BİREY VE DAVRANIŞ - Deneme Sınavı - 9

Doğrudan başa çıkma durumunda birey stres yaratan duruma ilişkin üç şekilde tepki verebilir. Bunlar, yüzleşme, uzlaşma ve geri çekilmedir. Doğru cevap E'dir.

Stresin meydana gelmesinde farklılaşan bakış açıları ile paralel şekilde bireyin
tutum ve davranışları da önemli bir yer tutmaktadır. Bu tutum ve davranışları
Tutar (2004) şu başlıklar altında sıralamaktadır:
• Dürtülerin etkisinde kalmak,
• Acelecilik ve zamanı iyi kullanamamak,
• Her işi mükemmel yapmaya çalışmak,
• İnsanları memnun etmek için sürekli kendinden ödün vermek,
• Hayatındaki diğer insanları ve sorumlulukları ihmal edecek şekilde çok çalışmak,
• Herkesten daha güçlü olma isteği,
• Bireyin kendisi için ortaya koyduğu imkânsız standartlara ulaşma çabası,
• Görevi gereğinden fazla iş ve sorumluluk üstlenmek

Doğru cevap D'dir.

Bastırma: Acı ve sıkıntı veren duygu, deneyim ve anıların bilinçdışına itilmesi, orada tutulması ve bir şekilde unutulmasıdır. Diğer bütün savunma mekanizmalarına temel teşkil edecek şekilde bilinçdışına itilerek, orada tutulan dürtüler, istekler, anılar ve duyguların bilinç düzeyine çıkması genellikle benlik tarafından uygun bulunmaz. Bunlar üstbenliğe (süperego) göre yasaklanan ve benliğe acı, bunaltı veren durumlar olduklarından bastırılırlar. Bir asker için savaş anında yaşadığı sıkıntı verecek bir olayı hatırlamakta zorluk çekmek, aslında pek sevmediği arkadaşına verdiği randevuyu unutmak gibi durumlar bu savunma mekanizmasına örnek olarak verilebilir.

İnkar (Yadsıma): Benlik için tehdit olarak algılanan ve bunaltı doğurabilecek, acı verici bir gerçeği kabullenememek, reddetmek, yok saymak, görmemektir. Birey birçok yanlışını, utanç ya da suçluluk doğuran eski deneyimlerini bilinç altına iterek bunları hiç yaşanmamış gibi algılayabilir. Öfkelendiğinde “kızgın değilim” diyerek içinde bulunduğu durumu inkâr eder şekilde kendini ortaya koymak, bu duruma örnek olarak verilebilir. Örneğin, kocasını kaybeden bir kadın, onu kaybetmenin verdiği stres ve sıkıntı ile yüzleşmek yerine onun öldüğünü inkar ederek, sanki o hala yaşıyormuş gibi her akşam sofraya kocası için de bir tabak koyabilir.

STRESİN AŞAMALARI
Organizmanın bedensel ve ruhsal sınırlarının tehdidiyle ortaya çıkan stres durumunda canlı kendini korumak için “savaş veya kaç” tepki zincirini harekete geçirir. Bireyde stresi oluşturan unsurlara karşı savunma tepkisi gelişir. Bu süreçte birey genel uyum sendromu adı verilen çevresel stres durumlarına ilişkin fizyolojik değişimleri içerisinde barındıran mekanizmayı harekete geçirir. Stres durumuyla karşılaşan birey sırasıyla alarm, direnç ve tükenme aşamalarını geçer. Bu aşamalardan ilki olan alarm aşamasında bireyin otonom sinir sistemi acil duruma ilişkin olarak harekete geçerek salgı bezlerini uyarır ve kana adrenalin pompalanmasını, dolayısıyla vücudun bu alarm durumuna hazırlıklı hale gelmesini sağlar. Salgılanan adrenalinin de etkisiyle, vücutta kan daha hızlı dolaşarak beyin ve kaslara daha fazla enerji iletilir. Tüm bu süreçte kan şekeri yükselmekte ve sindirim yavaşlamaktadır. Birey tüm bu fizyolojik değişimler sonucu ya olaylarla mücadele edecek ya da kaçarak kendini koruyacaktır. Alarm aşamasından sonra ikinci aşama direnç aşamasıdır. Bu aşamada alarm tepkisi ortadan kalkarak vücut stres yaratan duruma bir şekilde uyum yapar. Bu süreçte vücut tarafından alarm aşamasında kimyasallar salgılanmaya başlar. Dışarıdan bakıldığında her şey normalmiş gibi görünse de aslında organizmanın ortaya koyduğu ciddi bir direnç söz konusudur. Birey strese karşı kaynaklarını tüketmeye başlamıştır ve aynı anda yaşanabilecek diğer stres unsurlarına daha hassas hale gelmeye başlar. Bu durum organizmanın direnç gücünü yavaş yavaş kaybetmesine doğru ilerleyen bir sürece doğru yönlenir.Son aşama olan tükenme aşamasında stresle ilişkili olarak insan vücudu artık tüm direncini kaybetmeye başlamıştır. Her bireyin uyum yeteneği farklılaşsa da sınırlı olan direnme enerjisi son bulmaya başlar ve organizma geri dönülmesi zor bir sürece girer. Tükenme ile birlikte insan hastalık, psikolojik sorunlar gibi birçok tehlikeye açık hale gelir ve tükenme aşamasında ölümle bile son bulabilecek durumlarla karşılaşabilmek mümkündür.

