BÜYÜK SELÇUKLU TARİHİ - Deneme Sınavı - 12

İlk Suriye Selçuklu meliki olan Tacüddevle Tutuş, Büyük Selçuklu Sultanı Alp
Arslan’ın oğlu ve Melikşâh’ın kardeşidir. Doğru yanıt C'dir.

Melik ilân edilen Ertaş, atabey tarafından öl- dürülmekten korktuğundan ona karşı kuvvet toplamak üzere Dımaşk’tan kaçtı (Ekim 1104). Fakat yardım temin edemeyen melik yolda eceliyle vefat etti. Kısa bir süre sonra Melik Tutuş’un da ölmesi üzerine Toğtegin’in önünde hiç bir engel kalmadı. Dımaşk melikliği mirasına kendi adına el koydu.

Bir süredir hasta olan Toğtegin, yerine oğlu Tacülmülk Böri’nin geçmesini vasiyet ettikten sonra 11 Şubat 1128 tarihinde öldü.

Berkyaruk, kendisini ‘’Büyük Selçuklu Sultanı’’ olarak tanıyan ileri gelen emîrler ve ordusuyla, Tutuş’a karşı harekete geçti. Bu arada Terken Hatun da Tutuş’la birleşmek niyetiyle İsfahan’dan çıktı ise de, hastalanarak geri döndü. Cerbâzakân’agelen Berkyaruk’un ordusu, vezir Müeyyedülmülk’ün gayreti sayesinde Irak ve Horasan’dan gelen kuvvetlerin katılması sonucunda otuz bin kişiye ulaştı. Buna karşın Tutuş halkının kendisine ihanet edebileceği düşüncesiyle Rey’de savunma yapmayı uygun bulmayarak şehir dışında savaşmaya karar verdi. Bu maksatla Rey’den on iki fersah uzaklıktaki Daşilu köyü yakınında bir düzlükte savaş hazırlıklarına başladı. Çok geçmeden Berkyaruk da ordusuyla gelip askerlerini savaş düzenine soktu. 26 Şubat 1095’te şiddetli bir savaş meydana geldi. Yenilgiye uğrayan Tutuş, yaralı olarak yakalanıp öldürüldü ve babası Sultan Alparslan’ın Merv’deki türbesinde gömüldü. Doğru yanıt A'dır.

Böri ölmeden önce yerine oğlu Şemsülmülk İsmail’i veliaht tayin etmişti.

Nureddin Mahmud Dımaşk’ı bir kere daha kuşattı ve 25 Nisan 1154’te teslim aldı. Böylece Dımaşk Atabeyliği tarihe karıştı.

Fatımî halifesi el-Müsta’lî Melik Rıdvan’ı kendi tarafına çekmek için ona özel
bir elçi ve heyet gönderdi. Buna göre “Fatımî halifeliğine tâbi olması, hâkim olduğu yerlerde Şiî hutbesi okutması, hutbede önce el-Müsta’lî, sonra veziri daha
sonra da kendi adının bulunması” yolundaki isteğin kabul edilmesi hâlinde
“kendisine mâlî ve askerî yardım yapılarak Dımaşk’ı almasının sağlanacağı”
vaat ediliyordu. Melik Rıdvan bu teklifi kabul ederek, Halep ve hâkim olduğu
diğer yerlerde Sünnî hutbeyi kaldırıp Şiî hutbesi okutmaya başladı. Sünnî kadı
ve hatipleri de değiştirip buralara Şiî görevliler atadı (Ağustos 1097).
Böylece Suriye Selçuklularının Halep kolu Fatımî Halifeliği’ni tanımak suretiyle onlara bağlanmış oldu. Buna göre Selçuklu soyundan biri ilk defa, resmen Şiî
Fatımî Halifeliği’ni tanımıştır.  Doğru yanıt C'dir.

Musul Atabeyli̇ği̇ (Zengi̇ler) (1127-1233)

Zengi’nin ölümü onun rakiplerini hemen harekete geçirdi. II. Joscelin, isyan eden Ermeniler’in çağrısı üzerine şehri yeniden ele geçirdi. Musul atabeyi Gâzi, Ali Küçük idaresinde derhal bir ordu gönderdi.

TOĞTEGİNLİLER (1104-1154)
Toğtegin ve Atabeyliğin Kuruluşu Toğteginliler, Dımaşk merkez olmak üzere Suriye’de başlıca Hama, Hıms, Tedmür ve Baalbek çevresinde hüküm sürmüş bir hanedandır. Atabeyliğin kurucusu olan Türkmen beyi Toğtegin hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır.

