BASIN FOTOĞRAFÇILIĞI

Mahremiyetin ve özel alanının sınırları sosyal, kültürel, siyasal, ekonomik, teknolojik alanlardaki değişim ve dönüşümlerden de etkilendiği için kavramın hukuk alanında sınırlarının net biçimde çizmek oldukça zordur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Gazetedeki bir haberden ne kadar çok insan faydalanabiliyorsa o haber topluma o kadar çok yarar sağlar, dolayısıyla etiktir. Toplumun çoğunluğunu ilgilendiren bir konuyu aydınlatan haber, etik olmasa da onun telafi edilebilir bir yanı olacaktır:O da kamu yararı kavramıdır. Yani “Kamu yararı” söz konusu ise gazeteci etik davranmayabilir.  Etik davranmamak suretiyle elde edilecek haber kamunun çoğunluğunun bilmesi gereken ve bundan maksimum faydanın sağlandığı bir haberse, bunu ortaya çıkaracaksa etiğe aykırı dahi olsa bu haber yapılabilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Basın fotoğrafının etik olup olmadığını dört önemli noktaya bakarak değerlendirebiliriz:
1. Fotoğrafın öznesi ünlü bir kişi mi yoksa sıradan bir kişi mi?
2. Fotoğraf izinli mi yoksa izinsiz mi çekilmiş?
3. Fotoğraf kamusal alandan mı yoksa özel alandan mı çekilmiş?
4. Bu fotoğraf “kamu ilgisi”ne mi yoksa “kamu yararına” mı yöneliktir?

Doğru cevap E seçeneğidir.

Kamuya mal olmuş ünlü kişiler belirli bir nedenle kamunun ilgisini üzerinde toplayan, kamuyu meşgul eden ve kendileri hakkında bilgi edinme ihtiyaç duyulan kişilerdir. Bunlar kamu için önemli olan ve tanınan kamu görevlileri, siyasetçiler, sanatçılar, sporcular, yazarlar, çizerler, şarkıcılar, sinema oyuncuları ve aklınıza gelen diğer tüm ünlü kişilerdir. Kamuya mal olmamış sıradan insanlar ise genellikle gazetelerin 3. sayfalarında gördüğümüz vatandaşlardır.Ani gelişen olaylar sonucu vatandaş ölmüştür, yaralanmıştır, kapkaç kurbanı olmuştur, gasp edilmiştir, darp edilmiştir, trafik kazası geçirmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Amerikan Profesyonel Gazeteciler Derneği, gizli kameranın şu koşullar altında  kullanılabileceğini belirtir:

Doğru cevap D seçeneğidir.

Anayasa’nın 13. maddesi kişinin maddi ve manevi varlığı ile diğer hak ve özgürlüklerin “kamu yararı” amacıyla sınırlanabileceğini kabul eder. Bu sebeple özel alanın gizliliği ancak kamu yararı adına aşılabilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Özel alan bir kimsenin arkadaşları, yakınları, ailesi ve tanıdıkları ile paylaştığı alandır. Bu alan mahrem alandan biraz daha alenidir. Bu alan kişinin mesleki hayatı, ev hayatıdır. Evi, balkonu, bahçesi, özel çalışma ofisi vb. gibi alanlardır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bir haberin ve dolayısıyla haber fotoğrafının hukuka aykırı olabilmesi için “kamu yararının bulunmaması”, “haberin gerçek olmaması” ve “haberin güncel olmaması” gerekmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Basın fotoğrafçısı özel alana şu şekilde müdahale edebilir:

Verilen olayın öznesi sıradan bir kişi olduğu için haber kamu merakının giderilmesini amaçlamaz. Fotoğraf kamusal alanda çekilse bile izin alınmadan yayınlanması gazetecilik etiğine aykırı bir durum oluşturur. Bu sebeple doğru cevap D seçeneğidir.

Değer, kişilerin ve eylemlerin özelliğidir. Bir eylemin yapıldığı koşullarda başka nelerin yapılabileceği o eylemin değerini; bir kişinin davranış  ve tutumlarının başka insanlara göre özelliği ise o kişinin değerini ortaya koyar. Doğru cevap D seçeneğidir.

“Ahlâk” sözcüğü Türkçe’ye Arapça’dan, “etik” ise Yunanca “ethos” sözcüğünden gelmektedir. Her iki sözcük de “gelenek, görenek, alışkanlık” anlamlarında kullanılmaktadır. Bu nedenle etimolojik olarak bakıldığında etik ile ahlâk sözcüklerinin arasında bir anlam farkı olmadığı görülmektedir. Ama sözcüklerin kullanım bağlamlarına bakıldığında, onların farklı şeyleri nitelendirdiği görülmektedir.