Davranışsal belirtiler
Madde ve alkol kullanımı
Sürekli telaş içersinde olmak
Sosyal ortamlardan uzaklaşma,
Aşırı uyuma

Duygusal belirtiler
Kaygı, sıkıntı, gerginlik ve huzursuzluk durumu
Duygusal çökkünlük ve sinirlilik hali
Neşesini kaybetme, saldırganlık
Duygusal kayıtsızlık ve durgunlaşma

Yaşam şartları, kültürel, ekonomik sınırlılıklar, kendimize koyduğumuz hedefler strese yönelik ayrı bir baskı unsuru oluşturabilir. Eğer birey kendisine ulaşamayacağı hedefler koyuyorsa ya da bu hedeflere ulaşma adına yeterli bir çaba içinde değilse bu durumdan dolayı kendisini başarısız olarak nitelendirebilir. Birey kendini, oluşturduğu hedefler doğrultusunda baskı altına alabilir. Bireyin hedefleri onu gerçekleştirecek kaynaklarından daha üst seviyelerde olabilir. Aslında yeteneği olmadığı halde kendisine iyi bir şair olmak gibi bir hedef belirleyen kişi, bu hedefe ulaşamadığında başarısızlık sebebiyle stres altına girebilir.

Yaklaşma-yaklaşma çatışmasında birey kendisi için cazip iki seçenekten birini seçme konumunda sıkıntı yaşayabilmektedir. Aynı saatteki beğendiği iki filmden sadece birini seyredebilme imkânının olması, yalnız birine parası yetecekken beğendiği iki farklı çift ayakkabıdan sadece birini alabilmek gibi benzer olaylar bireylerin seçim yapmasını zorlaştırmaktadır. Bu tür olaylarda bireyler kendileri için çekici iki olasılıktan birini seçmek zorunda kalmaktadır. Karşılaşılan olaylar örneklerde olduğu gibi basit seçimler olabildiği gibi bireyin tüm hayatını etkileyebilecek seçimler de olabilir. Kiminle evleneceğine karar vermek, farklı çekici iş tekliflerinden birini seçmek bu duruma örnek olarak verilebilir. Bu tarz çatışma durumunda karar vermenin ertelenmesi ya da sürecin uzaması bireyi daha stresli bir hale getirebilmektedir.

Değişme, engellenme, baskı ve çatışma gibi genel kavramların yanında stres kaynaklarını bireylerin yaşadıkları çevre ile ilgili ve bireyin kendisi ile ilgili stres
kaynakları olarak iki başlık altında incelemek mümkündür. Bunlar çevresel ve bireysel Stres Kaynaklarıdır. Stresin meydana gelmesinde farklılaşan bakış açıları ile paralel şekilde bireyin tutum ve davranışları da önemli bir yer tutmaktadır. Bu tutum ve davranışları Tutar (2004) şu başlıklar altında sıralamaktadır:
• Dürtülerin etkisinde kalmak,
• Acelecilik ve zamanı iyi kullanamamak,
• Her işi mükemmel yapmaya çalışmak,
• İnsanları memnun etmek için sürekli kendinden ödün vermek,
• Hayatındaki diğer insanları ve sorumlulukları ihmal edecek şekilde çok çalışmak,
• Herkesten daha güçlü olma isteği,
• Bireyin kendisi için ortaya koyduğu imkânsız standartlara ulaşma çabası,
• Görevi gereğinden fazla iş ve sorumluluk üstlenmek.

E seçeneği çevresel stres kaynağıdır.

