ÇALIŞMA SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 13

Eşitsizlik, tüm toplumlar için geçerli bir olgudur. Tarih boyunca olduğu gibi çağdaş toplumlarda da eşitsizliğin önemli bir toplumsal sorun olduğu görülmektedir. Eşitsizlik denildiğinde ilk akla gelen daha çok gelir eşitsizliği olmaktadır. Ancak sosyolojik anlamda eşitsizlik, gelir düzeyleri yanında, statü, eğitim, cinsiyet, din, dil ve hatta giyim tarzlarından bile kaynaklanabilen karmaşık bir olgudur. Sosyologlar, insanlar arası eşitsizlikleri belirleyen bu karmaşık faktörlerin ilişkisini, “toplumsal tabakalaşma” kavramı ile açıklamışlardır. Doğru cevap A'dır.

Bütün farklılıklara rağmen, tabakalaşma sistemlerinin bazı temel ilkelere sahip olması gereklidir:

Bireyin bir toplumsal tabaka içerisinde tanımlanması kendi bilincinden bağımsızdır. Örneğin gelir durumlarına göre, zengin veya fakir olarak tanımlanan insanların kendilerini farklı bir tabakada görmeleri onların konumların da bir değişiklik yaratmaz.

Bireylerin hayattaki deneyimleri ve karşılaşacakları “fırsatlar”, büyük oranda ait oldukları “toplumsal tabaka” tarafından şekillendirilir.

Ancak bu durum, bireylerin hayat koşullarının tamamen toplumsal tabakalar tarafından şekillendirileceği anlamına gelmez. Örneğin, zengin ailelerde doğan çocukların daha başarılı olacağı, daha sağlıklı olacağı ve daha yüksek gelire sahip olacağı düşünülebilir. Ancak yüksek de olsa bu sadece bir ihtimaldir ve bireysel yetenekler, şans vs. gibi faktörler ile bu durum lehte ve aleyhte değişebilir. Değişim sadece bireysel koşullardan da kaynaklanmaz, toplumsal dönüşümlerin de şansların dağılımındaki etkisi göz ardı edilmemelidir.

Buna karşın değişim çok hızlı yaşanmaz ve toplumsal tabaka kategorileri çok yavaş değişirler. Doğru cevap C'dir.

Toplumsal eşitsizlikleri ve bunları yönlendiren tabakalaşma sistemleri, aslen toplumların kendi bünyesindeki dinamikler ile yakından ilgilidir. Her toplumun kendi tarihsel ve kültürel yapısı farklı biçimlerde tabakalaşma biçimleri meydana getirebilmektedir. Ancak, bu durum tabakalaşma sistemlerinin genel özellikleri bakımından sınıflandırılmasına engel değildir. Mayer, toplumlar arası farklılıklar söz konusu olsa bile demografik, siyasal ve kuramsal dönüşümlerin ortak etkisinin benzer sonuçlar doğurma potansiyelinin yüksek olduğunu belirtmiştir. Bu farklılıkların ve ortaklılıkların etkisiyle sosyologlar, tabakalaşma sistemlerini genellikle “tarihsel” olarak değerlendirme eğilimindedirler. Doğru cevap B'dir.

Toplumlar arası farklılıklar söz konusu olsa bile demografik, siyasal ve kuramsal dönüşümlerin ortak etkisinin benzer sonuçlar doğurma potansiyelinin yüksek olduğunu belirtmiştir. Bu farklılıkların ve ortaklılıkların etkisiyle sosyologlar, tabakalaşma sistemlerini genellikle “tarihsel” olarak değerlendirme eğilimindedirler. Bu bakımdan dört farklı tabakalaşma sisteminin var olduğu ileri sürülebilir. Bunlar Kölelik, Kast, Zümre ve Sınıf olarak tasnif edilebilir. Doğru cevap C'dir.

Toplumsal tabakalaşma ve sınıf, sosyolojide en çok ilgi duyulan alanların başında gelir. Hatta Turner için sosyolojinin tek bağımsız değişkeni “sınıf”tır ve özellikle klasik sosyoloji sonrası dönemdeki araştırmalarda ağırlıklı bir yer edinmiştir. Bu açıdan toplumsal tabakalaşma kavramı ve bunun çağdaş toplumlardaki karşılığı olan sınıf kavramı, toplumdaki temel farklılaşmaların kavranmasına güçlü bir temel oluşturur. Toplumsal tabakalaşma ve sınıf kavramlarının önemine karşın, sınıf ve tabakalaşma kavramlarının hem bir arada kullanılabildiğine hem de farklı anlamlara geldiğine dikkat etmek gerekmektedir. Doğru cevap E'dir.

