BİZANS TARİHİ - Deneme Sınavı - 12

Bizan’ın ikinci büyük kenti Amorion (Hisarköy - Amûriyye)’dur ve 838 yılında Araplar tarafından işgal edilmiştir.

Bizans kaynaklarında da Araplar için genellikle Arap kelimesinin Yunanca çoğul şekli olan Arabes veya Hz. İbrahim’in eşleri Sâre ve Hâcer’e nispetle Sâre ve Hâcer’den çoğalanlar anlamında Sarakini ve Agareni, ya da Hz. İbrahim’in oğlu Hz. İsmail’e nispetle İsmailite (İsmailoğulları) terimleri kullanılır.

İslâm ordusu kendisinden kat kat büyük olan Bizans ordusuyla Mûte’de karşılaştı. Çetin bir mücadeleden sonra Hz. Peygamber’in tayin ettiği her üç kumandan sırasıyla şehid oldu. İslâm ordusunun kumandanlığına Hâlid b. Velîd getirildi. Hâlid b. Velid uyguladığı taktiklerle fazla zayiat vermeden geri çekilmeyi başardı (629). Mûte Savaşı ile İslâm ve Bizans orduları ilk defa karşı karşıya gelmiş oluyordu.

Filistin’in fethini tamamlayan Amr b. Âs, Mısır’ın fethinin de stratejik açıdan gerekli olduğunu, çünkü Filistin ve Suriye’de yenilerek oraya kaçan Bizanslı kumandan ve askerlerin her an bir karşı saldırıya geçebileceklerini söyleyerek harekâta başlamak için Halife Hz. Ömer’den izin aldı. 640 yılı başında 4.000 kişilik bir süvari birliğiyle sınırda bulunan Feremâ’yı ele geçirdi. Ardından Medine’den gelen 5.000 kişilik takviye kuvvetiyle birlikte Aynişems’te güçlü bir Bizans ordusunu hezimete uğrattı. Bilbîs’in fethinin arkasından Babilon üzerine yürüyüp önce yedi aylık bir kuşatmayla burayı (9 Nisan 641), daha sonra da Bizans için çok önemli bir ticarî liman şehri olan İskenderiye’yi fethetti (642). Amr, 643 yılında Babilon yakınında Fustat adıyla bir ordugâh şehri kurarak Arabistan’dan göç eden Müslümanları buraya yerleştirdi; bu başarılarından dolayı kendisine ‘’Mısır fâtihi’’ unvanı verildi ve Hz. Ömer tarafından Mısır’a vali tayin edildi.

Hz. Osman zamanında Suriye vc Mısır valileri sahil şehirlerindeki Bizans’tan kalma tersaneleri faaliyete geçirdiler. Tersanelerde çalışan usta ve işçilerden de yararlanarak bir donanma kurdular. Giderek güçlenen bu donanma sayesinde Hz. Osman zamanında önemli deniz zaferleri kazanıldı. Suriye genel valiliğine atanan Muâviye, yeni halifeden Bizans’a karşı deniz seferi düzenleme izni almayı başardı. Hz. Osman, sahillerin askerle takviye edilmesi ve hiç kimsenin sefere zorlanmayıp yalnız gönüllülerin katılması şartıyla Kıbrıs fethine çıkılmasına izin vermiştir.

Yelken direklerinin çokluğu sebebiyle İslâm tarihinde ‘’Zâtü’s-savârî’’ adıyla anılan savaş Müslümanların kesin galibiyeti ile sonuçlanmıştır. Bu zaferle Bizans’ın Doğu Akdeniz’deki hâkimiyeti sona ermiştir.

7. yüzyılda İslâm Hicaz yarımadasında doğmuş ve yarım asır içinde Bizans’a ait Orta Doğu toprakları Müslüman Arapların eline geçmiştir. Bunun üzerine Heraklios döneminde Müslüman Arapların akınlarını Anadolu’da önleyebilmek için Bizans Devleti, Anadolu’yu dört eyalete bölmüştür. Bu eyaletler tema kelimesi ile adlandırılmıştır. Temaların genel özelliği eyalet içinde toprağa bağlı yerel ordu bulundurmasıdır. Bundan dolayı kolordu olarak bilinmektedirler.

