ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 1

Yürürlükteki mevzuata göre yapılan ve yasaların kanuni grev olarak tanımladığı grevler dışında kalan yaygın bir işçi eylemleri grubu vardır. İş yavaşlatma, iş bırakma, direniş, işyeri işgali, oturma grevi, yürüyüş ve miting, işe geç gitme ve yemek boykotu gibi işçi eylemleri de çalışma ilişkilerinin önemli bir parçasıdır.

İthal ikameci sanayileşme süreci içinde ücretler siyasi yöntemlerle baskı altında tutulmamış, grevlitoplu pazarlıklı sendikalaşma hakkıyla işçi sınıfının reel gelirlerindeki artış güvence altına alınmıştır. Bu modelde özellikle kamu kesiminde emekle devlet arasında örtük bir uzlaşmanın yaşandığı ve ücret artışları konusunda esnek davranıldığı görülmektedir (Boratav, 2003). Bu politikaların bir diğer yansıması ise oldukça ileri bir sosyal güvenlik sistemi kurulabilmesidir. Böylece işçi sınıfı, ücret dışında önemli güvencelere ve parasal olmayan gelir türlerine kavuşabilmiştir (Boratav, 2003). Dönemin ithal ikameci politikaları sanayileşme, ekonomik büyüme, yeni istihdam olanakları ve refahın yükselmesi gibi sonuçlar vermiş ve bu nedenle devletin sosyal boyutlarını genişletmiştir. Oldukça etkili bir sendikal hareket oluştuğundan, 1960 ile 1977 arasındaki dönem gerek kamu, gerek özel sektörde reel ücretlerin anlamlı şekilde büyüdüğü bir dönem olmuştur (Boratav, 1987).

1960’da yüzde 30 olan tarım dışı çalışanların istihdam içindeki oranı, 1980’de yüzde 50’ye yükselmiştir.

275 yasaya göre verilen tüm sendika türlerinin kurulması yasaldır.

1961 Anayasasına göre çalışanlara ve işverenlere sendikalaşma hakkı verilmiştir.

Cumhuriyet sonrası dönem, kendi içinde 4 ayrı alt döneme ayrılarak incelenmektedir: i. 1920-1946 dönemi , ii. 1947-1960 dönemi, iii. 1960-1980 dönemi, iv. 1980 sonrası dönem.

Yasa’nın 21. maddesine göre “memleket sağlığı” ve “millî güvenlik” gerekçesiyle grev ertelenebilecekti. Yasa’ya göre savaş ve genel veya kısmi seferberlik hallerinde grev yapılamaz. 275 sayılı Yasa’daki hükümlere uygun olarak yapılan grevler “kanuni grev”, bu hükümlere uyulmaksızın yapılan grevler ise “kanun dışı grev” olarak tanımlanmaktadır. Yasa hak grevi olarak bilinen bir grev türüne de olanak sağlamaktadır. Grev, sadece toplu iş sözleşmeleri sonucunda ortaya çıkan çıkar uyuşmazlıkları ile sınırlı olmayıp toplu iş sözleşmesinin ve mevzuatın uygulanması nedeniyle ortaya çıkan hak uyuşmazlıkları için de söz konusu olabilecektir.

Anayasanın memurlar dâhil tüm çalışanlara sendika hakkı tanımasından dört yıl sonra çıkarılan 624 sayılı Devlet Personeli Sendikaları Yasası kamu görevlilerinin sendikal örgütlenmesini düzenlemiştir. 624 sayılı Yasa, 8 Haziran 1965 tarihinde kabul edilmiş ve 17 Haziran 1965 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yasa ile kamu personelinin sendikal hakları sınırlanmış, grev yasağı gibi, toplantı ve gösteri yasağı da getirilmiştir.

Kamu kesiminde çalışan işçilerin 1989 yılı Mart, Nisan ve Mayıs aylarında yaptıkları ve Bahar Eylemleri olarak bilinen protesto eylemleri, Türk-İş’e bağlı 26 sendikanın oluşturduğu Koordinasyon Kuruluyla üç kamu işveren sendikası arasında sürdürülen toplu sözleşme görüşmelerinde ilerleme sağlanamaması üzerine yapılmıştır. 12 Eylül baskı koşulları ve ANAP hükümetleri döneminde yaşanan ciddi reel ücret kayıpları ve yoksullaşma eylemlerin en büyük nedeniydi. Bu nedenle eylemler salt ekonomik çerçeveyle sınırlı kalmayıp politik talepler de içeriyordu.

2822 sayılı Yasa toplu iş sözleşmesi yapma ehliyetini, yapılacak sözleşmenin kapsamına girecek işyeri veya işyerlerinin içinde bulunduğu işkolunda kurulu işçi sendikalarına vermiştir. Diğer bir ifadeyle konfederasyonların toplu iş sözleşmesi ehliyeti yoktur. 2822 sayılı Yasa toplu iş sözleşmesi yetkisi için oldukça ağır sınırlamalar getirmiştir. Yasa’ya göre yetki için iki koşul gereklidir: 1) Ön koşul niteliğinde olan işkolu barajı: İşçi sendikasının kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az yüzde onunu (tarım ve ormancılık, avcılık ve balıkçılık işkolu hariç) üye kaydetmiş olması, 2) Sendikanın toplu iş sözleşmesi bağıtlamak istediği işyerinde veya işletmede işçilerin yarıdan fazlasını üye yapmış olması. Yetki tespit işlemleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yapılmaktadır.

Yasadaki çocukların durumlarıyla ilgili düzenlemeler ise 151 sayılı yasadan sonraki en kapsamlı önlemleri içeriyordu. Çalışma yaşına ilişkin olarak, 12 yaşından küçük çocukların maden ve sanayi kesimlerinde çalıştırılmamaları
hükmü getirilmekteydi. Ayrıca 12 ila 16 yaş arasındaki çocukların gece çalıştırılmayacakları ve günlük çalışma süresinin 8 saatten fazla olamayacağı
hükmü de bulunmaktaydı.