BİZANS TARİHİ - Deneme Sınavı - 49

Roma’dan miras alınan sosyal yaşam ve ekonomik sistemin düzeni 6. yüzyılın ikinci yarısında ciddi bir gerileme yaşamıştır.

İmparator Trakya’da vergi olarak çok miktarda altın toplamayı amaçlamıştır

İmparator Teofilos’da Bağdat halifesini etkilemek için, Bağdat halkına 36.000 altın sikke dağıtmıştır.

Bizans ekonomisinin 11. ve 12. yüzyıllar süresince büyümesinin özellikleri:

nüfusun sürekli artması,büyük kentleşme,mal edilen lüks ürünler,bütün sektörlerde artan üretim

İperpiron: I. Aleksios (1081- 1118)’un tedavüle soktuğu bir yüzü çukur, bir yüzü bombeli
altın sikkenin ismidir.

Şehirde en yüksek dereceli memur (Vali) ye verilen isim Eparhos'dur.

Klokotnitsa: Bulgaristan’ın güneyinde Haskova iline bağlı bir köy. Türkler tarafından Semihçe köyü olarak adlandırılmaktadır.

İkinci Haçlı Seferi (1147-1149).

Paflagonia: Sakarya ve Kızılırmak nehirleri arasında kalan, kuzeyde Sinop’tan, Bartın’a kadar Karadeniz sahillerine ulaşan ve merkezi Çankırı olan bölgenin Bizans dönemindeki adıdır.

Eparhos: Şehirde en yüksek dereceli memur (Vali). Eparhos yasa ve emirlerin devamlılığını sağlamak ve kamu hizmetlerinden sorumludur. Doğru cevap D’dir.

Uzlar, Peçeneklerin bulundukları bölgeleri işgal ettikten sonra uzun süre Yayıkİdil bölgesinde kalmışlardır. Yaz aylarında Uzların Kama Bulgarlarının sahasına ve daha kuzey bölgelere kadar gittikleri bilinmektedir.Ancak Uzlar için Tuna’nın güneyine geçmeleri felaketle neticelendi. Hem Peçenekler tarafından hem de soğuk ve salgın hastalıklardan kırıldılar. Bir kısım Uz, Macaristan’a gitme teşebbüsünde bulunduysa da başarılı olamadı. Uz kalıntılarının bir kısmı Bizans ordusuna alınırken bir kısmı da Dobruca’da kalarak diğer Peçenek, Kuman, Tatar ve Selçuklu kalıntılarıyla beraber Gagauzların oluşumunda yer aldılar. Rusya bölgesinde kalan Uzlardan bazıları da Ruslar tarafından hizmete alınarak sınır bölgelerine yerleştirilmişlerdir. Don ve Dnyeper sahasında kalan Uzlar, Kuman hakimiyetini kabul etmişlerdir. (Kurat, 1972, s. 66-67; Kafesoğlu, 1991, s. 172-173)

Roma hukuku uzmanlarına göre Roma hukuku:

• Eski Hukuk Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 150),

• Klasik Öncesi Hukuk Dönemi (MÖ. 150-MÖ. 27),

• Klasik Hukuk Dönemi (MÖ. 27-MS. 250),

• Klasik Sonrası Hukuk Dönemi (MS. 250-MS. 527),

• İustinianos Dönemi (MS. 527- MS. 565) (Çelebican 1986, s.38) olmak üzere beş ana döneme ayrılır. Roma hukuku uzmanlarının aksine, Bizantinistler ise İustinianos Dönemini Bizans hukuku dönemi içinde kabul ederek bu dönem için “Erken Bizans” dönemi ifadesini tercih ederler (Troianos,-Velissaropoulou, 2002 s.183).

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk (MÖ. 27- MS. 235/284) döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı. Edicta’lar (Bildirgeler), imparatorun bildirgeleri ya da beyannameleriydi ve genel nitelikli yasalardı. Yeni imparator yürürlükten kaldırmadıkça bildirgeyi çı- karan imparatorun ölümünden sonra da yürürlükte kalırlardı. Decreta’lar (Kararlar) hukuki anlaşmazlığın taraflarınca yapılan itirazları sonuçlandıran kararlardı. Mandata’lar (Talimatlar), yasaların uygulanmasıyla ilgili olarak imparatorun memurlarına yönelik yazılı talimatlarıydı. Rescripta’lar (Cevaplar) ise yasanın yorumunda ortaya çıkan görüş ayrılıklarını çözmeye yönelik imparatorun tavsiye kararlarıydı (Tahiroğlu,-Erdoğmuş, 2009, s.76, Çelebican 1986, s.70-71).

