BATI EDEBİYATINDA AKIMLAR II - Deneme Sınavı - 28

Dostoyevski’nin Yeraltından Notlar’ı pek çok eleştirmen tarafından “ilk varoluşçu roman” olarak görülür.

Varoluşun özden önce gelişine ilk değinen Kierkegaard’dır. Ona göre insan ne olmadığını seçer önce. Seçimler yaparak kendini (özünü) oluşturur. İnsan özgürdür, kendi seçimlerini kendisi yapar, bunu kaygılı varoluşundan ötürü nedensellik ilesiyle belirlenmiş bir şekilde değil özgür iradesiyle yapar. Özgür olduğuna göre sorumludur da.

İnsan yalnızca kendisinden değil bütün insanlıktan da sorumludur. Olmak istediğimiz kimseyi yaratırken, herkesin nasıl olması gerektiğini de tasarlarız. Sartre’a göre bireysel edimler bütün insanlığı bağlar. Örneğin evlenmek ve çocuk yetiştirmek isteyen bir birey, kendi aşk ve tutkusundan hareketle bir seçim yapmaz sadece, bütün insanlığı tekeşliliğe yöneltmiş olur. Yani bütün insanlık için meşruiyetini savunacağı eylemleri seçer kendisi için de.

Nietzsche, yeni değerlerin ortaya konması ve insanın kendini bu yolla bir ahlâka bağlaması konusunda özgürlük kavramına özel bir önem yükler. İnsan ancak özgür olarak kendisi olabilir, kendi ahlâkını kurabilir ve irade sergileyebilir. Hıristiyan ahlâkına, insanın bütün özgürlüklerinden fedakârlık etmesi anlamına geldiği için karşı çıkar

Varoluşçular için nesnel gerçeklik diye bir şey yoktu. Varoluşçuluk etkisinde yazılan edebî eserlerde öznel gerçeklik bireysel deneyimlerle verilir. Birey ve insan yaşantısı merkezdedir. Kendini gözlemleyen, sorgulayan, varoluşunun farkında olan, bu fark edişle yalnızlığıyla yüzleşmiş, seçimler yapma yükümlülüğünde olan, özgürlüğünü idrak eden ve bu özgürlük karşısında kaygılı, uyumsuz kahraman ve anti kahramanlara rastlanır. Varoluşçu edebiyat “içe bakış”ı çok kullandığı için merak unsuruna dayanan kurguyu ve olayı silikleştirir. Daha çok anlar, durumlar ve varoluşun kavranması üzerinde durur. İç
konuşma ve iç çözümleme teknikleri sıkça kullanılır, psikolojik çözümlemelere yer verilebilir. Detaycıdır. İnsanın varoluşunu ve dünyada bulunuşunu fark etmesi ve bunun ardından dünyayla, diğer insanlarla ve varlıklarla kurduğu ilişkinin doğası belli başlı temalardandır. Bu yönüyle varoluşçuluk sadece bir devri değil bütün bir modern ve postmodern edebiyatı etkilemiştir

Sartre’a göre, insan, ancak kendini yaptığı gibi olacaktır. Buna göre insan doğası yoktur, zîrâ onu tasarlayan bir tanrı yoktur. Herhangi bir insanın hayatı bir projedir: Tasarımı o hayatı yaşayan kişi tarafından yapılmış bir proje. “Varoluş özden önce gelir.” Bu insanın önce var olduğunu, sonra da kendini tanımladığını ortaya koyar. Birey kendini ancak bir faaliyet esnasında tanımlar. Tanrı’nın onun üzerinden elini çekmesiyle insan, varoluşunun bütün yük ve sorumluluğunu yüklenmiştir. Sartre bunu “insan, hiçbir dayanağı ve yaratanı olmaksızın, her an insanı (yeniden) icâd etmeye mahkûmdur” sözüyle açıklamaya
çalışır. Tanrı ya da yazgı diye bir şey bulunmadığına göre, bireyin öznelliği ve eylemi ön plandadır. İnsan kendi yazgısını kendi özgür iradesiyle yaratır; bilinçli ve sorumluluğu bütünüyle kendisine ait olarak hareket eder, seçer ve bağlanır.

