BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR I - Deneme Sınavı - 22

Ortadan

Arkaik Çağı

Fidias

Aristoteles

Herodotos

Cicero

Vergilius

İmparator Marcus Aurelius

Homeros destanı İÖ 8. yüzyılda bugünkü haline büründü, kendi çağından birçok öğe taşımasına rağmen, aslında 400 yüzyıl önce kapanan bir çağın dünyasını aktarır. Daha sonraki yazılı kültür ürünü destanlarda, örneğin en büyük Roma destanı Vergilius’un destanında Roma’nın yüceltilmesi, Dante’de dinsel kaygılar bulunurken Homeros destanının odağında sadece dramatik eylem bulunur.  Doğru cevap E’dir.

Troya kuşatmasının öncesini, sonrasını işleyen başka destanlar da oluşmuştu, bunlara Troya destan çevrimi denirdi. Bunlardan irili ufaklı parçalar bugüne gelebilmiştir, bunların hepsi de Homeros’tan sonraya tarihlenir.  Örneğin savaşın nedenini oluşturan Paris’in Menelaos’un karısı Helene’yi kaçırmasını konu edinen Kypria en eskilerinden olup nitelikçe Homeros’unkine yakın görülürdü. Aithiopis Afrika’dan Troya’nın yardımına gelen kralın Akhilleus tarafından öldürülmesini, kendisinin de ölmesini işler. Küçük İliada Troya’nın yıkılışını, tahta at öyküsünü içerir. Bir dizi başka destan da Akha beylerinin yurtlarına dönüş serüvenlerini konu edinir, Odysseia bunlardan birisidir. Hesiodos’un yazdığı Theogonia evrenin ilk hali olan Khaos yani biçimlenmemiş maddeden başlayarak, tanrı tanrıça çiftlerinin ve yeryüzünün meydana gelişini anlatır. Doğru cevap B’dir.

Arkaik çağda şiir çok önemlidir, şehrin kutsal öyküleri, mitosları, değerleri onun aracılığıyla aktarılır. Okula benzer bir kurum yoktur, birkaç yüzyıl sonra Klasik çağda ise öğrencinin belirli bir ücret karşılığında okuma yazma ve hesap öğrendiği temel bir öğretim söz konusudur. Doğru cevap C’dir.

Yunan Klasik çağı, insanlık tarihinde gerçekten benzersiz bir yaratıcılık dönemidir. İÖ 5. ve 4. yüzyıllarda, sonraki kuşakların hep örnek alacakları; edebiyat, sanat, felsefe alanlarında Batı’da 19. yüzyıl sonuna kadar aşılmaz sayılan entelektüel standartlar yaratılmıştır. Tragedya ve komedya türleri İÖ 5. yüzyıl Atinasının bir icadıdır, dolayısıyla yazarları da Atina yurttaşıdır. Bu icadın üzerinden henüz bir yüzyıl geçmemişken tiyatro, mimarisiyle, bayramıyla birçok Yunan kentince benimsenmişti. Bu kadar kolay benimsenmesini sağlayan şey, ortak bir toplumsal kültürün, şiir geleneğinin varlığı olmalıdır. Tragedya en kalabalık yurttaş topluluğunun katıldığı kamusal bir olaydır. Zorunlu olmayan temel eğitimin dışında kurumsal bir eğitimin söz konusu olmadığı bu dünyada, tragedya bir eğitim kurumu işlevi üstlenmiştir. Seyirciler arasında siyasal yaşamda yeri olmayan kadınlar da bulunur. Doğru cevap E’dir.

Yeni komedyanın eldeki eksiksiz tek örneği Menandros’un (İÖ 342/41 – c 290) Türkçeye Huysuz Adam diye çevrilmiş oyunudur, Eski Çağda kimileri onu çok büyük şair saysa, Aristofanes’ten üstün tutsa da bu yapıt Aristofanes düzeyinde değildir. Bu oyunu 20. yüzyıl ortalarında Mısır’da bulunmuş bir papirüse borçluyuz, yapıtları Orta Çağda yitip gitmişti. Doğru cevap A’dır.