A tipi kişilik davranışlarını şu şekilde sıralamak mümkündür.
• A tipi bireyler yeme içme, konuşma, hareket etme, yürüme gibi günlük eylemlerinde çok daha hızlıdırlar.
• Cümlelerin sonunu daha sert vurgulayarak daha hızlı konuşurlar.
• Hayatın tüm alanında sabırsız yapıdadırlar. İletişimde başkalarının sözünü bitirmesini beklemeden sözünü keserek yüksek sesle konuşurlar.
• Aynı anda iki ya da ikiden fazla işi düşünerek aynı zaman dilimine daha çok işi sığdırmaya çalışırlar. Aynı zaman diliminde çok işi yapmaya çalışmak bu kişilerin üzerindeki baskıyı arttırır.
• Dinlenmek, tatile gitmek, işlerden uzaklaşmak, bu kişiler için suçluluk duygusunun oluşmasına sebeptir.
• Bu tip davranış sahiplerinin beraber yaşadığı diğer insanlardan, ailelerinden beklentileri de yüksektir. Kendilerinin veya çevresindekilerin bu standartlara ulaşamaması bireyde sıkıntı ve mutsuzluğa neden olur.
• A tipi davranış sergileyen bireylerde rekabet ve zamanla yarış duyguları ağırlık kazanmaktadır. Çabuk karar verirler. İnatçı ve saldırgan davranışlar sergilerler.
• Sürekli bir koşuşturma sebebiyle çevredeki güzelliklerin farkına varamazlar.

Doğrudan başa çıkma durumunda birey stres yaratan duruma ilişkin üç şekilde
tepki verebilir. Bunlar, yüzleşme, uzlaşma ve geri çekilmedir. Bu süreçte yüzleşmede strese ilişkin bir olayla karşılaşan birey tüm gücüyle stresi meydana getiren olayla mücadele edebilir. Uzlaşma durumunda kendinden bir şeyler feda eder veya karşı taraftan alacaklarının bir kısmına razı olabilir. Karşı tarafı bazı isteklerinden vazgeçmesini konusunda razı edebilir.

Birey karşılaştığı stres oluşturan olayları tanımladığı, tahmin edebildiği, bildiği ölçüde olaylarla yüzleşir, uzlaşır ya da geri çekilir. Eğer birey olayların kaynağını, sebebini tam olarak algılayamıyorsa gerçekliğin kendisi organizma için tehdit edici olabilir. Bu durumda birey olayın gerçekliğini değiştirir ve daha kabul edilebilir, daha az kaygı verici bir duruma dönüştürür.

Benlik için tehdit olarak algılanan ve bunaltı doğurabilecek, acı verici bir gerçeği kabullenememek, reddetmek, yok saymak, görmemektir. Birey birçok yanlışını, utanç ya da suçluluk doğuran eski deneyimlerini bilinç altına iterek bunları hiç yaşanmamış gibi algılayabilir. Öfkelendiğinde “kızgın değilim” diyerek içinde bulunduğu durumu inkâr eder şekilde kendini ortaya koymak, bu duruma örnek olarak verilebilir.

STRESİN AŞAMALARI: Stres durumuyla karşılaşan birey sırasıyla alarm, direnç ve tükenme aşamalarını
geçer (Selye, 1976). Bu aşamalardan ilki olan alarm aşamasında bireyin otonom sinir sistemi acil duruma ilişkin olarak harekete geçerek salgı bezlerini uyarır ve kana adrenalin pompalanmasını, dolayısıyla vücudun bu alarm durumuna hazırlıklı hale gelmesini sağlar. Salgılanan adrenalinin de etkisiyle, vücutta kan daha hızlı dolaşarak beyin ve kaslara daha fazla enerji iletilir. Tüm bu süreçte kan şekeri yükselmekte ve sindirim yavaşlamaktadır. Birey tüm bu fizyolojik değişimler sonucu ya olaylarla mücadele edecek ya da kaçarak kendini koruyacaktır.
Alarm aşamasından sonra ikinci aşama direnç aşamasıdır. Bu aşamada alarm
tepkisi ortadan kalkarak vücut stres yaratan duruma bir şekilde uyum yapar.