Heidegger, varoluşçuluğun önemli kaynaklarından biri olan kitabı Varlık ve Zaman’da, “insan” ya da “insan varlığı” demek yerine, varlığın dünyada oluşunu temsil eden “Dasein” kavramını kullanmıştır. Dasein, diğer varlıklardan farklı olarak kendi varoluşunu konu edinen insan varlığına işaret eder

“Varoluş özden önce gelir.” Bu insanın önce var olduğunu, sonra da kendini tanımladığını ortaya koyar. Birey kendini ancak bir faaliyet esnasında tanımlar. Tanrı’nın onun üzerinden elini çekmesiyle insan, varoluşunun bütün yük ve sorumluluğunu yüklenmiştir. Sartre bunu “insan, hiçbir dayanağı ve yaratanı olmaksızın, her an insanı (yeniden) icâd etmeye mahkûmdur” sözüyle açıklamaya çalışır. Tanrı ya da yazgı diye bir şey bulunmadığına göre, bireyin öznelliği ve eylemi ön plandadır. İnsan kendi yazgısını kendi özgür iradesiyle yaratır; bilinçli ve sorumluluğu bütünüyle kendisine ait olarak hareket eder, seçer ve bağlanır.

“Saçma”, varoluşçulukta insanın dünyaya bırakılmışlığından ve uyumsuzluğundan doğan anlamsızlıkla eş anlamlı olarak kullanılmıştır.

Varoluşçular, kendi içlerinde Hıristiyan varoluşçular ve tanrıtanımaz varoluşçular olarak ikiye ayrılırlar. Bu iki kanadın temsilcilerini varoluş felsefesi açısından birleştiren temel ilke, varoluşun özden önce geldiği ilkesidir.

“Dostoyevski, Tanrı olmasaydı her şey mübah olurdu, diye yazmıştı. (İşte bu söz varoluşçuluğun çıkış noktasıdır.) Gerçekten de, Tanrı yoksa her şey mübahtır, hiçbir şey yasak değildir. Bu demektir ki, insan kendi başına bırakılmıştır. Ne içinde dayanacak bir destek vardır, ne de dışında tutunacak bir dal. Artık, hiçbir özür, dayanak bulamayacaktır yaptıklarına. Varoluş özden önce gelince, verilmiş ve donmuş bir insandan söz edilemez elbet. Önceden belirlenmiş, donmuş bir doğa açıklanamaz çünkü. Başka bir deyişle, gerekircilik (déterminisme), kadercilik yoktur burada, kişioğlu özgürdür, insan özgürlüktür”

Doğru cevap A dır. Bilgi, varoluşçuların merkez aldığı konulardan birisi değildir. 

Doğru cevap B dir. İnsanların akılla dünyayı açıklayabileceği düşüncesi Varoluşculukla ilgili değildir.

Doğru cevap C dir. Sartre, insanın bu dünyada “özgür olmaya mahkum” olduğunu söylemiştir.

Doğru cevap D dir. Kierkegaard düşünceleriyle varoluşçuluğun babası sayılıyordur.

Doğru cevap E dir. Varlık ve Zaman adlı kitabın yazarı Heidegger'dir.

Doğru cevap A dır. Kierkegaard, Kaygı Kavramı adlı eseri yazmıştır.

Doğru cevap B dir. “Bildiğim tek özgürlük, düşünce ve eylem özgürlüğüdür” ifadesi Camus'a aittir.

Doğru cevap C dir. Sartre, “Bunaltı nedir” sorusuna varoluşçuların, “İnsanlık bunaltıdır” diye yanıt vereceğini söyler.

Doğru cevap D dir. “Varoluşçuluk Nedir?” eserinin yazarı Simone de Beauvoir'dır.