ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 15

İmparatorluğun uzun yaşamında, tarım alanına ilişkin değişimler belirli bir niteliksel olgunluk kazanıncaya kadar, “miri arazi” tabir edilen tarımsal arazilerin mülkiyeti ilke olarak devlete ait olmuştur. Değişik iç ve dış nedenlerin etkisiyle oluşan değişim sürecinde, önce miri nitelikte olan topraklar üzerinde fiili bir özel mülkiyet oluştu, 1858 tarihli ve toprakta özel mülkiyeti benimseyen Arazi Kanunu ile bu fiili durum yasalaştırıldı.

Geleneksel olarak, büyük ölçüde el sanatlarına ve esnaf biçimi örgütlenmeye dayanan Osmanlı sanayii, dışa açılma sonucunda değişime uğramaya başlamış ve bu sürecin sonunda yıkımla karşılaşmıştı (Ekin, 1976: 224). Bu süreçte, Osmanlı pazarının kapitülasyonlar ve Avrupa devletleri ile imzalanan liberal nitelikli dış ticaret anlaşmaları ile bu ülkelerin sanayi mallarına açılması belirleyici oldu (Issawi, 1966: 42). “1820’lerden Birinci Dünya Savaşı’na kadar geçen yaklaşık yüz yıl boyunca Batı
Avrupa ülkelerinden ithal edilen mamûl malların hacmi hızla genişledi. Sanayi Devriminin ürünlerinin rekabeti karşısında, zanaatlara dayalı üretim faaliyetleri kimi dallarda direnebilmiş, pek çok dalda gerilemiş, kimi dallarda da tümüyle yıkılıp gitmiştir”

Sayım sonuçları, sanayi kuruluşlarının çok büyük bölümünün; gıda, toprak, deri, tahtacılık, tekstil ve kâğıt gibi tarımsal kaynaklı sanayiler olduğunu ortaya koymaktadır. Bunun ise gelişmemiş bir sanayi yapısına tekabül ettiği söylenebilir. 1915 yılı itibariyle 282 kuruluşun 78’i gıda, 78’i de dokumacılık alanlarında faaliyet göstermektedir
(%55.3). İşletme sayısı yanında, üretim değerleri itibariyle yapılacak bir çözümleme, sanayinin yapısına ilişkin daha sağlıklı sonuçlar verecektir. Toplam üretim değerinin %70.3’ü gıda sanayii tarafından üretilmektedir, %11.9’u ise dokuma sanayiine aittir. İki alt-sektörün toplam üretim içerisindeki payları %82.2’yi bulmaktadır.

1914 yılı itibariyle, yabancı sermayenin %63.1’i demiryolları, %12.0’si bankacılık alanındaydı. Sanayinin payı %5.3, ticaretin payı ise %5.8’di.

Kuramsal olarak, ücret düzeyleri üzerine etkili olabilecek faktörlerden biri, sendikal örgütlenmedir. Ancak, dönem içerisinde, bu tür etkilere yol
açacak bir örgütlenmenin koşulları yoktur. Hukuksal düzenlemeler, işçi kesiminin örgütlü mücadelesini engelleyici ve yasaklayıcı niteliktedir.
Özellikle 1870’lerden başlayarak örgütlenme çabaları ve bazı işçi hareketleri gözleniyorsa da, bunlar ücret düzeyleri üzerinde etkili değildir. Ancak,
1908’de İkinci Meşrutiyet sonrası gerçekleşen işçi
hareketleriyle ücret düzeyleri arasında anlamlı bir
bağ kurulabilmektedir. Dolayısıyla, ücret düzeylerini etkileyen faktörleri, başka yerlerde aramak
gerekecektir. Boratav ve arkadaşları, ücret düzeylerinin, geniş ölçüde, iktisadi faktörlerle açıklanabileceği sonucuna varmaktadırlar. Buna göre, bir
çevre ülkesi olarak, dünya pazarları ile bütünleşmekte olan Osmanlı İmparatorluğu’nda, fiyat hareketlerinin dünyayı izlemesi, reel ücret artışlarının önemli sebeplerinden biridir. Ayrıca, savaşlar
ve kıtlık gibi nedenlerle ortaya çıkan emek kıtlığı
da, bu oluşum üzerinde etkili olmaktadır