Karl Marx'ın sınıf kuramı toplumsal tabakalaşmaya dönük klasik kuramlar arasında gösterilir. Sınıf kavramına ve tabakalaşma sistemlerinde sosyolojinin açıklayıcı önem kazanması bir ölçüde Marx’›n toplumsal çözümleri sayesinde mümkün olmuştur. Zira Marx için sınıf kavramı sadece iktisadi fırsatların dağılımını anlatan bir içeriğe sahip değildir, aynı zamanda kapsamlı bir toplumsallık düşüncesinin temelidir. Marx, toplumsal tabakalaşma ilişkilerinin aslında “iktisadi” temelden türeyen bir niteliği olduğunu düşünür.

Marx, sınıf kavramının bireysel bilincin ötesinde bir anlam taşıdığını ve bireysel olarak farkında olunmasa bile, toplumsal koşulların şekillenmesinde etkili olduğunu düşünmektedir. Ancak sınıf kavramı aynı zamanda politik bir içerik taşımaktadır. Yani benzer toplumsal konumlara sahip olanlar hayat şartlarını değiştirmek veya korumak için ortak hareket etmeleri durumunda toplumsal bir sınıf hâline gelirler. Marx bilince ilişkin bu farklı algıları kendisi içinde sınıf" ve "kendisi için sınıf" kavramları ile açıklamaya çalışır.

Marx tarihi, materyal koşulların değişmesinin eşliğinde gelişen toplumsal ve düşünsel gelişmeler olarak kavrar. İnsanlık tarihine ilişkin olarak ise yaşanan toplumsal değişmeleri beş dönemde incelenebileceğini iddia eder. Bunlar ilkel komünal toplum, köleci toplum, feodal toplum, kapitalist toplum ve komünist toplum olarak işaret eder.

Çağdaş kuramların gelişmesini etkileyen faktörler olarak beş temel faktörden bahsedilebilir. Bunlar (1) Refah devleti uygulamalarının gelişmesi, (2) Toplu pazarlık sisteminin yasal çerçevesine kavuşması ve güçlü sendikal hareketler, (3) sendikaların ve işçi kitlelerin desteklediği "sosyal demokrat partilerin" güç kazanması, (4) eğitim imkanlarının genişlemesi, (5) teknolojik gelişmelerdir.

Wright, Goldthorpe’un sınıf şemasına benzer bir toplumsal sınıf şeması geliştirmiştir. Bu sınıf şemasında kontrol biçimlerinin tümüne sahip geleneksel burjuvazi ile hiçbirine sahip olmayan proleterya arasına altı grup çelişkili mevki yerleştirmiştir. Bunların dışında küçük sermaye sahipliğinin küçük burjuvazi ve küçük girişimciler olarak iki alt kontrol grubunu dahil etmiştir. Kategoriler üretim araçlarının kontrolünden uzaklığa göre şekillenmektedir Bu sınıfsal analiz çoğu zaman sınıf haritası olarak tanımlanır. Orta Düzey Yöneticiler bu şemada çelişkili mevkilerden birisi olarak gösterilir.

Sömürünün devamlılığı, kutuplaşmış sınıf ilişkisinden çok kontrolün farklı biçimlerinde gözlemlenebilir:

-Para ve finansal kaynaklar üzerindeki kontrol

-Üretimin fiziksel yönü (ofis, fabrika, işyeri vs.) üzerindeki kontrol

-Emek gücü üzerindeki kontrol

Tabakalaşma kavramı jeolojiden ödünç alınmıştır. Yeryüzünün farklı katmanlardan oluşması gibi toplumsal yapı içerisinde de farklı katmanların bulunduğu düşüncesine dayanmaktadır. Bu doğrultuda, toplumsal tabakalaşma, farklı gruptan insanlar arasında toplumsal konumlarından dolayı oluşan yapısal eşitsizlik olarak tanımlanmaktadır.

Kişinin bir toplumsal tabakaya dahil olması sadece kendi istekleriyle değil toplumsal tabaka tarafından da şekillendirilir. Değişim sadece bireysel koşullardan kaynaklanmaz şansların dağılımındaki etkisi de göz önüne alınmalıdır.

Kast sistemi için değişken roller sözkonusu değildir. Bu bakımdan kast, bireyin toplumsal tabakadaki rolünün doğuştan tanımlandığı ve bu rollerin hayatboyu değişmediği kapalı statü grubu sistemini anlatır.

Sınıf sadece çağdaş endüstri toplumları için geçerli bir tabakalaşma sistemini ifade eder. Dolayısıyla günümüz toplumsal tabakalaşma sisteminde en öne çıkanıdır

Marx için beşinci aşama bir gelecek varsayımıdır ve komünist aşama olarak tanımlanır.

Kast sistemi, temel nitelikler bakımından köleliğin karmaşıklaştığı ve sahiplik ve kölelik rollerinin sabitleştiği bir tabakalaşma sistemini ifade eder. Apartheid rejimi politik ve ekonomik düzenlemelerde “beyaz olmayan çoğunluğun” aleyhine hükümler bulunmasına olanak tanır.

Orta Çağ Avrupası’nda zümreler sisteminin en tepesinde din adamları değil soylular yer almıştır.