BÜYÜK SELÇUKLU TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Tuğrul Bey, Eylül 1063 Cuma günü 70 yaşında iken vefat etti. Hastalığı ağırlaşınca, Çağrı Bey ölümünden sonra evlendiği onun dul hanımından olan yeğeni ve üvey oğlu Süleyman’ı veliaht tayin
etti. Geçici olarak saraya defnedilen Tuğrul Bey, Alp Arslan tarafından Rey’de Künbed-i Tuğrul’a nakledildi.

Tuğrul Bey, 1063 yılında vefat ettiği zaman kendi çocuğu olmadığından, annesiyle evli bulunduğu Çağrı Bey’in oğlu Süleyman’ı veliaht tayin etmişti. Bu sırada Girdkûh’da Kutalmış’la savaşmakta olan vezir Amidülmülk Kündürî, sultanın vefatını haber alır almaz Rey’e döndü. Süleyman’ı tahta çıkarıp adına hutbe okuttu.

Müsadere devlet memurlarının, görevleri sırasında makamlarının gücünü kötüye kullanarak haksız kazanç edindikleri gerekçesiyle, servetlerine el
konulmasıdır. Örneğin; Vezir Amidülmülk Kündürî, Alp Arslan’ın melik iken de veziri olan Nizamülmülk’ün tahrikleri sonucunda önce azledildi. Ardından taht mücadeleleri sırasında yaptığı harcamalar yüzünden suçlanarak malları müsadere edildi.

Ani, Bizans İmparatorluğu’nun Ermeniler’i iç bölgelere tehcir politikası çerçevesinde, Bizans tarafından ilhâk edilmiş olup Bizanslı bir vali ve garnizon komutanı tarafından korunuyordu. Son derece müstahkem bir şehir olan Ani üç taraftan Arpaçay Nehri, diğer taraftan ise her birinin üzerinde kaleler bulunan dağlarla çevrili idi. Bu dağlık taraf ayrıca
Arpaçay’dan bağlanan sularla doldurulmuş bir hendekle de tahkim edilmişti. Ani’nin savunmasından sorumlu komutanların iç kaleye çekilmesi ahâlinin direncini kırdı. Yeniden saldırıya geçen Selçuklu ordusu saman ve toprak çuvallarıyla hendeği doldurmak suretiyle Ani’ye
girdi. Onbinlerce insanın toplanmış olduğu ifade edilen şehirde pek çok esir ve ganimet alındı (16 Ağustos 1064).

O çağda çok sayıda kilisesi ile meşhur olan Ani’nin fethi İslâm ünyasında büyük bir sevinç yarattı. Halife bu vesile ile tebrik mektubu gönderdiği Alp Arslan’a Ebûlfeth (Fethin babası) unvanı verdi. Alp Arslan şehri Şeddadî emiri Menuçehr’in idaresine bıraktı. Ani’nin savunma, imar ve inşası için gerekli tedbirleri aldı; camiler inşa ettirdi. 20 Ağustos Cuma günü, Fethiye adıyla camiye çevrilen katedralde Cuma namazını kılan Sultan, ertesi gün buradan ayrılarak 40 km. kadar batıda bulunan Kars önlerine geldi.

1067 yılında bir kez daha Kavurt Bey’in isyanıyla karşılaşan Alp Arslan yeniden Kirman’a yürüdü. Kavurt Bey, Melikşah’ın veliahtlığını kabul etmediği için onun adını hutbeden çıkarmıştı. Sultan Alp Arslan’ın Atabeg Çavlı komutasında gönderdiği öncü kuvvetleri, Kavurt Bey’in Erbasgan idaresindeki ordusunu yendi. Kavurt bunun üzerine Ciruft kalesine sığınıp bir kere daha af istedi. Kirman’ı, kendisine bağlı kalması şartıyla kardeşine bırakan Alp Arslan, buradan ikinci Kafkasya seferine çıktı.

İmparator Konstantinos IX. Dukas’ın yetişkin bir varis bırakmadan ölümü üzerine karısı Eudokia, Romanos Diogenes adlı komutan ile evlenerek onun tahta geçmesini sağladı. Artık yeni imparatorun yegâne hedefi Türk tehlikesini bertaraf etmekti. Bu maksatla 1068'den itibaren çok sayıda sefer düzenlemiştir.

Malazgirt sonrası varılan anlaşmaya göre Bizans imparatoru şu hususları yerine getirmeyi taahhüd ediyordu.
• İmparator serbest bırakılması karşılığında 1,5 milyon dinar fidye verecek
• Bizans Devleti yıllık 360.000 dinar vergi ödeyecek
• Selçuklu Sultan’ı talep ederse, İmparator askerî yardımda bulunacak
• Tahtını muhafaza edebildiği takdirde, önceden müslümanların elinde olan
Antakya, Urfa, Malazgirt ve Ahlât’ı Selçuklular’a terk edecek
• Bizans ülkesindeki tüm müslüman esirler serbest bırakılacaktı.

