BÜYÜK SELÇUKLU TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar 1118’de ölünce yerine oğlu Mahmud tahta
geçmişti. Ancak uzun yıllardır Horasan meliki olan amcası Sancar da taht sırasını
beklemekteydi. Genç ve tecrübesiz yeğenine karşı tahtı ele geçirmek üzere harekete geçti. 12 Ağustos 1119 tarihinde Sâve’de yapılan savaşı Sancar kazandı ve Büyük Selçuklu sultanı oldu. Doğru yanıt B'dir.

Taklîd bir yerin, Halife veya Sultan tarafından bir melike, emire mülk olarak verildiğini
bildiren vesika, bir başka deyişle temliknâmedir.

Kızıl Arslan 1228 yılında ölünce İldenizliler hukuken de yıkılmış oldu.
İldenizliler ilk üç atabey döneminde Irak Selçuklu sultanları üzerinde ağır bir
baskı oluşturmuşlardı. Adlarına para bastıran ve hutbe okutan bu atabeyler, şeklen
de olsa Selçuklular’a bağlı kalmışlardı. Buna karşılık Irak Selçuklu sultanları Halifelerin düşmanlığına rağmen, Irak, el-Cezire, Azerbaycan, Doğu Anadolu, Cibâl
ve Kirman’da hüküm sürmelerini atabeylerin ısrarlı mücadelelerine borçludurlar.
İldenizliler kuruldukları bölge itibariyle, Gürcüler’e karşı Müslümanlar’ın savunmasını üstlenmiş bulunuyorlardı.

Sultan’ın ani ölümü, bir süredir merkezde yaşanan iktidar paylaşımı
mücadelesinin daha da şiddetlenmesine ardından ortaya çıkan uzun taht mücadeleleri ile imparatorluğun önce parçalanmasına, akabinde de çöküşüne giden sürecin başlangıcı olmuştur. İşte bu ünitenin konusu olan ve “Fetret Devri” olarak
adlandırılan Berkyaruk dönemi, bu sürecin ilk evresini teşkil etmektedir.

Salgurlular İran’ın Fars bölgesinde, Oğuzların Üçoklar kolunun Salgur veya Salur
boyuna mensup olan Sungur’un kurduğu bir atabeyliktir.

Moğollar tarafından bölgeyi idare etmek için gönderilen nâibin öldürülmesi sebebiyle, Abiş Hatun, hükümdar Argun tarafından huzura çağırıldı. Tebriz’de muhakeme edilen Abiş Hatun, Han’ın gelini olduğu için cezalandırılmadı ama Şiraz’a dönmesine de izin verilmedi. Nihayet Hatun 1286 senesinde ölünce, Fars’ta Salgurlu hâkimiyeti son buldu ve bölge resmen Moğol idaresi altına girdi.

Sultan II. Tuğrul’un ölümüyle, Sancar’ın ölümünden sonra bir bakıma Büyük Selçukluları da temsil eden Irak Selçukluları’nın Horasan ve İran’daki hâkimiyetleri sona erdi. Doğru yanıt C'dir.

Irak Selçukluları (1119-1194)

12 Ağustos 1119 tarihinde Sâve’de yapılan savaşı Sancar kazandı ve Büyük
Selçuklu sultanı oldu. Sultan Sancar, tek elden idaresi bir hayli güç olan İmparatorluğun bir kısmının yönetimini yeğeni Mahmud’a bıraktı. Böylece Irak Selçuklu hanedanı kurulmuş oldu. 

1194'te Harizmşahlar'ın Selçuklulara savaşında Sultan II. Tuğrul Harizmşah Tekiş’in öncü kuvvetlerini yendi. Ancak devam eden savaşta boğazı kesilerek öldürüldü. Sultan II. Tuğrul’un ölümüyle, Sancar’ın ölümünden sonra bir bakıma Büyük Selçukluları da temsil eden Irak Selçukluları’nın Horasan ve İran’daki hâkimiyetleri sona erdi.

Doğru yanıt C'dir.

Selçuklu döneminde sultanların şehzâdeleri eğitmek için tayin ettikleri hocalara atabeg unvanı verilmiştir. Selçuklular’da bilinen ilk atabey, Sultan
Alp Arslan’ın, oğlu Melikşah’a hoca tayin ettiği Nizâmülmülk’tür.

Doğru cevap a'dır.

Selçuklu döneminde sultanların şehzâdeleri eğitmek için tayin ettikleri hocalara atabeg unvanı verilmiştir. Selçuklular’da bilinen ilk atabey, Sultan
Alp Arslan’ın, oğlu Melikşah’a hoca tayin ettiği Nizâmülmülk’tür. Atabeyler
genellikle gûlam kökenli askerî valiler olup, kendilerine iktalar tahsis edilirdi.
Atabeyin vazifesi, çocuk yaşta yanına verilen meliki her bakımdan yetiştirmek,
bir bakıma tahta hazırlamaktı.

Doğru cevap b'dir.

Toğteginliler, Dımaşk merkez olmak üzere Suriye’de başlıca Hama, Hıms, Tedmür ve Baalbek çevresinde hüküm sürmüş bir hanedandır.

Doğru cevap c'dir.

Babasının yerine Dımaşk Atabeyliği tahtına oturan, onun sağlığında Ba’albek valisi ve Dımaşk nâibi olarak, idarî tecrübe kazanma fırsatı bulan atabey Tacü’l-Mülk Böri'dir.

Doğru cevap d'dir.

Doğru cevap B’dir.

Doğru cevap C’dir.

Zengiler, Musul ve Halep merkez olmak üzere, el-Cezire, Doğu Anadolu ve
Suriye’de hüküm sürmüş bir atabeyliktir. Kurucusu Zengi’dir.

Doğru cevap e'dir.

Doğruy cevap A’dır.

24 Aralık 1144 tarihinde Urfa fethedildi. Yerli Hıristiyanlara çok iyi muamele eden Zengi, Haçlılar’ı tamamen tasfiye etti. Komutanlarından Ali Küçük’ü Urfa’ya vali tayin ederek emrine kuvvetli bir garnizon verdi.

Doğru cevap a'dir.

Doğru cevap C’dir.

Taklîd bir yerin, Halife veya Sultan tarafından bir melike, emire mülk olarak verildiğini bildiren vesika, bir başka deyişle temliknâmedir.

Doğru cevap b'dir.

Azerbaycan’ın Arran ve Cibâl bölgesinin kuzeyini kapsayan Kuzeybatı İran’da hüküm sürmüş atabeylik İldenizliler Atabeyliği'dir.