ÇOCUK EDEBİYATI VE MEDYA

İlkokul yılları çocukların çocuk edebiyatı ürünlerini görsellerden okuma yerine sözcük ve cümleleri okumaya geçtikleri bir süreçtir. Çocukların ana dillerini öğrenmede ve
etkili kullanmada başarılı olabilmeleri onların nitelikli ve sanatçı duyarlılığıyla hazırlanmış metinlerle etkileşim içinde olmalarına bağlıdır. İlkokul yıllarında dil derslerinin başarıyla öğretilmesinin önündeki engeller; öğretimde metinden kopuk, kuramsal ve soyut
dil alıştırmalarının yapılması, çoğunlukla ders kitaplarına bağlı kalınması ve öğretimde
duyarlılık kazandırma sürecine yeterince yer vermeyen didaktik metinlerden yararlanılması olarak nitelendirilmektedir

Şimşek ve Yakar (2014) çocuk
edebiyatını, hedef kitlesi 2-15 yaş grubundaki çocuklardan oluşan ve bu yaş grubundaki
çocukların gelişimsel özelliklerine göre hazırlanılan eserler olarak ifade etmektedir.

Kitaplarda kullanılan kavramlar, anlatılan olay ve durumlar çocukların
yaş grubuna, ilgilerine, sözcük dağarcıklarına uygun olmalı, soyut kavramlar yerine somut kavramlara yer verilmelidir. 6-8 yaş aralığındaki çocuklar okuma yazmayı öğrenirken
aynı zamanda sözcük dağarcıklarını zenginleştirirler. Ancak dikkat süreleri kısa olduğu
için kısa metinlerden hoşlanırlar. Çocuklar 8-10 yaşlarına geldiklerinde 10 sözcükten
oluşan cümleler kurabilir ve benzetmeler yapabilirler. Eleştirel düşüncenin geliştiği bu
dönemde çocuklar için hayal güçlerini geliştirecek ve olumlu örneklerin paylaşıldığı çocuk edebiyatı ürünleri sağlanmalıdır

Çocuklar için hazırlanan ya da seçilen eserlerin iç yapı özelliklerinin belirlenmesinde göz
önünde bulundurulması gereken noktalar konu, karakter, çevre, tema, ileti, kurgu, dil ve
anlatım olarak belirlenmiştir.

Kitaplar öğüt verici olmamalıdır (Güleryüz, 2006). Aynı zamanda saldırganlık ve şiddet
normalmiş gibi yansıtılmamalıdır (Sever, 2013). Çocuğa kaba davranışların ve şiddetin bir
sorun çözme ya da iletişim yolu olduğu yargısını vermemelidir. Kitapların konularını belirlerken ayrımcılık ve ön yargılardan uzak durulmalıdır (Karatay, 2014). Çocuk kitaplarında
işlenen konu ile ilgili olarak göz önünde bulundurulabilecek hususlar arasında konunun
çocukların hoşlanabileceği türden olması; içerisinde bolca aksiyon olması; inandırıcı unsurlarının olması ve mantıklı bir olay örgüsüne sahip olması listelenebilir (Karatay, 2014)

Çocukların kararsız kalmamaları ya da yanlış anlamalara yol açılmaması için çocuklar
için yazılan edebî eserlerde temanın açık ve anlaşılır olması gerekir. Çocuk kitaplarında
çoğunlukla ele alınan temalar aile, kardeş, arkadaşlık, empati kurma, doğa sevgisi, yurt
sevgisi, çalışkanlık, yardımlaşma, tarihî değerler, demokratik ve çağdaş topluma dair özellikler ve ilkelerdir.

Çocuklar için hazırlanan ya da seçilen eserlerin dış yapı özelliklerinin belirlenmesinde
göz önünde bulundurulması gereken noktalar; boyutlar, kapak-cilt, kağıt, sayfa düzeni,
ve resimler olarak belirlenmiştir.

Öykünün öğeleri; olay ve durum, kişi ve karakter, yer ve zaman ve anlatım yönteminden
oluşmaktadır.

Mitoloji Yunanca “mythos” sözcüğünden gelmektedir. Mitlerin konusu genelde evrenin
yaratılışı, tanrı, tanrıça, insanüstü yaratıklar ve tabiat olaylarının dinle ilişkili olarak açıklanmasıdır. Mitolojik öyküler, Ungan, Arıcı ve Şimşek (2014)’e göre “başlangıcı bilinmeyen zamanlarda oluşan ve sözlü gelenek içinde kuşaktan kuşağa aktarılan dinî kaynaklı
hikâyeler” olarak tanımlanmaktadır (s. 183). Masal türüne benzerliğiyle çocuklar arasında popüler olabilen bu tür eserlerin çocukların kavrama ve düşünme seviyelerinin üstünde konuları barındırması açısından çocuklar tarafından anlaşılması zor olabilir. Ancak
çocukların insanlığın tarihine dair bilgileri öğrenmesinde mitolojik öyküler oldukça etkilidir (Güleryüz, 2006)

