ÇALIŞMA EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 18

Şekil incelendiğinde toplam ürün eğrisi için üç aşamanın olduğu görülür. Birinci aşama kendi içinde iki bölgede incelenebilir. Birinci aşamanın birinci bölgesinde emeğin marjinal ürünü artmaktadır. Orijinle X noktası arasında emek miktarı arttıkça toplam ürün artarak artmaktadır. İşe alınan son işçinin toplam üründe yarattığı artışın bir önceki işçinin meydana getirdiği artıştan fazla olması bu bölgede emeğin ortalama ürününün de artmasına neden olmaktadır.

Şeklin üst kısmında X ile Y noktası arasındaki kısım birinci aşamanın ikinci bölgesini göstermektedir. Bu bölgede de istihdam artışına bağlı olarak toplam ürün artışı devam etmektedir. Ancak bu artış giderek azalan bir oranda meydana gelmektedir. Toplam ürün eğrisinin büküm noktası olan X noktasında eğriye çizilen teğet en büyük eğime sahip olduğundan bu noktada emeğin marjinal ürünü maksimuma ulaşmıştır. Bu noktadan sonra işe her alınan işçinin toplam üretime katkısı bir öncekinden daha az olacağından marjinal ürün düşecektir. Ancak X-Y noktaları arasında son işçinin toplam ürüne katkısı (MPL) işçi başına düşen üretim miktarından (APL) hâlâ yüksek olduğundan ilave işçinin istihdamı ile ortalama ürün de artmaya devam eder. Toplam ürün eğrisinin büküm noktası olan Y noktasında eğriyi orijinle birleştiren doğru ile eğriye her noktadan çizilen teğet çakışacağı için bu ikisinin eğimini ifade eden marjinal ürün ile ortalama ürün birbirine eşit olacaktır.

Toplam ürün eğrisinde görülen ikinci aşama Y-Z noktaları arasında yer alan ve ‘üretim bölgesi’ olarak adlandırılan kısımdır. Bu bölgede emeğin marjinal ürünü düşerken ortalama ürün de azalmaktadır. İkinci aşamanın bitiş noktasında toplam ürün maksimum düzeye ulaşmıştır. Bu noktada TP eğrisine çizilen teğet yatay eksene paralel hâle gelmiştir. Dolaysıyla şeklin alt kısmında aynı istihdam düzeyinde emeğin marjinal ürünü sıfır olmuştur.

Toplam ürün eğrisinin üçüncü aşamasında ise istihdamın artması ile birlikte toplam ürün artık azalmaktadır. Bu bölgede ortalama ürün de azalırken marjinal ürün artık negatif kısımda seyretmektedir. Bu bölge hiçbir firmanın ekonomik olarak faaliyet göstermeyeceği bir bölgedir.

Eş ürün eğrilerinin ikinci özelliği orijinden bakıldığında dış bükey olmalarıdır. Bu özellik azalan marjinal teknik ikame oranı kavramı ile ilgilidir. Bu durum eğri boyunca yukarıdan aşağıya inildikçe aynı üretim düzeyini
korumak için sermayede meydana gelecek aynı miktardaki azalmaların giderek daha fazla emek kullanarak telafi edilebilmesinden kaynaklanmaktadır.
Eğrinin üst kısımlarında sermaye fazla kullanıldığı için sermaye faktörünün marjinal verimi düşük, emek az kullanıldığı için marjinal verimi yüksektir. Eğrinin alt kısımlarında ise bunun tersi söz konusudur. Eğrinin üst kısımlarında marjinal verimi düşük sermaye faktöründe meydana gelen belirli bir azalma marjinal verimi yüksek emek faktöründen az bir ilave ile telafi edilebilmektedir. Öte yandan aşağıya inildikçe, şimdi marjinal verimi daha yüksek hâle gelen sermaye
faktörü aynı miktar azaltıldığında, bunu telafi etmek için marjinal verimi eskisine nazaran azalmış olan emek faktörünü daha fazla arttırmak gerekecektir.

Eş ürün eğrilerinin üçüncü özelliği orijinden uzaklaştıkça daha yüksek üretim düzeyini göstermesidir. 

Son olarak eş ürün eğrilerinin kesişmeme özelliğinin de olduğunu hatırlamamız gerekmektedir.

Eş maliyet doğrularının başlıca özelliği, “negatif eğimli olmaları” dır. Bu doğru veri faktör fiyatlarında firmanın
belirli bir miktar para ile satın alabileceği farklı sermaye/emek kombinasyonlarını gösterdiğine göre, herhangi bir faktör için daha fazla para kullanılmasının sonucu diğer faktör için daha az bütçenin kalmasıdır. Bir faktörün miktarı artarken diğerinin azalması doğruyu negatif eğimli yapar.

Eş maliyet doğrularının ikinci özelliği, “eğiminin sabit ve faktör fiyatlarının birbirine oranına (w/r) eşit olması” dır. Eğimin sabit olması firmanın piyasada geçerli
faktör fiyatlarından istediği kadar sermaye ve emek alabileceğini göstermektedir.

Üçüncü özellik, “üretim bütçesindeki değişikliklerin eş maliyet doğruları ile gösterilebilmesi” dir. Veri faktör fiyatlarında firmanın emek ve sermaye üzerine
daha fazla harcamada bulunması eş maliyet doğrusunu öncekine paralel biçimde sağa kaydırır. Buna göre orijinden daha uzaktaki eş maliyet doğrusu daha yüksek harcama düzeyini gösterecektir.

Son olarak, “faktör fiyatlarındaki değişikliklerin eş maliyet doğruları ile gösterilebilmesi” doğruların bir başka özelliğidir. Faktör fiyatları doğruların eğimi olduğuna göre, bunlarda meydana gelen değişmeler eş maliyet doğrularının eğimini değiştirecektir.

Öte yandan uzun dönemde firma sermaye miktarını da arttırabilme imkânına sahip olduğundan faktör kombinasyonunu bu defa Q₂ kadar üretimini en düşük
maliyetle yapacak şekilde yeniden gözden geçirecek, fiyatı değişmediği için emek faktörüne nazaran daha ucuz hâle gelen sermayeden kullandığı miktarı K₂’ye arttırarak kullandığı emek miktarını bir kez daha (L₁’den L₀’a) azaltacaktır. Buna ikame etkisi denilmektedir. Firma böyle yapmakla eş ürün eğrisi ile eş maliyet doğrusunun teğet olduğu Z noktasında bulunacak, bu faktör bileşimi ile Q₂ kadar malı şimdi en düşük maliyetle üretebilecektir.

İşçilerin firma değiştirmelerinin çok sayıda sebebi olabilir. Ancak bunların en sık gözleneni ücret konusundaki tatminsizliktir. Daha yüksek ücretler hemen her zaman işçi devrini düşürür. İşçi devri modeline göre firmanın piyasadaki geçerli ücret düzeyinden daha yüksek ücret vermesi ilk bakışta onun maliyetlerinin artması anlamına gelse de yukarıda açıkladığımız faydalar nedeniyle firma sonuçta daha verimli işçilerle daha çok üretim yapabilecek ve kârını arttırabilecektir.