BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ - Deneme Sınavı - 15

Hızla gelişen, çok yönlü ve dinamik yapısından dolayı herkesin üzerinde uzlaşabildiği ortak bir bilim tanımı yapılamamıştır. Bu nedenle bilim nedir? sorusunu bilim adamları değişik biçimlerde tanımlamışlardır. Yapılan farklı bilim tanımları aşağıdaki özellikleri ortaya koymaktadır. Bilim:
• Geçerliliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünü
• Nesnel sağlamlığı olan bilgiler bütünü
• Sistematik bilgilerin birikimi
• Genel, güvenilir, bilinen en geçerli bilgi
• Evrendeki düzeni bulma çabası ve bu amaca ulaşmak için herkesçe gözlenebilir olan değişkenler arasında tekrarlanabilir ve sağlanabilir bağlantılar arama yolu
• Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir amaca yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci
• Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgidir.

Temelde insanoğlunun, kendisini ve çevresini tanıyıp, gerektiğinde etkileyebilme, ona egemen olup kendi kontrolü altına alma şeklindeki istek ve güdüsünden kaynaklanan bilimin anlama, yordama ve kontrol olmak üzere üç işlevi vardır.

Bilimin beş temel ölçütü vardır. Bunlar:
• Gözlenebilirlik: Gözlenemeyen hiçbir olgu bilimin konusu olamaz. Bilimin ele aldığı tüm olaylar “gözlenebilir” olmalıdır. Bir başka deyişle bilimsel bilgi görgüldür. Gözlenebilirlik dolaylı ya da dolaysız olabilir. Örneğin zekâ, akademik başarı gibi bazı olgular doğrudan değil dolaylı olarak gözlenebilir. Çünkü zekâ, zekâ testleri akademik başarı, başarı testleri aracılığıyla ölçülmektedir.
• Ölçülebilirlik: Doğada var olan şeylerin miktarı vardır dolayısıyla niceliği söz konusudur. Bu nedenle bilimin ele aldığı olaylar aynı zamanda ölçülebilir olmalıdır. Böylelikle gözlenebilen olguları sayılarla ifade ederek, ölçebilir ve birbirleriyle kıyaslama yapabiliriz.
• İletilebilirlik: Gözlenebilen ve ölçülebilen olgu ve olaylar diğer bilim adamlarına aktarılabilmeli, böylece orta genel geçerliliği olan bilgilere ulaşılabilmelidir. Bilginin iletilmesinde herkesin aynı anlamı vereceği ifade ve sembollerin kullanılması, işe vuruk tanımların yapılması yani ortak bilimsel bir dilin kullanılması önemlidir. Örneğin kullandığımız rakamlar, istatistiksel testler bilimin iletilebilirliğini sağlamaktadır.
• Tekrarlanabilirlik: Bir araştırma sonucu elde edilen bilgilerin aynı yöntem ve araçlarla aynı koşullar altında diğer araştırmacılar tarafından tekrarlanarak doğruluğunun ve yanlışlığının test edilmesidir. Böylece elde edilen bilginin güvenirliği artmaktadır.
• Sağdanabilirlik: Tekrarlanan araştırmalar sonucunda elde edilen bilgi doğruluğu kanıtlanmış, kesinliği olan bilgi niteliği kazanır. Bir başka deyişle bilimsel yasa durumunda bilgi niteliği kazanır. Örneğin, yer çekimi yasası, davranışçı öğrenme kuramı.

Bilimin olgusallık, mantıksallık, objektiflik, eleştiricilik, genelleyicilik, seçicilik, birikimlilik ve evrensellik olmak üzere özellikleri bulunmaktadır:
• Olgusallık: Bilimin olgusallığı kişisel beğeni ve görüşlerden bağımsız herkes tarafından gözlenebilir gerçeklere dayalı olmasıdır.
• Mantıksallık: Elde edilen sonuçların çelişkiden uzak birbiriyle tutarlı olmasıdır. Bu süreçte tümevarım ve tümdengelim yaklaşımlarından yararlanılır.
• Objektiflik: Bilimsel nitelik taşıyan her sonucun güvenilir olması, kişiye ya da gruba özgü olmaması, herkesin kullanımına açık ve elverişli olacak biçimde ifade edilmesidir.
• Eleştiricilik: İleri sürülen her iddia karşısında ne kadar akla yatkın görünürse görünsün eleştirici yaklaşımın kullanılmasıdır. Yanlışlanabilirlik bilimin gerçeğe ulaşmada kullandığı en sağlıklı özelliktir. Bu özellik aracılığıyla bilim kendi kendini düzeltme olanağı yaratmaktadır.
• Genelleyicilik: Bir dizi olguyu belli bir sistem ve bütünlük içinde akla uygun genellemeler biçiminde açıklamaya çalışmasıdır. Bir başka deyişle tek tek ya da birbirinden kopuk gibi görünen olguları ve aralarındaki ilişkileri bütünleştirerek genel kanunlara ulaşmaya çalışmasıdır.
• Seçicilik: Evrendeki bütün olguları değil önemli gördüğü olguları konu edinmesidir.
• Birikimlilik: Yeni bilgilerin daha önce elde edilen bilgiler üzerine inşa edilmesidir.
• Evrensellik: Belli bir birikimin sonucunda oluşan bilimin yer ve zamana göre değişmeyen ilişkileri içermesidir.

