ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM

Büyüme bireyin fiziksel özelliklerindeki niceliksel değişim, olgunlaşma ise bireyin biyolojik özelliklerindeki değişimdir. Büyüme ve olgunlaşma, her ikisi de, gelişimin aşamalarındandır.

Gelişim bireyin ana rahmine düşmesinden itibaren başlayan ve yaşam boyunca gözlenen değişimleri tanımlamaktadır. Gelişim yaşam boyu süren, belirli bir sırayı izleyen ancak aşamalı bir süreçtir. Gelişim büyüme, olgunlaşma ve öğrenme aşamalarından oluşur ve bir bütündür.

Olgunlaşma gelişimin aşamalarından biridir. Çocuklar bir gelişim döneminden diğerine geçiş süresinde belli bir sıra izlerler. Gelişimde söz konusu bu ilerlemelerin yaşanabilmesi olgunlaşma ile ilişkilidir. Bir başka ifade ile bireyin biyolojik özelliklerinde meydana gelen değişimi tanımlayan olgunlaşma ilerlemeler için ön koşuldur. Bu nedenle çocuğun yürüyebilmesi için öncelikle kas ve iskelet sisteminin belli bir olgunluk düzeyine gelmesi gerekmektedir.

Çocuk gelişiminin bazı ilkeleri yer almaktadır. Gelişimde önce baş kontrolü, sonra göğüs, kollar ve bacaklar gelmektedir. Bu durum gelişimin baştan ayağa, içten dışa doğru olması ilkesiyle açıklanabilir.

Çocuk gelişine yönelik çeşitli kuramlar ve bu kuramların öncüleri yer almaktadır. Brofenbrenner çevresel sistemler kuramının öncüsüdür. Brofenbrenner, gelişimin çocuğun yaşadığı çevre içindeki kişisel, sosyal ve politik sistemlerden etkilendiğini savunmaktadır.

Olgunlaşma kuramının öncüsü olan Gesell, insan özelliklerinin öncelikle genetik ile ilişkili olduğunu savunur. Gesell’e göre, çocuklar yaşları ilerledikçe olgunlaşır ve çevre süreçte küçük bir rol oynar. Ancak, Davranışçı kuramının öncüleri olan Skinner, Watson ve Bandura ise, insanın olgunlaşmasını çevresinde edindiği deneyimler doğrultusunda meydana geldiğini savunurlar.

Freud’a göre gelişim beş dönemden oluşmaktadır: (a) oral dönem, (b) anal dönem, (c) fallik dönem, (d) gizil dönem ve (e) ergenlik dönemi. Fallik dönemde, çocuklar kendi vücutlarını tanırlar ve cinsel kimliklerini fark etmeye başlarlar. Bununla birlikte cinsel rollerini de algılamaya başlar ve karşı cins olan ebeveynlerine bağlılıkları artar. Erkek çocukları babalarına kendilerine rakip görüp annelerine bağlılıkları artarken, kız çocukları da tam tersi olarak babaya bağlılıkları artar. Erkek çocuklar görülen bu durum Oedipus, kız çocuklarda ise Elektra karmaşası olarak tanımlanır.

Freud’a göre gelişim beş dönemden oluşmaktadır. Bunlardan biri anal dönemdir ve 1,5 -3 aya arasındaki dönemi kapsar. Erikson ise gelişimi sekiz aşamada sınıflamaktadır. Erikson’a göre, 1-3 yaş arasındaki çocuklar özerkliğe karşı kuşku ve utanç dönemini yaşarlar.

Ahmet yedi yaşındadır ve somut işlemler döneminde yer almaktadır. Buna göre Ahmet, mantıksal düşünme sergilemeye başlar ancak henüz soyut dönemde yer almadığı için tüme varım ev tümden gelim yöntemlerini kullanamaz.

Bilimsel araştırmalar genelde iki kategoride ele alınır: (a) betimsel araştırmalar ve (b) deneysel araştırmalar. Betimsel araştırmalar olguların var olan durumunu betimlemeyi amaçlayan araştırmalardır. Deneysel araştırmalar ise, değişkenler arasında oluşturulan neden-sonuç ilişkisini test etmeyi amaçlayan araştırmalardır.

Büyüme, boy uzaması, ellerin büyümesi, ayakların büyümesi, bacakların uzaması gibi fiziksel değişimleri içerir. Büyümeyle birlikte bireyin fiziksel etkinlikleri artacağı gibi, çevreyle olan etkileşimleri de artacaktır.