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk (MÖ. 27- MS. 235/284) döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı. Edicta’lar (Bildirgeler), imparatorun bildirgeleri ya da beyannameleriydi ve genel nitelikli yasalardı. Yeni imparator yürürlükten kaldırmadıkça bildirgeyi çı- karan imparatorun ölümünden sonra da yürürlükte kalırlardı. Decreta’lar (Kararlar) hukuki anlaşmazlığın taraflarınca yapılan itirazları sonuçlandıran kararlardı. Mandata’lar (Talimatlar), yasaların uygulanmasıyla ilgili olarak imparatorun memurlarına yönelik yazılı talimatlarıydı. Rescripta’lar (Cevaplar) ise yasanın yorumunda ortaya çıkan görüş ayrılıklarını çözmeye yönelik imparatorun tavsiye kararlarıydı (Tahiroğlu,-Erdoğmuş, 2009, s.76, Çelebican 1986, s.70-71).

İmparatorluk döneminde (MS. 284-MS. 476) oluşan yeni sosyal ve ekonomik koşullar yeni ihtiyaçlar ortaya çıkmıştır. Büyük Konstantinos’tan sonra Hristiyanlığın resmi din olarak kabulüyle birlikte kilise ile ilgili konuları düzenlenmesi amacıyla çok sayıda yasa çıkarılması sonucunda yürürlükteki hukukun kontrolü, konunun uzmanı olan hukukçular için bile zorlaşmıştır. İlk derleme çalışmalarını, bu soruna çözüm bulma gayretinin bir sonucu olarak görmek gerekir. Bireysel bir girişimin ürünü olan ve imparator Adrianos’tan imparator Dioklitianos’a kadar olan imparator emirnamelerini toplandığı Grigorianos Derlemesi (Codex Gregorianus) ve sadece imparator Dioklitianos’un emirnamelerinin derlenmesiyle oluşturulmuş bir çalışma olan Ermogenianos Derlemelesinin (Codex Hermogenianus) ardından (Tahiroğlu,-Erdoğmuş, 2009, s.81), 5. yüzyıl başında imparator II. Teodosios’un(408-450) emri ile imparator Adrianos’tan (MS 76) başlayarak Konstantinos döneminde (MS. 306) çıkarılmış olanlar da dâhil olmak üzere bütün emirnameler derlenmiştir. Bu çalışmalar, MS. 438 yılında 16 kitaplık bir derleme olarak yayımlanmıştır. Derleme, II. Teodosios’un emriyle yayımlandığı için kanun gücündeydi ve Codex Theodosianus (Teodosianos Kanunları) adını taşımaktaydı (Çelebican, 1986, s.53). Daha önceki dönemlerde yapılmış olan derleme faaliyetlerinden farklı olarak derleme sırasında emirnamelerin (constitutiones) ilk metinlerindeki çelişkileri gidermek, onları daha anlaşılır kılmak ve yorum gerektirmeden uygulanmalarını sağlamak amacıyla bazı kapsamlı değişikliklere gidilmiştir. Bu değişiklikler, bazen yeni bir mevzuattan söz etmeyi haklı gösterecek boyuttaydı (Troianos,- Velissaropoulou, 2002 s.188).

