşlı bireylerin yaşadıkları ev dışında kalan çevreyi güvenli hâle getirecek fiziksel önlemlere yer verilmiştir:
• Sokaklarda güvenli yürümeye yönelik kaldırımların olması, tuvaletlerin olması ve yaşlılar tarafından kullanılabilir olması,
• Trafik lambalarının geçiş süresinin yaşlıların geçişine izin verecek süre sağlayarak düzenlenmesi,
• Sokaklarda kullanılan bazı cihazların yaşlıların kullanımına uygun olmasının sağlanması (trafik lambasının düğme yüksekliği, telefon kulübesinin tasarımı vb.)
• Yaşlıların gezebilecekleri dış ortamların oluşturulması (yürüyen merdiven, tekerlekli sandalye yolları, otobüslerin kullanımına yönelik kolaylıklar vb.)
• İşitme engelliler iletişimin kolaylaştırılmasına yönelik uygulamaların yaygınlaştırılması
• Görme engelliler için bulunulan çevrenin güvenli olmasına ilişkin uygulamaların
yapılması (sesli trafik lambası tasarımının uygulanması, asansörlerde kapıların
açılışını-kapanışını, kaçıncı katta olduğu bilgisinin sesli verilmesi, yaya yollarına
yürüyüş, durma parkurlarının konulması vb.).

Öz bakım; bir başkasının yardımı olmadan, beslenme, boşaltım, giyim ve temizlik ile ilişkili ihtiyaçlarını karşılayabilme yeteneğidir. Öz bakım gücü/yeteneği değişen derecelerde az veya çok bütün bireylerde vardır. Bu aktiviteler, genellikle bireyin kendi başına günlük olarak sürdürdüğü aktivitelerdir. Hastalık, engellilik veya yaşlılık durumlarında özbakım ihtiyaçlarının karşılanması için bireye yardım etmek, sağlığın sürdürülmesi için tıbbi bakımın temel parçalarından biridir. Ayrıca birey özbakım ihtiyaçlarını karşılayabiliyor olsa bile bilgi eksikliği ve yanlış uygulama yapıyor olması durumunda da yardıma ihtiyacı vardır. Özbakım uygulamaları hem fiziksel hem de psikolojik iyilik hâlinin sürdürülmesi ve özellikle deri sağlığını sürdürmek için düzenli ve yeterli olarak yapılmalıdır.

Sağlıklı bireyler banyo yapma, ağız hijyeni, tuvalet hijyeni gibi kişisel hijyen gereksinimlerini kendileri karşılayabilirler. Kişisel hijyenin karşılanmasında başka birinin yardımına ihtiyaç duyulması bireyler için çoğu zaman rahatsız edici olabilir. Bu rahatsızlık duygusu başka birine bağımlı olma ve utanma duygusundan kaynaklanmaktadır. Bu nedenle
bireyler var olan hijyen gereksinimi ile ilgili fiziksel ve psikolojik rahatsızlık duyarlar. Hijyenik bakımın doğru olarak gerçekleşmesi ile bireylerde fiziksel ve psikolojik olarak bir rahatlama söz konusu olacaktır. Bireyin günlük hijyen gereksinimi belirlenmeli ve doğru bir yaklaşımla bu gereksinimler karşılanmalıdır. Hijyen gereksinimleri karşılanırken her bireyin kendine özgü olduğu unutulmamalı ve mahremiyetine özen gösterilmelidir.
Vücudun tüm yüzeyini saran en büyük organ olan deri çabuk kirlenen bir organdır. Kişisel hijyen bakımları genellikle deri üzerinde gerçekleştirilir. Kişisel hijyenik bakım gerçekleşmediğinde deride ölü dokular artar, üzerinde mikroorganizmalar ürer, cilt kötü kokar ve bütünlüğü bozulabilir. Cildin bütünlüğünün korunması, ölü dokuların, kötü kokuların ve mikroorganzimaların uzaklaştırılması, aynı zamanda deri sağlığının sürdürülmesi için bireylerin hijyen gereksinimleri karşılanmalıdır. Yaşlıların kişisel hijyen gereksinimleri sağlık bakım elemanları tarafından gerçekleştirilmelidir.

İlk dört maddeye ek olarak deri kalınlaşmaz yaşlılıkla birlikte deri incelir.