Büyümede en hızlı dönem doğumdan ilk yaş gününe kadar geçen süredir. Yasamın ilk yılı içinde bebeğin boyu 25 cm kadar uzar ve ağırlığı üçe katlanır. Böylece ilk yaş gününü kutlayan bebeğin boyu ortalama 75 cm’ye, ağırlığı da ortalama 10 kg’ye ulaşır. Birinci yaştan sonra büyüme yavaşlar.

Olgunlaşma, organizmanın kalıtımsal biçimde değişerek belli görevler yapmak için hazır duruma gelmesidir.

Gelişimde kritik dönemlere göre bireyin gelişiminin bazı alanlarda daha hızlı seyrettiği bazı alanlarda ise daha yavaş seyrettiği olabilir. Ancak tüm gelişim alanları birbirini destekler. Çocuğun yürüme döneminde yürümeyle ilgili gelişim çok hızlı olabilirken aynı zamanda konuşma gelişimi o kadar hızlı olmayabilir. Bir sonraki dönemde de dil gelişimi daha hızlı seyredecektir. Bu durum gelişiminin nöbetleşme devam etmesi ilkesi ile ilgilidir.

Gelişimin herhangi bir alanında meydana gelen değişimler diğer gelişim alanlarını da etkileyecektir. Bir gelişim alanındaki olumlu bir değişimden diğer gelişim alanları da olumlu etkilenecektir. Örneğin, yürümeye başlayan çocuk çevrede daha fazla nesne ve kişiyle etkileşime girebileceği için dil gelişimi ve sosyal gelişimi de olumlu etkilenecektir. Özel gereksinimleri olan çocuklarda ise yetersizlik gösterdiği gelişim alanı diğer alanların gelişmesine de engel olabilecektir.

Biyolojik yaklaşımın temsilcilerinden ilki Arnold Gessel tarafından ortaya atılan olgunlaşma kuramıdır. Bu kurama göre çocuğun bünyesinde özel ve daha önceden hazırlanmış bir gelişim planı vardır. Gessel’in görüşüne göre gelişim biyolojik planın açılımıdır ve doğaldır. Deneyim ise daha az önemlidir. Gessel’e göre, çocuk doğal yollarla gelişir ve yetişkin müdahalesi olmadan da konuşma, uyum, muhakeme gibi davranışlar doğal yollarla ortaya çıkar (Kail, 2007). Dolayısıyla, Gessel’in görüşünde insanın özellikleri birincil olarak genetikle belirlenir. Diğer şıklarda verilen kuramcılar ise çocuğun gelişiminde çevresel etmenleri öne çıkarmaktadır.

Gizil dönem, 6-12 yas dönemine rastlar. Bu dönemde artık çocukta cinsel rol benimsenmiştir. Erkek ya da kız olmanın rolleri sergilenmeye başlamıştır. Bu dönem çocuğun egosunun denetim altına girdiği dönemdir. Aynı zamanda da eski dönemdeki deneyimlerin yeni deneyimlerle buluştuğu dönemdir. Dürtüler kontrol edilir.

Davranışsal yaklaşım, bireyin doğrudan gözlenebilen davranışlarıyla ilgilenir. Doğrudan gözlenmesi mümkün olmayan davranışlar davranışçı kuramın çalışma konularında yer almaz. Davranışsal yaklaşım bireyin davranışlarının uyaran tepki ilişkisi içerisinde öğrenilmiş davranışlar olduğunu savunur. Bilişsel gelişim kuramı ise çocuğun nasıl düşündüğü ve zaman içerisinde düşüncelerinin nasıl değiştiği üzerine odaklanır. Bilişsel gelişim kuramını ortaya atan en tanınmış bilim insanı Jean Piaget’dir.

Boylamsal çalışmalar aynı gruptan bireylerin belli zaman aralıklarıyla belli bir sure için incelendiği çalışmalardır. Bir başka deyişle boylamsal çalışmayla tümü aynı yastan olan bir grup çocuğun özellikleri belli zaman aralıklarıyla ölçülerek incelenir.

Deneysel araştırma, değişkenler arasında oluşturulan neden sonuç ilişkilerini test etmeyi amaçlayan araştırmalardır. Örneğin deneysel bir araştırmada 4-6 yas grubundan birbirine denk iki grup alınır. Gruplardan biri deney diğeri kontrol grubu olur. Deney grubundaki çocuklara yeni bir yaklaşıma dayalı gelişimi destekleme programı uygulanır. Kontrol grubu ise Millî Eğitim müfredatındaki geleneksel eğitimini sürdürür. Deneysel araştırma sonucunda deney grubundaki çocukların gelişimleri, kontrol grubundaki çocuklara göre daha iyi durumdaysa “yeni bir yaklaşıma dayalı gelişimi destekleme programı etkilidir” sonucu ortaya çıkar.