Son Musul atabeyi Mahmud ise 1233’te, Bedreddin Lü’lü tarafından feci şekilde öldürüldü. Böylece Zengilerin tarihi başladığı yerde Musul’da, tarihe intikâl etti.

Lü’lü, Melik Alparslan’ın davranışları dolayısıyla korku içerisinde bulunan diğer emirlerin de desteğini alarak onu öldürttü (Eylül 1114). Alp Arslan’ın bir yıl süren melikliği, Selçuklu Devleti’nin tipik idarî problemlerinden birisi olan atabeg tahakkümünün başlıca örneklerinden biri oldu. Melik Alparslan’ı öldürüp Halep melikliğine tam anlamıyla hâkim olan Atabey Lü’lü, henüz 6 yaşında olan Alparslan’ın kardeşi Sultanşâh’ı melik ilan etti. Lü’lü, iyice artan Haçlı tehlikesine karşı Toğtegin ile öteki Müslüman emirlere mektup gönderip yardıma çağırdı. Doğru yanıt E'dir.

1118’de doğan Nureddin Mahmud, babası Zengi ile birlikte Câber kalesi kuşat- masında bulunuyordu. Zengi’nin burada öldürülmesi üzerine, ağabeyi Seyfeddin Gâzi ile anlaşan Nureddin, Haleb’e hâkim oldu.

Böri ölmeden önce yerine oğlu Şemsülmülk İsmail’i veliaht tayin etmişti. İsmail başa
geçtiğinde, bazı kaleleri işgâl eden kardeşi Muhammed ile savaşmak zorunda kaldı.

İldeni̇zli̇ler/Azerbaycan Atabeyleri̇ (1146-1225)

Bu dönemde Yakındoğu’yu tehdit eden en büyük düşman Haçlılar’dı. Toğtegin ise
Kudüs Krallığı ile komşu olması bakımından tehlikeyi çok daha yakından hissediyordu. Haçlılar’a karşı yapılan savaşlarda önceleri saf tutmayan Fatimîler, toprak
ve itibar kayıplarını telafi etmek için Türklerle işbirliği etmeye mecbur oldular.
Atabey Fatımîler’in yardım çağrısına, Emir Sabar idaresinde bin üçyüz kişilik bir
kuvvet göndererek karşılık verdi. İki tarafın da ağır kayıplar verdiği Remle savaşını Haçlılar kazandı (29 Ağustos 1105).

Salgurlular (1148-1286)

Halep Meliki Rıdvan kardeşinin hâkimiyetini onaylamıyordu. Onun güçlenmesini önlemek için Dımaşk’a yürüdü. Dukak bu sırada Artukoğlu İlgazi ile birlikte bir sefere çıkmıştı. Haberi duyunca Dımaşk’a döndü. Bunun üzerine Rıdvan
kuşatmayı kaldırıp çekildi. Rıdvan bundan sonra da aynı maksatla teşebbüslerde bulundu ise de başarılı olmadı. İki melik arasındaki rekabeti hizmetlerindeki
emirlerin tahrik ettiği anlaşılıyor. İki kardeş arasında anlaşma sağlanamayınca, 22 Mart 1097’e Kınnesrin’de yapılan savaşta ağır bir yenilgiye uğrayan Dukak, Rıdvan’ın üstünlüğünü tanımak zorunda kaldı. Doğru yanıt E'dir.

MUSUL ATABEYLİĞİ (ZENGİLER) (1127-1233)
Musul ve Halep merkez olmak üzere, el-Cezire, Doğu Anadolu ve Suriye’de hüküm sürmüş bir atabeyliktir. Kurucusu Zengi’dir.

II. Seyfeddin Gazi, tâbisi olduğu amcası Nureddin’in Haçlılara karşı düzenlediği sefere katılmak üzere giderken yolda, onun öldüğünü öğrendi. Urfa ve Rakka dahil,
Nureddin tarafından alınmış olan yerlerin tümünü tekrar Musul’a bağladı. Halep Atabeyliği topraklarını ele geçiren Salâhaddin Eyyûbî’ye karşı, Zengiler’e ait
toprakları kendi idaresinde birleştirmek niyetiyle girdiği Kurûn-ı Hama ve Cibâb
el-Türkmân savaşlarında yenildi (1175- 1176).