Bilimsel ölçme araçlarının özellikleri aşağıdaki gibidir:

Blimsel olmayan ölçme araçları ise aşağıdaki özellikleri taşır:

Bilimsel araştırmalar temel araştırmalar ve uygulamalı araştırmalar olmak üzere ikiye ayrılır. Varolan bilgilere yenilerini katma amacı taşıyan araştırmalar temel araştırmalardır. Temel araştırmaların açımlama, ayrıntı saptama, neden-sonuç ilişkisi saptama
ve kuram geliştirme olmak üzere dört düzeyi vardır.

Bilimsel araştırmanın aşamaları John Dewey’in problem çözme aşamalarıyla aynıdır. Bilimsel araştırmanın aşamaları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1. Güçlüğün sezilmesi
2. Güçlüğün problem içinde tanımlanması
3. Problemin çözümüne yönelik hipotezlerin (denencelerin) önerilmesi
4. Hipotezlerin gözlenebilir doğurgularının saptanması
5. Hipotezlerin sınanması
6. Raporlaştırma
Güçlüğün sezilmesi: Bireye rahatsızlık veren ne olduğunu bilmediği bir güçlük durumunun olması şeklinde tanımlanmaktadır.

Nitel araştırmaların en çok karşılaşılan özellikleri;
• Doğal ortama duyarlık
• Araştırmacının katılımcı rolü
• Bütüncül yaklaşım
• Algıların ortaya konması
• Araştırma deseninde
• Esneklik
• Tümevarımcı analizdir.

Nicel araştırmalarda;

Nitel araştırmaların amaçları;

Nicel araştırmaların amaçları ise;

Araştırmanın en önemli ve en zor aşamalarından biri olan problem seçiminde genel ve özel ölçütler göz önünde bulundurulmalıdır. Problem seçiminde göz önünde bulundurulan genel ölçütler; çözülebilirlik, önemlilik, yenilik
ve etik kurallara uygunluktur.

Problem seçimindeki özel ölçütler; alanda yeterlik, yöntem ve tekniklerde yeterlik, veri toplama izni, zaman ve olanak yeterliği ile ilgi yeterliğidir:

İyi bir problemin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
• Araştırılabilir olmalı
• Akla yatkın olmalı
• Uygulama ve kuram açısından katkı niteliğinde olmalı
• Özgün olmalı
• Açık ve anlaşılır olmalı
• Sınanabilir, test edilebilir, ölçülebilir olmalı
• Araştırmacının yetenek ve olanaklarıyla uyumlu olmalı
• Etik olmalı

Değişken, en az iki değer alabilen her şeydir.

Problemin tanımlanması süreci bütünleştirme, sınırlandırma ve tanımlama aşamalarından oluşmaktadır. Bütünleştirme aşamasında problemin bütün içindeki yeri belirlenirken sınırlandırma aşamasında araştırılacak problem dilimi seçilmektedir. Son aşama olan tanımlama aşamasında sınırlandırılmış problem ayrıntılarıyla açıklanmaktadır.

Problemin seçilmesinden sonra hipotezlerin ifade edilmesi gerekmektedir. Hipotez;
• veri toplamayı sistemleştirir.
• fikirlerin, kavramların sınanmasını sağlar.
• araştırmacının sınama süresini uygulamaya zorlaması ile araştırmada yansızlığı artırır.
• kuram geliştirmeye yardım eder.

İyi bir hipotez;
• daha önce yapılmış çalışmaların sonuçlarıyla tutarlı olmalı,
• mantıklı olmalı,
• açık ve öz bir şekilde açıklanmalı,
• sınanabilir olmalıdır.

En zayıf deneysel desen olan modelde gelişigüzel seçilmiş tek bir gruba bağımsız değişken uygulanır ve etki bağımlı değişken üzerinde ölçülür. Örneğin, daha önce müşteri memnuniyetinin ne olduğunun bilinmediği bir lokantada zehirlenme olayının gerçekleştiğini varsayalım. Zehirlenme olayından sonra müşteri memnuniyetinin ölçüldüğü araştırma deseni tek grup sontest modelidir. Ancak burada öntest uygulaması olmadığı için müşteri memnuniyet düzeylerinin zehirlenmeden dolayı mı olup olmadığı bilinmez.

Veri işlemeyi kolaylaştırmak amacıyla verilerin amaca uygun biçimde sayı sembolleriyle ifade edilmesine kodlama adı verilir.
Yaş, ağırlık, boy gibi değişkenlerin ölçüleri doğrudan kullanılabileceği gibi, cinsiyet, medeni durum, mezun olunan okul türü gibi değişkenler işlenebilmek için kodlanırlar. Örneğin cinsiyet değişkeni için kadınlara 1, erkeklere 2 sembollerinin kullanılması birer
kodlamadır. Daha öncede bahsedildiği gibi buradaki 1 ve 2’nin sayısal bir anlamı yoktur. Bazen ağırlık gibi doğrudan kullanılabilecek değişkenler bile gerektiğinde kodlanabilirler.

Evrenin ilgilenilen özelliklerini yansıtması amacıyla, sözü edilen evrenden belirli yöntemlerle seçilmiş birimlerin oluşturduğu topluluk olarak tanımlanan örneklem nitel araştırmalarda nicel araştırmalarda olduğu gibi geniş değildir. Çünkü araştırma kaynaklarının sınırlılığı, kullanılan veri toplama ve analiz yöntemleri nedeniyle çok sayıda bireyi araştırma örneklemine dahil etmek güçtür. Bazı durumlarda tek bir birey bile araştırmanın örneklemini oluşturabilmektedir. Nitel araştırmalarda amaçlı örnekleme yöntemleri kullanılmaktadır.