Fabllar, belli bir ahlak dersi vermek amacıyla yazılmış kurgusal ve kısa metinlerdir. Fabllar kaynaklarını Latince öykü anlamına gelen fabula sözcüğünden almaktadırlar. Ahlak
öğretisi sunma ve bir şeyleri öğretme amacıyla yazılan sözcük israfının olmadığı ve dilin ekonomik olarak kullanıldığı bu kısa öykülerin kahramanları genellikle hayvanlardan
oluşmaktadır. İçerisinde hayvanların konuşturulduğu bu eserler çocuklar tarafından ilgi
ve merakla karşılanmasına rağmen içlerindeki iletilerin küçük yaştaki çocuklar tarafından
tam olarak algılanması zor olabilmektedir (Arıcı, Ungan & Şimşek, 2014

Çocuk edebiyatı çocukların hayal gücünü ve yaratıcılıklarını geliştirir, dil gelişimini destekler, kelime hazinelerini zenginleştirir ve edebî ürünlerin konuları ve sunumu hakkında farkındalık yaratır. Bu özelliklerin yanında, çocuk edebiyatı ürünleri sayesinde çocuklar
ayrıca kendileri, günlük heyecanları ve sorunları, çevrelerindeki insanlar ve canlılar, hatta çok uzak ülkelerde ki toplumlar ve gelenekler hakkında da bilgi sahibi olurlar. Kitaplardaki
karakterlerle özdeşim kurmak, onlar gibi düşünmek, yaşamak ve hissetmek isterler. Böylece görmedikleri yerleri görme, tanımadıkları kimselerle tanışma ve normal hayatlarında
deneyimleme şansları olmayan durum ve duyguları yaşayabilirler. Çocuk edebiyatı ürünlerinin her ne kadar doğrudan bir öğretici olma rolü bulunmasa da işlediği konularla ve iletileriyle çocuklara empati kurma, sevgi ve saygı gösterme, çalışkan ve yardımsever
olma gibi evrensel değerleri sezdirmedeki etkisi tartışmasız olarak kabul görmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Şimşek ve Yakar (2014) çocuk edebiyatını, hedef kitlesi 2-15 yaş grubundaki çocuklardan oluşan ve bu yaş grubundaki çocukların gelişimsel özelliklerine göre hazırlanılan eserler olarak ifade etmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

İlkokul dönemindeki çocuklar için Piaget somut işlemler dönemi ifadesini kullanmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kız ve erkek çocukların beğenileri ve tercihleri arasındaki farklar da bu yaşlarda daha belirgin bir hâle gelir. Kız çocukları daha çok aile ve sosyal yaşama ilişkin öyküleri tercih ederken erkek çocukları macera ve spor içerikli öyküleri okumaktan haz duyarlar. Çocuk arasındaki bireysel farklılıklar unutulmamalı ve çocuklar farklı türlerde nitelikli kitaplarla  tanıştırılarak kendi ilgilerini keşfetmeleri için cesaretlendirilmelidir.  Çocuklar dikkat süreleri kısa olduğu
için kısa metinlerden hoşlanırlar. S-Kitaplarda soyut kavramlar yerine somut
kavramlara yer verilmelidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Çakmak Güleç ve Geçgel (2006)’e göre çocuklar için seçilecek kitabın;
• konusu basit ama iyi planlanmış olmalı,
• konusu içinde hafif bir sürpriz öğesi bulunmalı,
• içinde çok sayıda doğrudan konuşmalar olmalı,
• içinde tekrarlar, kafiyeler ve çocukların çabucak ezberleyebilecekleri cümlecikler yer
almalı,
• renkli ve özenli bir dili olmalı,
• içinde çocukların tanıdıkları olaylardan seçilmiş durumlar yer almalı,
• içeriği basit ama doyurucu olmalı,
• içinde çocukların kolayca tanıyacakları temel karakterler bulunmalıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Karatay (2014)’a göre çocuk kitaplarında karakterlerin taşıması gereken özellikler;
• evrensel ve ahlakî değerlere saygılı olmak,
• iyiliğin ve doğruluğun savunucusu olmak,
• barış yanlısı olmak,
• çevrenin ve kültürel değerlerin koruyucusu olmak,
• adil, çalışkan, özverili, yardımsever vb. olumlu kişilik özelliklerine sahip olmaktır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Çocukların edebî metinleri anlayabilmeleri için anlatımın sade, içten ve kısa ve yalın cümlelerle yapılandırılması gerekir. Anlatımda cümle yanlışlarına yer verilmemeli, eski ya da yabancı sözcükler çıkarılmalı, Türkçe sözcüklerin kullanımına önem verilmelidir. Metin içinde yazım hatası bulunmamalı ve noktalama işaretlerinde yanlışlar olmamalıdır. Metin içinde somut sözcüklere soyut sözcüklerden daha fazla yer verilmelidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Çocuklar için hazırlanan ya da seçilen eserlerin dış yapı özelliklerinin belirlenmesinde göz önünde bulundurulması gereken noktalar; boyutlar, kapak-cilt, kağıt, sayfa düzeni, ve resimler olarak belirlenmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Aliterasyon: Şiir ve nesirde uyum sağlamak için söz başlarında ve
ortalarında aynı ünsüzün veya aynı hecelerin tekrarlanmasıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Fabllar, belli bir ahlak dersi vermek amacıyla yazılmış kurgusal ve kısa metinlerdir. Fabllar kaynaklarını Latince öykü anlamına gelen fabula sözcüğünden almaktadırlar. Ahlak öğretisi sunma ve bir şeyleri öğretme amacıyla yazılan sözcük israfının olmadığı ve dilin
ekonomik olarak kullanıldığı bu kısa öykülerin kahramanları  genellikle hayvanlardan oluşmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir