BÜYÜK SELÇUKLU TARİHİ - Deneme Sınavı - 20

Sancar, Melikşah’ın Suriye seferi sırasında 5 Aralık 1086’da Sincar’da doğdu. Adının da Türkçe sançımak/saplamak filinden türetilmiş bir isim olduğu veya doğduğu yer olan Sincar’ın adından geldiği ileri sürülmektedir. 

Çok küçük yaşlardan itibaren, devlet yönetiminde aldığı faal görevlerin ağır sorumluluğu altında geçen zor bir hayatta, zengin bir tecrübe birikimi edindi. Meşhur İslâm âlimi Gazzalî, Nasihatü’l Mülûk adlı kitabını, devlet işlerinde yol göstermek üzere onun için kaleme almıştı.

Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Sancar’ın meliklik döneminin belki de en önemli başarısı, Karahanlılar’ı ve Gazneliler’i sürekli olarak kontrol altında tutabilmiş olmasıdır. Zira Selçuklu Devleti bir yandan taht kavgaları ile sarsılırken, diğer taraftan da batı tarafında Gürcü, Batınî ve Haçlılar tarafından tehdit edilmekteydi. 

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Sultan Sancar devlette yeni bir idarî düzenlemeye gitti. Mahmud’u “Sultanü’l-muazzam” (Büyük sultan) unvanıyla, Hemedan merkez olmak üzere Irak’a tayin etti. Batıda Selçuklu idaresi altında bulunan diğer eyaletleri (Halifeliğe ait Irak-ı Arab, Suriye, Azerbaycan ve Doğu Anadolu) onun idaresine bıraktı. Sultan Sancar veliahd ilân ettiği Mahmud’u kızı Mahmelek, o vefat ettekten sonra da diğer kızı Gevher Hatun ile evlendirdi. Kendisi “Sultanü’la’zam” (En büyük sultan) unvanı alan Sancar, diğer yeğenleri Mesud, Tuğrul ve Selçukşah’a da Irak-ı Acem, Azerbaycan ve Huzistan’da bazı yerler verdi. Rey ve Mazenderân başta olmak üzere, Irak’ta bazı yerleri, Mahmud’un bağımsız hareket etmesini engellemeye yönelik bir tedbir olarak olarak kendisine bağladı. Büyük Selçuklu Devleti’nin merkezini Merv’e taşıdı. 

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Sultan Sancar’ın ülkesinin doğusunda ilişki içerisinde bulunduğu başlıca hâkimiyetler Karahanlılar, Gazneliler, Gurlular, Karahıtaylar Harizmşahlar ve Oğuzlardır.

Türkistan Hanları olan Karahanlılarla, daha devlet kurmadan önce de yoğun temas içerisinde bulunan Selçuklular, devlet kurduktan sonra da onlarla Ceyhun nehri sınır olmak üzere komşu olmuşlardı. İki devletin ilişkileri çoğunlukla Selçuklular’ın üstünlüğüyle, ama Sultan Alp Arslan’ın da talihsiz bir şekilde hayatını kaybettiği sınır çatışmaları içerisinde geçti. 

Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Katavan’dan sonra Maveraünnehir tabiatıyla Karahıtayların istilâsına uğradı. Böylece bütün Türkistan putperest bir kavmin idaresi altına girdi. Mahmud Han da Sancar’ın arkasından Horasan’a kaçtığı için, Karahıtaylar onun yerine kardeşi İbrahim Han’ı tahta çıkardılar. Ancak bu mağlubiyetin Selçuklular bakımından, telafisi zor da olsa mümkün olabilecek, asker ve toprak kayıplarının ötesinde ifade ettiği başka bir anlam vardır. Katavan yenilgisinin hemen göze çarpan sonucu Ceyhun ötesindeki Selçuklu egemenliğinin sona ermesidir. Fakat bundan daha önemlisi, Sancar’ın göçebe istilâlarına karşı kurduğu seddin yıkılması ve göçebelerin adeta bir sel felâketi gibi Selçuklu ülkesini tahrip etmeleri ve devletin de sonunu getiren olayları tetiklemiş olmasıdır.

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Gurlular, Afganistan’ın Helmend vadisinden Herat’ın doğusuna kadar uzanan Gur bölgesinde yaşamakta idiler. Sultan Mahmud zamanından beri Gaznelilere bağlanmış olan Gurlular, Selçuklular’ın güçlenmesine ve Gaznelileri de tâbiyet altına almalarına paralel olarak, iki tarafa da vergi ödemek suretiyle iyi ilişkilerini sürdürmüşlerdir.

Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Selçuklu emirlerinin önemli bir kısmı Oğuzlarla savaşmaktan yana idiler. Özellikle Kamaç’ın torunu Müeyyed Ayaba kin ve intikam duygusuyla hareket ediyordu. Sonuç olarak Sancar’ı da Oğuzları ağır bir şekilde cezalandırmaya ikna ettiler. Nihayet Nisan 1153’de Belh civarında meydana gelen savaşı Oğuzlar kazandı ve Sultan Sancar esir düştü.
Oğuz İstilası ve Sancar’ın Ölümü 

Böylece Sultan Sancar, Katvan hezimetinden sonra daha ağır bir bozguna uğramış ve her şeyini kaybetmiştir. Kaynakların verdiği bilgilere göre, beklenmedik bir zafer kazanan Oğuzlar görünürde Sultan Sancar’a hürmet etmiş ve ona sultana yakışır bir şekilde davranmışlardır.

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Selçuklu sultanın güç kaybetmesinden istifade etmek isteyenler de ortaya çıktı. Harizmşah Atsız, Selçuklular’ın yerine geçmek düşüncesiyle, Sancar’ın henüz vazıyet edemediği Horasan’ı istila etmeye başladı.

Atsız, kendisinin Sultan Sancar’a karşı iki Bâtıni vasıtasıyla düzenlediği bir suikast teşebbüsünü haber vermiş olan Edib Sabir’i öldürtünce, Selçuklu Sultanı, Harizm’e üçüncü kere sefer düzenlemek zorunda kaldı (1147). Çünkü dokunulmazlıkları bulunan elçilere zeval olmaz, olursa da savaş sebebi sayılırdı. Sultan Sancar, Hezaresb’i zabt edip Gürgenç’i kuşatınca, Atsız alışıldığı üzere, af dilemek için elçi gönderdi. Sultan Sancar başka meseleler dolayısıyla, seferin bir an önce bitmesini istediği için, Atsız’ın af talebini bir kere daha kabul etti (Haziran 1148). Atsız bu defa tâbiyet kurallarına göre, Sultanın huzurunda atından inmediği ve yer öpmediği halde, artık bunları sorun sayacak gücü kalmayan Sancar da Merv’e döndü. Atsız bundan sonra, öldüğü Temmuz 1156 tarihine kadar tâbiyet konusunda bir mesele çıkarmadı.

Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Oğuzlar’ın bir kısmı Selçuklu Devleti’nin kuruluşunda başlıca rolü oynarken; onlardan yüz yıl sonra Horasan’a göç eden başka bir Oğuz topluluğu ise, tarih sahnesinden silinmesinin sebebi olmuştur.

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Siyasetnâme

Râhatu’s-Sudûr

Mısır Selçukluları

Karahıtaylar

Ziyârîler

Künye

1025

Hil’at

Hâcib-i bozorg

Dîvân-ı istîfâ