Tek bir eser yazmış olan Atinalı Thukydides (İÖ 460-400), yeni bir düzyazı standardı geliştirmiştir. Olağanüstü billursu kesinlikteki yazısı, yan cümlecik içinde yan cümleciklerle ilerler. Herodotos’tan bir kuşak sonra ulaşılan bu düzyazı içeriğiyle de biçemiyle de bilimsel nesnelliğiyle de kusursuzdur. Öykülemesine serpiştirdiği söylevler, o sıralarda ortaya çıkmış olan söylev sanatının seçkin örnekleridir. İlk defa tıp metinlerinde, bir olayın yakın kaynağı ile doğrudan nedeni arasındaki ayrımı belirmiştir. Bu neden anlayışına yakın bir anlayışı Thukidides’in tarihçiliğinde bulabiliriz. Doğru cevap B’dir.

Büyük İskender İÖ 323 yılında Babil’de öldüğünde bütün bir Yunan dünyasının çehresinin değiştirdiği gibi Doğu Akdeniz’den Himalayalar’a kadar dünyanın da çehresini de değiştirmişti. Onun açtığı bu çağa İÖ 3yy ile İÖ 1yy arasına İskenderiye çağı, ya da Hellenistik Çağ denir; ondan sonra Roma Çağı başlayacak Antik Çağ onunla sona erecektir. Doğru cevap B’dir.

En eski Latince metinler, İÖ 5. Yüzyıl ortalarından anlaşılması çok güç yasalardır. Latince edebiyat ise çok daha geç İÖ 3. yüzyıl ortalarında Yunanca edebiyat türlerinin çevirisi ve uyarlamalarıyla ortaya çıkmıştır. Yunan asıllı Livius Andronicus’un İÖ 3. yüzyıl ortalarında Homeros’un Odysseia destanını Latince bir vezinle çevirmesiyle başlar. Doğru cevap A’dir.

Latince edebiyatın klasik çağı İÖ 1. yüzyıl başında cumhuriyetin son yıllarında başlayıp, İS 2. yüzyıl sonuna kadar sürer, edebiyat düşünce ürünleri açısından olağanüstü verimli bir dönemdir bu. Görmüş olduğumuz Lucretius, Cicero, Catullus’la Cumhuriyetin son on yıllarında başlayan olgun yapıtlara, iç savaştan sonra yeni bir uyum yaratan Augustus’un döneminde özellikle şiirde doruk yapıtlar eklenir, bu döneme altın çağ adı da verilmiştir.  Augustus’un İS 14 yılındaki ölümünden sonra başlayıp yüzyıl süren döneme, klasik Latince edebiyatın gümüş çağı denir. Bu çağ öncekine oranla edebiyat beğenilerinde değişiklikler gösterir: bir ölçüde konuşma dilinden uzaklaşma eski, şiir diline ait kelimelere, süslemeler yer verme, başka metinlere imalı göndermeler. Klasik çağın bittiği İÖ 2. yüzyıl ise aslında imparatorluğun en barış içinde yaşadığı bir çağdır, ne var ki Latince yazının niteliği apaçık düşmüştür, oysa bu dönem aynı zamanda Yunanca edebiyat düşünce ürünlerinin yenilenip serpildiği çok canlı bir dönemdir. Doğru cevap C’dir.

A şıkkı, Troyanın yıkılışını, B şıkkı, Helene'nin kaçırılışını, c şıkkı Troya'nın yardımına gelen kralın öldürülmesini anlatır.  E şıkkı, tam anlamıyla destan değildir. Cevap d şıkkıdır.

En ünlü şair Sappho'dur. Düzyazı henüz oluşmamıştır. Lir çaldısı eşliğinde seslendirilen şiirler için kullanılmıştır. Atinalı ilk şair Solon'dur. Cevap d şıkkıdır.

Platon değil, Fidias'tır. Perikles'in önderliğinde yaşamıştır. Edebiyat, sanat ve felsefe alanlarındadır. Toplumsal ve siyasal düzen yatar. Cevap E şıkkıdır.