Dokuların uzun süreli basınç altında kalmasına bağlı gelişen ve daha çok vücudun kemik çıkıntılarının üzerinde gözlenen kanlanması bozulmuş doku kaybı bası yarası olarak isimlendirilir. Bası yarası yerine “yatak yarası” ve “dekübitüs ülseri” terimleri de kullanılmaktadır. Ancak bası yaraları sadece yatan değil tekerlekli sandalye ile dolaşabilen hastalarda da görülebilmektedir. Bu yaraların gelişmesindeki en önemli etken basınç olduğu için “bası yarası” terimi en doğru isimlendirme olarak kabul edilmektedir.

İlaç önerisi doktor tarafından yapılmalı, eczacı tarafından ilaç ile ilgili bilgi aktarımı
yapılmalı ve sağlık bakım elemanları tarafından ilacın doğru ve güvenli kullanımının takibi yapılmalıdır. Yaşlıların ilaç kullanımı ile ilgili aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır:
• Yaşlının ilaç kullanımı, diyeti, alışkanlıkları ve bitkisel kökenli tüketimleri doğru
ve tam olarak sorgulanmalıdır.
• İlaçların bol su ile alınması sağlanmalıdır. İlaçların gazlı içecekler, kola, greyfurt
suyu ya da enerji içecekleri gibi farklı içeceklerle alınması uygun değildir. İlaç kullanırken alkol tüketimi olmamalıdır.
• Yaşlıların ilaçlarını alacakları saati ve günü unutmamaları, karıştırmamaları için
takvime işaretleme gibi basit yöntemler kullanılabilir.
• Yaşlılara reçetede yazılan ilaçların kullanımı çok açık ve okunur yazılmalı, sabırla
anlayabilecekleri şekilde de sözlü açıklamalar yapılmalıdır.

• Yaşlılara başkalarının tavsiyesi ile ilaç kullanmamaları, kendi ilaçlarını ise başkalarına tavsiye etmemeleri söylenmelidir. Bir başkasına iyi gelen ilaç kendisi için
zararlı olabilir.
• İlaç veya ilaçlarını düzenli kullanması sağlanmalıdır.
• Şikâyetler geçse bile kendiliğinden ilaç alımı kesilmemelidir.
• Yaşlının ilaç etkileşmelerinden zarar görmemesi için özellikle kullanmakta olduğu
ilacı veya ilaçları ve bitkisel ürünleri, çayları doktoruna ve eczacıya mutlaka söylemesi gerekir.
• İlaçlar istenen etkinin görülebilmesi için doğru miktarda/dozda alınmalıdır. Kendiliğinden biraz fazla ya da biraz azaltarak alınmamalıdır.
• Yaşlıların ilaç dozlarını, içeceği zamanı doğru anlayıp anlamadığından emin olmak
gerekir, bunun için bildikleri tekrar ettirilebilir, ilaç alırken gözlemlenebilir.
• Birden fazla ilaç kullanıyorsa hangi ilaçları beraber alabileceği, aç ve tok olmasının
gerekip gerekmediği anlatılmalıdır.
• İlaçlar kutularından çıkarılıp başka kaplara konulmamalıdır. Bu, ilaçların karıştırılmasına yanlış dozda alınmasına yol açar. Yaşlıya ilacı almadan önce mutlaka kutunun üstüne her seferinde bakması gerektiği anlatılmalıdır.
• İlaçların fazla fazla alınıp yanlış koşullarda saklanması önlenmelidir. Yaşlıların
ilaçları stok yapmasına engel olunmalıdır. Bu ilaçların son kullanma tarihleri geçebilir ve fark edilmeden tüketilebilir.
• Yaşlının ilaç kullanımı ile ilgili kendisi dışında ailesi veya bakımını üstlenen kişilere de eğitim verilmelidir.
• Yaşlının ağızdan alınan ilaçların dışında enjeksiyon yolu ile uygulanacak ilaçlarını
sağlık profesyonelleri (hemşire) uygulamalıdır.
• İlaçlarla ilgili herhangi bir zehirlenme durumu söz konusu ise Zehir Danışma Merkezi “114” aranmalıdır.

Sağlık hizmetleri genel olarak 3 gruba ayrılarak incelenir. Bunlar; koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici sağlık hizmetleri ve rehabilite edici sağlık hizmetleridir. Doğru cevap D'dir.