STRES BELİRTİLERİ. Fiziksel belirtiler
Sırt boyun ve başta gerginlik nedenli ağrılar
Terleme, kalp çarpıntısı ve kalp rahatsızlıkları
Mide ağrıları, ülser ve sindirim sistemi rahatsızlıkları
Nefes almakta zorlanmak, nefes darlığı
Gürültü ve yüksek sese karşı duyarlı olma
Uyku düzeni bozukluğu, uykuya dalmakta zorluk
Bitkinlik hissi


Davranışsal belirtiler
Madde ve alkol kullanımı
Sürekli telaş içersinde olmak
Sosyal ortamlardan uzaklaşma,
Aşırı uyuma

Duygusal belirtiler
Kaygı, sıkıntı, gerginlik ve huzursuzluk durumu
Duygusal çökkünlük ve sinirlilik hali
Neşesini kaybetme, saldırganlık
Duygusal kayıtsızlık ve durgunlaşma

Bilişsel belirtiler
Konsantrasyon kaybı ve algısal sorunlar
Kararsızlık, unutkanlık, zihin karışıklığı
İlginin azalması ve işleri organize edememek
Basit işlemlerde bile sıkıntı yaşar duruma gelmek
Sadece olumsuz yönleri görür hale gelmek

Davranışsal belirtiler
Madde ve alkol kullanımı
Sürekli telaş içersinde olmak
Sosyal ortamlardan uzaklaşma,
Aşırı uyuma

A tipi kişilik davranışlarını şu şekilde sıralamak mümkündür
(Ertekin,1993).
• A tipi bireyler yeme içme, konuşma, hareket etme, yürüme gibi günlük eylemlerinde çok daha hızlıdırlar.
• Cümlelerin sonunu daha sert vurgulayarak daha hızlı konuşurlar.
• Hayatın tüm alanında sabırsız yapıdadırlar. İletişimde başkalarının sözünü
bitirmesini beklemeden sözünü keserek yüksek sesle konuşurlar.
• Aynı anda iki ya da ikiden fazla işi düşünerek aynı zaman dilimine daha
çok işi sığdırmaya çalışırlar. Aynı zaman diliminde çok işi yapmaya çalışmak bu kişilerin üzerindeki baskıyı arttırır.
• Dinlenmek, tatile gitmek, işlerden uzaklaşmak, bu kişiler için suçluluk
duygusunun oluşmasına sebeptir.
• Bu tip davranış sahiplerinin beraber yaşadığı diğer insanlardan, ailelerinden beklentileri de yüksektir. Kendilerinin veya çevresindekilerin bu standartlara ulaşamaması bireyde sıkıntı ve mutsuzluğa neden olur.
• A tipi davranış sergileyen bireylerde rekabet ve zamanla yarış duyguları
ağırlık kazanmaktadır. Çabuk karar verirler. İnatçı ve saldırgan davranışlar
sergilerler.
• Sürekli bir koşuşturma sebebiyle çevredeki güzelliklerin farkına varamazlar.
Bunun tam tersi olarak “B tipi “kişilik özelliklerine sahip olan bireyler daha
uysal daha rahat, daha az aceleci ve rekabetçi özelliklere sahiptirler. B tipleri de
stres yaşamalarına rağmen olayları farklı şekilde görmeye yönelik daha sakin
daha az panikleyen bir yapıya sahiptirler. B tipi kişilik davranışlarını şu şekilde
sıralamak mümkündür.
• B tipi bireyler sosyal değerler için fazla kaygılanmazlar.
• Zamanın esiri olmazlar, daha rahat ve sabırlıdırlar. Sosyal ortamlarda bulunarak, ailelerine, kendilerine daha çok zaman ayırırlar.

B tipi kişilik davranışlarını şu şekilde sıralamak mümkündür.
• B tipi bireyler sosyal değerler için fazla kaygılanmazlar.
• Zamanın esiri olmazlar, daha rahat ve sabırlıdırlar. Sosyal ortamlarda bulunarak, ailelerine, kendilerine daha çok zaman ayırırlar.
• Daha hoşgörülü bir yapıya sahiptirler. Ayrıntılara takılmak yerine olaylara
farklı açıdan yaklaşabilirler.
• Kolay sinirlenmeyip karar vermede aceleci davranışlar sergilemezler.
• İş dışında geçirilen zaman onlar için boşa geçen zaman ya da suçluluk duygusu sebebi değildir.

Bastırma
Acı ve sıkıntı veren duygu, deneyim ve anıların bilinçdışına itilmesi, orada tutulması ve bir şekilde unutulmasıdır. Diğer bütün savunma mekanizmalarına temel teşkil edecek şekilde bilinçdışına itilerek, orada tutulan dürtüler, istekler, anılar ve duyguların bilinç düzeyine çıkması genellikle benlik tarafından uygun bulunmaz. Bunlar üstbenliğe (süperego) göre yasaklanan ve benliğe acı, bunaltı veren durumlar olduklarından bastırılırlar. Bir asker için savaş anında yaşadığı sıkıntı verecek bir olayı hatırlamakta zorluk çekmek, aslında pek sevmediği arkadaşına verdiği randevuyu unutmak gibi durumlar bu savunma mekanizmasına örnek olarak verilebilir.