Başarısızlıkla sonuçlanan bu ilk kuşatma sırasında Müslümanlar çok sayıda şehid verdiler. Hz. Peygamber’i, Medine’ye hicretinden sonra yedi ay süreyle evinde misafir etmiş ve ileri yaşlarda olmasına rağmen bu sefere katılmış olan meşhur sahabî Ebû Eyyûb el-Ensârî kuşatma sırasında hastalanarak vefat etti ve surların dışında bir yerde defnedildi.

Geç Roma döneminde imparatorun kılıcını taşıyan manasındaki spatarios Bizans döneminde imparatorun saray içindeki korumasını üstlenen ve çoğu zaman hadımlardan seçilen kişilerin taşıdığı bir unvan olarak kullanılmıştır.

Halife Harun Reşîd, Bizans’ın Amorion (Hisarköy - Amûriyye) ve Ankara gibi şehirlerinde gerçekleştirilen kuşatmalar sırasında ele geçirilen kitapların muhafaza edilmesini özellikle emretmiştir. Dönemin ileri gelen ilim adamlarından oluşturduğu bir ekibi önemli gördükleri tıp, felsefe, astronomi vb. ilimlere dair eserleri elde etmekle görevlendirmiş ve bu şekilde birçok ünlü eserin Bağdat’a getirilmesini sağlamıştır. Bağdat’ta toplanan eserler, Halifenin görevlendirdiği dönemin meşhur doktorlarından Yuhannâ/Yahya b. Mâseveyh’in başkanlığındaki bir heyet tarafından tercüme edilmiştir.

Eyalet valisinin vekili anlamındaki vicarius unvanı erken dönem Bizans tarihinde kullanılmış resmi bir unvandır.

Erken dönem Bizans tarihinde imparatorun has odasından sorumlu kişi manasında kullanılan Kuvikularios unvanı daha sonra imparatorun sarayının teşrifatından sorumlu kişiler için kullanılmıştır.

Antik dönemlerde general manasında kullanılan Stratigos kelimesi Bizans döneminde özellikle 8. yüzyılda sözlük manası kolordu anlamına gelen fakat idari olarak eyalet terimini karşılayan temalardan sorumlu kişi için kullanılmış bir unvandır. Stratigoslar eyaletin en üst askeri sorumlusu olduğu kadar bölgelerinde verginin toplanmasından ve adaletin dağıtılmasından da mesuldüler.

Müslüman Araplarla Bizans arasında ilişkilerin en canlı olduğu dönemlerden biri Emevîler dönemidir. Bu dönemde Muâviye b. Ebû Süfyân’dan itibaren Bizans hâkimiyetindeki Anadolu topraklarına hemen her yıl Sâife adı verilen seferler düzenlenmiştir.

Bizans Devletinde altıncı ve yedinci yüzyıllarda devletin maliyesinden sorumlu üst düzey görevli için kullanılan unvandır. Daha sonra bu unvan asıl görevinin yanı sıra eyaletlerdeki emlakın defterlerinin tutulmasından, arazi vergilerinin tespit ve tahsilinden, ordu mensuplarının maaşlarının ödenmesinden sorumlu görevliler için de kullanan bir unvan olmuştur.

Geç Roma döneminde sivil idarenin başı olarak kullanılan magistrianos unvanı Bizans döneminde sarayın korunmasından, ordunun silahlanmasından, istihbaratın sağlanmasından ve diplomatik ilişkilerin belirlenmesinden sorumlu kişi için kullanılmıştır.

Ecnadeyn savaşı 30 Temmuz 634’te Müslümanların zaferiyle sonuçlanmıştır.

Daha çok maliye bakanları tarafından kullanılan bu unvan asırlar içinde değişik anlamlar kazanmıştır. Erken dönemde imparatorun özel odasından sorumlu hadımlara ait bir görev iken daha sonra hem askeri hem de mali işlerden sorumlu kişi için kullanılmıştır. 10. yüzyıldan sonra askeri görevleri azalırken mali sorumluluk alanı genişlemiştir.

Sinkellos, daha çok Ortodoksluğun en üst dini temsilcisi olan patriğin danışmanı için kullanılan bir unvandır.

Hz. Muhammed imparator Heraklios’a İslam’a davet mektubu göndermiştir.