BÜYÜK SELÇUKLU TARİHİ - Deneme Sınavı - 13

Bu şubeler tarih sırasına göre Kirman, Türkiye, Suriye ve Irak Selçukluları’dır. Bunlardan Kirman, Suriye ve Irak melikleri Büyük Selçuklu sultanları tarafından o bölgelere tayin edilmek suretiyle; Türkiye Selçukluları ise Büyük Selçuklularla rekabet halinde, onlara rağmen kurulmuşlardır. Kirman ve Suriye’nin yöneticileri melik unvanı taşırken; Sultan Sancar’ın Irak’a tayin ettiği yeğeni Mahmud, onun izniyle sultan unvanı kullanıyordu.

Kirman İran’ın güneyinde merkezi de Kirman şehri olan bir eyalettir. Doğusunda Belucistan ve Sistan, kuzeyinde Horasan, kuzeybatısında Isfahan, batısında Fars eyaleti ve güneyinde ise Fars ve Umman körfezleri ile çevrilidir.

Dandânakân savaşından sonra Merv’de toplanan büyük kurultayda yapılan görev dağılımı çerçevede fethedilmesi amaçlanan Tabes vilâyeti ile Kirman bölgesi, Çağrı Bey’in oğlu Kara Arslan Kavurt Bey’e verilmişti. Kavurt Bey bu bölgeye 1050-51 yıllarında tamamen hakim olmuştur.

Melik Kavurt Kirman’a hâkim olduğu zaman, Arabistan yarımadasının doğu ucundaki Umman da Büveyhîlerin elinde bulunuyordu. Bu bölge oldukça zengin ve çeşitli hazinelerle dolu bir yerdi. Ancak buranın fethi için deniz gücü gerekliydi. Bundan dolayı Kavurt, Hürmüz emiri Bedr İsa’yı bu fetih için gerekli olan her türlü hazırlığı yapmakla görevlendirdi. Kavurt Selçuklu tarihinde ilk deniz aşırı sefer düzenleyen kişi unvanına sahiptir. Türk kuvvetlerinin Umman sahiline çıkışı Büveyhoğulları açısından beklenmeyen bir durumdu. Bu sebeple Kavurt Umman’a kolaylıkla hâkim oldu.

İranşâh çevresindeki bazı kişilerin etkisiyle Batınî mezhebine girmiş ve halka özellikle de âlimlere zulmetmeye başlamıştı. Âlimler ve şeyhülislâm, İranşâh’ın dinden saptığını gerekçe göstererek öldürülmesi yönünde fetva verdiler. Melik halk tarafından da saldırıya uğradı. İranşâh bu hücumdan kurtulmayı başardıysa da, daha sonra yakalanarak öldürüldü (Ekim 1101).

İlk Suriye Selçuklu meliki olan Tacüddevle Tutuş, Büyük Selçuklu Sultanı Alp Arslan’ın oğlu ve Melikşâh’ın kardeşidir.

Suriye'yi ele geçirmekle görevlendirilmiş Türkmen beyi Atsız’ı sudan bir bahane ile öldüren Tutuş, onun idaresindeki Suriye şehirlerini ele geçirdi (1079) ve ardından Kudüs’ü aldı. Böylece başkent Dımaşk olmak üzere, Suriye Selçuklu Melikliği kurulmuş oldu (1079).

Tutuş’un ölümünden sonra Suriye Selçukluları, iki oğlu Rıdvan ve Dukak ile onların atabeylerinin mücadelesi sonucunda Dımaşk ve Halep Melikliği olarak ikiye ayrıldı. Her iki melik de Büyük Selçuklu sultanlarına bağlı kaldılar.