Bizans ordusunun Türklere karşı tekrar savaşmaması ise bu maddelerden birisi değildir.

Alp Arslan bu gelişmeler üzerine Karahanlı hükümdarını cezalandırmak için 200.000 kişilik bir ordu ile sefere çıktı. Selçuklu ordusunun Ceyhun  Nehri’nden geçişi bir ay sürdü. Sultan’ın ilerleyişi Maveraünnehir sınırındaki Barzam kalesinin direnişiyle durakladı. Batınî inanışlı olduğu söylenen Yusuf el-Harezmî adlı kale komutanı, daha fazla  direnemeyeceğini anlayınca teslim olmaya karar verdi. Ancak rivayete göre sırları ortaya çıkmasın diye karısı ve çocuklarını kendi elleriyle öldüren Yusuf, bir suikast plânı yaptı. Sultan’ın huzuruna çıkarıldığında çizmesinin koncuna sakladığı hançeri çıkarıp üzerine atıldı. Alp Arslan ve komutanlarından Gevherâyin ağır şekilde yaralandılar. Yusuf, Sultan’ın adamları tarafından hemen orada öldürüldü.

Yusuf el-Harezmî adlı kale komutanı, Sultan’ın huzuruna çıkarıldığında çizmesinin koncuna sakladığı hançeri çıkarıp üzerine atlar. Alp Arslan ve komutanlarından Gevherâyin ağır şekilde yaralandılar. Yusuf, Sultan’ın adamları tarafından hemen orada öldürüldü. Ancak Sultan Alp Arslan da aldığı yaraların tesiri ile dört gün sonra 25 Kasım 1072 tarihinde ehit oldu. Ölümü karışıklıkları önlemek düşüncesiyle bir müddet gizli tutuldu. Cenazesi daha sonra Merv’e getirilerek, orada babası Çağrı Bey’in yanına defnedildi.

Bazı kaynakların verdiği bilgilere göre, Melikşah Berkyaruk’u veliaht tayin etti ise de, bunun saltanat mücadelelerini engelleyecek bir kanun olmadığı bilinmektedir.

Haçlı orduları Fatımîlerin idaresinde bulunan şehri 15 Temmuz 1099 yılında ele geçirdiler.

İki kardeşin taht mücadelesi babaları Melikşah'ın ölümünden sonra başlamış 1104 yılına kadar devam etmiştir.

Çin’den Akdeniz’e, Kafkaslar’dan Yemen’e kadar uzanan çok geniş topraklara yayılmış bulunan Büyük Selçuklu İmparatorluğu, en görkemli devrini yaşarken önce vezirinin, sonra Sultan Melikşah’ın beklenmedik ölümüyle sarsıntıya uğradı. Fet- ret dönemi olan Berkyaruk’dan sonra Tapar zamanında kısmen toparlanmasına, Sancar’ın İkinci İmparatorluk devrine rağmen de aslında sarsıntı tamamen atlatılamadı.

Kürboğa’nın büyük bir kuvvetle harekete geçmesi Antakya’yı kuşatmakta olan Haçlıları çok korkuttu. Ancak bu Selçuklu başkumandanının, Mart 1098 Urfa’da kurulmuş olan ilk Haçlı kontluğunu ortadan kaldırmak için boşuna vakit kaybetmesi Antakya’yı muhasara eden Haçlılar için büyük fırsat oldu.

Haçlı tehlikesine karşı harekete geçmek isteyen Berkyaruk'un taht mücadelesinden başını kaldıramaması Haçlıların adı geçen bölgelerde hakimiyetlerini artırmalarındaki en önemli nedendir.

Kılıç Arslan, kahramanca çarpışmasına rağmen ordusunu yenilgiden kurtaramadı. Melikşah zamanında geçirdiği altı yıllık esaret hayatını tekrar yaşamak istemeyen Kılıç Arslan, kaçmak için atını Habur nehrine sürdü, fakat boğularak hayatını kaybetti (3 Haziran 1107).

Alamut Kalesi’ni 4 Eylül
1090 tarihinde ele geçiren Hasan Sabbâh burayı Bâtınî karargâhı haline getirdi. Bu sebeple Selçuklu sultan ve komutanları tarafından pek çok kez kuşatıldıysa da fethi mümkün olmadı. Uzun süre Bâtınîler’in (İsmâilîler) elinde bulunan Alamut Kalesi nihayet 19 Kasım 1256’da Moğol
hanı Hülâgû’ya boyun eğmek zorunda kaldı.

Taht mücadelelerinin olumsuzluklardan olmayan öncül Haçlı Seferlerinin başlamasıdır. Haçlı Seferleri kutsal topraklar için başlatılmış, taht mücadeleleri Haçlıların bölgede yerleşmesine zemin hazırlamıştır ancak başlamasında bir etkisi yoktur.

Sultan Muhammed Tapar, Haçlılara karşı mücadele vazifesini Çavlı’nın yerine Musul valiliğine tayin ettiği Mevdud’a verdi (1108).