Osmanlı
İmparatorluğu’nda da 19. yüzyıldan başlayarak,
kadın işçilerin sayısı artmıştır. Bunun nedenlerinden birisi, sürekli yaşanan savaşlar dolayısıyla erkek
işgücünde ortaya çıkan kayıplardır. “Savaş ilerledikçe erkek nüfusun cepheye sevki nedeniyle emek
arzı sınırlı kaldı; kentlerde ve kırsal alanlarda erkek
işgücü bulunamaması sonucu Osmanlı kadını çalışma yaşamına çekildi.

İmparatorluk’ta çalışma sürelerine ilişkin hukuksal sınırlama, Mecelle’yle getirilmiştir. Mecelle’nin çalışma ilişkileri alanına yönelik sınırlı düzenlemeleri arasında, çalışma süreleriyle ilgili bir madde de bulunmaktadır.

İkinci Meşrutiyet sonrasındaki işçi
örgütlenmelerinin ise nicelik ve nitelik olarak
farklılık kazandığı gözlenmektedir. Bu kuruluşlar,
daha önceki dönemlere göre sayıca daha fazladırlar
ve daha sürekli hale gelmişlerdir. Kuşkusuz, bu
oluşumda çeşitli faktörlerin etkisi bulunmaktadır.
İlk işçi kuruluşlarının kurulduğu yıllara göre
sanayileşme ve buna bağlı olarak işçi sayısındaki
artış, tüm yasal ve fiili sınırlamalarına rağmen İkinci
Meşrutiyet’in getirmiş olduğu göreli özgürlük
ortamı ve işçilerin örgütlenme deneyimlerindeki
artış bunlar arasındadır. Bu kuruluşlarda, daha
önceki dönemlerdeki işçi örgütlerinin de etkisi
olduğu gözlenmektedir. Örneğin, Meşrutiyet’ten
sonra kurulan Osmanlı Terakki-i Sanayi
Cemiyeti, 1895 yılında kapatılan Osmanlı Amele
Cemiyeti’nin devamı niteliğindedir. Bu kuruluş,
daha sonra, 1909 tarihli Cemiyetler Kanunu’na
uymadığı gerekçesiyle kapatılmış ve yerine
1910 yılında, Osmanlı Sanatkâran Cemiyeti
kurulmuştur

Saptanabilen ve daha çok grev biçiminde ortaya çıkan işçi hareketlerinin başlangıcını 1870’li
yıllara götürebiliriz. Bu konuda tartışmalar olmakla birlikte, 1872 yılında “Beyoğlu Telgraf
İşçileri” tarafından yapılan grevin “ilk” olduğu
genel bir kabul görmektedir

1909 Tarihli Tatil-i Eşgal Kanunu (TEK)
Bu kanun, Türkiye çalışma ilişkileri tarihinde,
toplu iş ilişkileri konusunda dolaysız bir biçimde
düzenlemeler yapan ilk kanundur.

I, III, IV, V

Ücretlilerin oranının artış göstermesi

Sanayi Devrimi

Geçmiş dediğimiz zaman dilimiyle ilgilenmesi

Çalışma ilişkileri tarihi

Kuram

Kurumsal yaklaşımın statiklik tehlikesi taşıması

Çalışma sürelerinin ve ücretlerin taraflar arasında bireysel olarak belirlenmesi

i. Sistem yaklaşımı, ii. Kurumsal yaklaşım, iii. Endüstriyel sosyoloji yaklaşımı

II, IV, V, VI