Fatımî halifesi el-Müsta’lî Melik Melik Rıdvan’ı kendi tarafına çekmek için ona özel bir elçi ve heyet gönderdi. Buna göre “Fatımî halifeliğine tâbi olması, hâkim olduğu yerlerde Şiî hutbesi okutması, hutbede önce el-Müsta’lî, sonra veziri daha sonra da kendi adının bulunması” yolundaki isteğin kabul edilmesi hâlinde “kendisine mâlî ve askerî yardım yapılarak Dımaşk’ı almasının sağlanacağı” vaat ediliyordu. Melik Rıdvan bu teklifi kabul ederek, Halep ve hâkim olduğu diğer yerlerde Sünnî hutbeyi kaldırıp Şiî hutbesi okutmaya başladı. Sünnî kadı ve hatipleri de değiştirip buralara Şiî görevliler atadı (Ağustos 1097).Böylece Suriye Selçuklularının Halep kolu Fatımî Halifeliği’ni tanımak suretiyle onlara bağlanmış oldu. Buna göre Selçuklu soyundan biri ilk defa, resmen Şiî Fatımî Halifeliği’ni tanımıştır.

Son Irak Selçuklu Melik'i Sultan Tuğrul Ocak 1194’te Harizmşah Tekiş’in öncü kuvvetlerini yendi. Ancak devam eden savaşta gözüne isabet eden bir ok sebebiyle atından düşünce orada boğazı kesilerek öldürüldü.

Bu şubeler tarih sırasına göre Kirman, Türkiye, Suriye ve Irak Selçukluları’dır.

Böri ölmeden önce yerine oğlu Şemsülmülk İsmail’i veliaht tayin etmiştir. Doğru cevap A'dır.

İsfahsâlâr, sipâh (atlı asker) ve sâlâr (komutan) kelimelerinden meydana gelen sipâhsâlâr /sipehsâlâr (ordu komutanı) teriminin farklı bir yazılışıdır. Doğru cevap E'dir.

Atabey Muhammed’in ölümünden sonra, yerine oğlu Abak geçirildi. Abak devrinde Atabeylik yıkıldı. Doğru cevap D'dir.

Musul Atabeyliği (Zengiler), Musul ve Halep merkez olmak üzere, el-Cezire, Doğu Anadolu ve Suriye’de hüküm sürmüş bir atabeyliktir. Kurucusu Zengi’dir.

Taklîd bir yerin, Halife veya Sultan tarafından bir melike, emire mülk olarak verildiğini bildiren vesika, bir başka deyişle temliknâmedir. Doğru cevap E'dir.

Emir-i silah ise hükümdarın silahlarının bakımı, korunması ve taşınmasından sorumlu olan silahdarların komutanı olan bir saray görevlisidir. Doğru cevap C'dir.

Böriler Suriye Selçuklularının Şam koludur. Merkezi Şam kentiydi. Doğru cevap B'dir.

Melik Kavurt, beş-altı bin kişilik süvari kuvveti ile, fethedilmek
üzere kendisine verilmiş olan Kirman bölgesine girdi. Ebû Kalicâr’ın Kirman
nâibi Behram, savaşmaya cesaret edemeyerek eyaletin merkezi Berdesir’e çekildi. Ancak daha fazla mukavemet edemeyeceğini anlayınca Kavurt ile anlaşmak zorunda kaldı. Behram aman dileyip şehri teslim etmeye ve kızını da Kavurt’a vermeyi kabul etti. Böylece 1048 yılında, Kirman’ın kuzeyi (Serd-sîr) Selçukluların eline geçmiş oldu. Doğru yanıt B'dir.

Melikliğin sınırlarını genişletmekte kararlı olan Kavurt Bey bu defa, Kirman
eyaletinin batı komşusu olan Fars üzerine yürüdü. Önce bölgenin merkezi Şiraz’a
doğru ilerledi. Şehrin hâkimi Fazlûya onun geldiğini haber alınca bir kaleye sığındı. Kavurt muhasara ettiği şehri üç gün sonra ele geçirdi. Burada Tuğrul Bey
adına hutbe okuttu ve Fars bölgesinde tam anlamıyla Selçuklu hâkimiyeti kurulmuş oldu (1062). Doğru yanıt D'dir.