İustinianos döneminde çok geniş kapsamlı ikinci büyük kanunlaştırma çalışması gerçekleştirildi. MS. 527 yılında tahta çıkan İustinianos, Doğu Roma İmparatorluğunda eski evrensel Roma İmparatorluğunu canlandırmayı temel hedeflerinden birisi olarak belirledi. Öncelikle, eskiden Roma İmparatorluğunun sınırları içinde yer alan batıdaki toprakları yeniden egemenliği altına almaya yöneldi. Sağladığı siyasal birliği hukuk açısından tamamlamak için imparatorluk sınırları içinde ge- çerli olan hukuku birleştirmek ve Klasik Dönem hukukunu zamanın toplumsal ve ekonomik gereklerine yanıt verecek ölçüde değiştirip daha işlevsel hale getirerek yeniden geçerli kılmak için harekete geçti. Bu amaçla yüzyıllarca Roma İmparatorluğunda geçerli olmuş hukuk, temel kaynaklar yani Roma hukukçularının eserleri ve Roma imparatorlarının emirnameleri elden geçirildi, ayıklandı ve de- ğerlendirilerek tematik bir düzen içinde bir araya toplandı. Böylece İustinianos Yasa Derlemesi (Codex Justinianus) ortaya çıktı. İustinianos’un bu büyük külliyatı Ortaçağdan beri (12-13. yüzyıldan başlayarak) Corpus Iuris Civilis (Medeni Hukuk Derlemesi) olarak adlandırılmaktadır.

Corpus Iuris Civilis 528-534 yılları arasında altı yıllık bir süre içinde hazırlanmıştır.

Medeni hukuk derlemesi (Corpus Iuris Civilis) dört temel bölümden oluşur.

Corpus Iuris Civilis, Bizans İmparatorluğunda derlenmiş olmasına rağmen dili Latinceydi.

Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyuna mensup olan Selçukluların atası kabul edilen Dukak, X. yüzyılın ikinci yarısında Aral Gölü’nün doğusunda hüküm süren Oğuz Yabgu Devleti’nin ordu başkomutanı idi. Dukak’ın yerini alan oğlu Selçuk Cend Şehri’ne gelerek İslâmiyeti kabul edip Müslüman oldu (Köymen, 1993, s.6 vd.). Selçuk Bey’in 1007 yılında Cend Şehri’nde ölmesinin ardından ailenin başına oğullarından Arslan Yabgu geçti (Köymen, 1993, s.33-34). Bir süre sonra Cend’den ayrılan Selçuklular, Mâverâünnehr bölgesine geldiler. Arslan Yabgu’nun 1025 yılında Gazneli hükümdarı Mahmud (998-1030) tarafından Hindistan’daki Kalincar Kalesi’ne hapsedilmesi ve 1032 yılında burada ölmesinin ardından hanedanın idaresi Selçuk Bey’in torunları Tuğrul Bey (ö. 1063) ve Çağrı Bey’e (ö. 1060) geçti. Tuğrul ve Çağrı Beyler, 27 Mayıs 1040’da Gazneli hükümdarı Mesud’u (1031-1041) Dandanakan Savaşı’nda mağlup ederek Selçuklu Devleti’ni kurdular (Turan, 1996,1, s.111-112). Bizans İmparatorluğu ile Büyük Selçuklu Devleti arasındaki ilişkiler Çağrı Bey’in 1015/1016’da üç bin kişilik bir süvari birliği ile Van Gölü havzasındaki Ermeni Vaspurakan Krallığı’nın topraklarını hedef alan keşif mahiyetindeki akınıyla başlar

I. Aleksios Komninos, (1081-1118) iktidarı döneminde 1084-1095 yılları arasında çıkardığı emirnamelerle köleler de dâhil olmak üzere tüm evliliklerde dini nikâh zorunluluğu getirmiştir. İustinianos hukuku ve Eklogi, özgür bir kişini köleyle evlenmesine olanak sağlarken, İmparatoriçe İrini, (797-802) özgür bir kişinin köle bir kadınla evlenmesini yasakladı. VI. Leon ise, özgür olan eşe diğerinin özgürlüğünü satın alma ya da kendisinin de köle olarak eşinin efendisinin himayesine girmesi şartını getirdi.

Yangına sebebiyet verenler yakılmak suretiyle ölüm cezasına çarptırılmaktaydı. 

Iustinianos sonrası kanunnamelerde özgürlüğünü kaybetme cezası nadiren uygulanmaktadır. Failin, diğer cezaların yanı sıra özgürlüğünün de elinden alınması, kendi rızasıyla geri gelen asker kaçakları ve düşmana, askeri önemde yasak malzeme temin edenler için uygulanmaktaydı.