ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI I - Deneme Sınavı - 15

1910’lı yıllardan itibaren Hüseyin Cahit Yalçın, Celal Nuri İleri, Abdullah Cevdet, Kılıçzade Hakkı gibi Türk aydınları açık açık Latin harflerini kabul etmenin gerektiğini öne sürdüler.

Bazı Türk aydınları da misyonerlerin etkisinde kalarak ve eğitimde kolaylık sağlaya- cağına inanarak Kiril alfabesini kullanmaya başladılar. Kazaklardan Ibıray Altinsarin 1879’da “Kirgizkaya Ħrestomatiya” adlı okuma kitabını Kiril alfabesiyle yazıp bastırdı.

Ahmet Cevdet Paşa (1854’te) ve Şemsettin Sami, Arap harf- lerine bazı işaretler (hareke benzeri) ilave ederek, kelimelerin doğru okunmasına önemli ölçüde katkıda bulundular.

1879’da Tiflis’te Mehemmedağa Şahtaħtlı, Rusça ve Azerbaycan Türkçesiyle “Tekmil- leştirilmiş Müselman Elifbası” ve 1902’de de “Savtî Şark Elifbası” adlı kitaplarını bastırır.

Ahmet Baytursunoğlu 1912’de “Okuv Kuralı” adlı alfabe-okuma kitabında Arap alfabesi- ni, Kazakçanın ses özelliklerini tamamıyla yansıtacak şekilde fonetikleştirir ve bu alfabe geniş kabul görür.

Türk dilini yazmak için tarih boyunca birçok alfabe kullanıldığı bilinse de bunlar arasında şimdiye kadar en uzun ömürlü olanı ve bazı yörelerde hâlen kullanılan Arap alfabesidir.

M. F. Aħundzade 1863’te İstanbul’a gelip Arap harflerini kendi yapısı içinde ıslaha da- yanan projesini Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’ye sundu; fakat, bu tasarı, baskı işlerindeki problemleri halletmediği gerekçesiyle kabul edilmedi.

Rusya’da okumuş olan Neriman Nerimanov sosyalist düşünceden etkilenmiş, kendisi de Azerbaycan’ın siyasî hayatına doğrudan doğruya girerek Azerbaycan Bolşeviklerinin lideri ve 1920’de de Azerbaycan’ı yöneten ilk Bolşevik başkan olmuştur.

Molla Nesreddin mizah dergisinin yöneticisi Celil Memmedġuluzade (1866-1932) mizahî yazıları, küçük hikâyeleri yanında dram eserleriyle de devrine damgasını vurmuş şahsiyetlerdendir. Öğrenciliğinden itibaren tiyatroya ilgi duyan Celil Memmedġuluzade Rus edebiyatını çok iyi biliyordu. Çay Destgâhı (alegorik dram, 1889), Kişmiş Oyunu (komedi, 1892), Ölüler (dram 1909), Anamın Kitabı (dram, 1919), Kâmança (dram, 1920), Danabaş Kendinin Mektebi (komedi, 1921), Lâl (senaryo, 1921), Deli Yığınçağı (komedi, 1926) gibi eserleri vardır.

Anamın Kitabı, Celil Memmedġuluzade’nin edebiyat anlayışını, siyasî-sosyal görüş- lerini bütün açıklığıyla ortaya koyar. Piyesteki üç kardeş, üç ayrı memlekette okumuştur: Biri Türkiye’de, biri Rusya’da ve biri de İran’da. Bacıları ise Azerbaycan’da annelerinin yanında terbiye görmüştür. Kardeşler tahsillerini tamamlayıp ana ocağına dönünce geçinemezler, ne yapacaklarını şaşırırlar. Üç ayrı insan, üç ayrı dünya görüşü karşı karşıyadır. Kızkardeşleri doğru olan yolu bulur; yani Azerbaycan’ın yolunu. Bu yazarın kendisinin de benimsemiş olduğu bir sentezdir.

Asıl mesleği öğretmenlik olan Abdulla Şaiġ (1881-1959), şair ve yazar olarak birçok eser kaleme aldığı gibi sosyal faaliyetleriyle uzun yıllar süren öğretmenliği sırasında yazdığı ders kitapları ve yetiştirdiği nesillerle de Azerbaycan’ın kültür tarihinde önemli rol oynamıştır.

İstanbul Darülfünunu’nun edebiyat şubesinden mezun olmuş, Türkiye’de bulunduğu 1906-1909 yılları arasında özellikle Rıza Tevfik’le yakınlık kurmuş, o dönemin edebiyatını ve Türkçe vasıtasıyla Batı edebiyatını yakından tanıma imkânı bulan devrin en meşhur şair ve dram yazarı Hüséyn Cavid'dir.

II. Meşrutiyetten sonra İstanbul’a tahsil veya herhangi bir sebeple gelip bu şehirde yaşayan, okuyan, çalışan veya siyasî faaliyetlerine devam eden, Azerbaycanlı edebî ve siyasî şahsiyetlerinden Mehemmed Ağa Şaħtaħtlı'dır.

Azerbaycan edebiyatının ilk realist romanlarından biri olan iki bölümlük Mektubât-ı Şéyda Bey Şirvanî (Muallimler İftiharı 1898, Gelin- ler Hamayili, 1900) ve ilk realist hikâyelerden kabul edilen Allah Ħovfu (1906) ile Ġurban Bayramı, Yaħud On Gün Riyazet (1907) gibi eserleriyle modern hikâye ve roman türünün gelişmesine hizmet etmiş isim Sultan Mecid Ġenizade'dir.

Diğerleri de aynı devrin yazarıdır ama bahsedilen özellikler Hüseyin Cavid'e aittir. Cevap A şıkkıdır.

O dönemde bir kurtuluş yolu olarak tarihi konular, uzak ülkelerde cereyan eden olaylar ele alınmaya başlanmıştır. Cevap a şıkkıdır.

1905 yıllarından sonraki yıllarda Azeri edebiyatı bir yadan Rusya'daki edebi hareketlerin, siyasi gelişmelerin etkisi altındadır ve soruda bahsedilen unsurları barındırma özelliğini taşımaktadır. Cevap B şıkkıdır.

C şıkkındaki eşleştirme doğrudur. Diğer eserler bahsedilen yazarlara ait değildir.

Diğer eserler zaten soruda bahsedilen yazara ait değildir. Cevap a şıkkıdır.

E şıkkı muasır hayata dair yazılan eserlerden biridir. Cevap E şıkkıdır.