Nerede bir insan veya insanlarla ilgili bir şey yapılıyorsa orada etik bir ilişki söz konusudur. Yapılan şey mutlaka değerle ilgilidir. Etik eylemin en önemli özelliği mutlaka değerli eylem olmasıdır. Değersiz bir eylem kesinlikle etik eylem olarak kabul edilmez.

Aristotales’in öne sürdüğü bir “altın ortalama” teorisidir bu. Yani bir orta nokta bir uzlaşma bulmaktır. Bu etik teori matematiksel bir ortalamadan bahsetmez ancak o anda o duruma yaklaşık olarak uyan eylemden sözeder. Dehşet içeren bir görüntüyü yayınlamak ve yayınlamamak tercihi sözkonusu olduğunda daha az dehşet içeren bir alternatif yaratmak her zaman mümkündür.

Etiği anlayabilmek için olgu ve değer arasındaki farkı da bilmek gerekmektedir. Howard Selsam’a göre “Olgular (bilimsel doğrular) ile ahlâki değerler arasındaki fark: Şeylerin nesnel bir doğası vardır. Ama ahlâk dünyasında bunun hiçbir karşılığı yoktur.” Örneklendirmek gerekirse, “Dünya yuvarlaktır.” gibi bir önerme kanıtlanabilir. Ancak “Bugünkü köşe yazısında x yazar haklıdır.” gibi bir önerme doğrulanamaz. Değer yüklü önermeleri kanıtlamak çok zordur.

Sigma Delta Chi (Profesyonel Gazeteciler Topluluğu) Yasası 5. Madde şöyle der: “Gazeteciler haber toplarken ve sunarken karşılaştıkları insanların haysiyetlerine, özel hayatlarına, haklarına ve refahlarına daima saygı gösterecektir.”

Türkiye’de çalışan gazetecilerin uymaları gereken etik ilkeler bütünü iki metin halindedir. Bunlar “Basın Meslek İlkeleri” ve “Gazetecilerin Hak ve Sorumlulukları Bildirgesi”dir. Televizyon haberciliği açısından da 2007’de yürürlüğe “RTÜK Yayıncılık Etik İlkeleri” girmiştir. Hiçbir spesifikleşme olmaksızın tüm çalışanların (basın fotoğrafçısı, editör, köşe yazarı, muhabirler -spor, magazin, polis-adliye, ekonomi vs. hepsi-) etik ilkelere uyması beklenmektedir.

Meslek etik ilkeleri (kodları) ve davranış normları oluşturarak ve bunların içselleştirip uygulanmasıyla medya dünyasında yaşanan kaosa son verebiliriz. Fakat bu hiç kolay bir şey değil. Etik ilkeler çatıştığında hiyerarşi zinciri oluşturmak zordur. Sözgelimi izinsiz fotoğrafla belki kamuoyunu bilgilendireceksiniz ancak bu arada o kişinin kişilik haklarını çiğnemek zorunda kalabileceksiniz. İlke olarak kitle iletişim araçları görevini yerine getirirken “kamu yararı” ölçütünü baz almalıdır.

Etik teoriler içerisinde yer alan Faydacılık Teorisi utilitarism) gazetecilik etiği ile yakından ilgilidir. Bu kuram eylemlerimizin temelinde kişinin ya da toplumun yararına yönelik eğilimleri bulan öğretidir. İngiliz filozofları Jeremia Bentham ve John Stuart Mill tarafından destek bulan bu kurama göre; ahlâk anlayışının temelinde haz ilkeleri bulunmaktadır. Bentham, kişi eyleminde olabildiğince çok sayıda insanın, olabildiğince çok mutluluğunu sağlayabiliyorsa ancak o zaman mutlu olabileceğini savunur.

Bentham’ın en önemli mirasçısı J. Stuart Mill’dir. Mill’in en büyük amacı ise toplum yaşamını etik normlara uygun bir şekilde biçimlendirmektir. Bu doğrultuda araştırmalar yapan düşünür, ahlâk sorunlarının toplumsal alanda olduğuna ve yeni normların sadece birey için kurulamayacağına inanmaktadır. Bireyle toplum arasında denkleşme aramış sonunda herkesin iyiliği ve korunması için zorunlu olan kuralların toplumun gelişmesinde kaçınılmaz rol oynadığı sonucuna varmış, toplumsal bir etik geliştirmiştir.