ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM

Zihinsel temsilde olağanüstü artışın olduğu, dilin gelişmeye başladığı, kavramların biçimlendiği, akıl yürütmenin oluştuğu, benmerkezciliğin güçlü olarak başladığı ve sonrasında zayıfladığı dönem işlem öncesi dönemdir.

Çocukların çevrelerinde bulunan nesnelere dokunarak, onları hareket ettirerek, onlarla etkileşerek yaşantı kazandıkları dönem eylemsel dönemdir.

Çocuğun hâlihazırdaki gelişim düzeyi ile potansiyel gelişim düzeyi arasındaki açıklık yakınsal gelişim alanıdır.

Mış gibi oyun oynama işlem öncesi dönem özelliklerindendir.

Dilin bir davranış olduğunu ve diğer tüm davranışlar gibi edimsel koşullanma ile kazanıldığını davranışçı yaklaşım ileri sürmektedir.

Ünlü dil bilimci Chomsky’nin öne sürdüğü doğuştancı yaklaşımda çocukların bir dil edinim donanımına sahip olarak dünyaya geldiği savunulmaktadır.

Bebeklerin dört ile altı ay arasında ünlü ünsüz sesleri birlikte çıkardıkları hece oluşturdukları dönem babıldama dönemidir.

Bebeklerin 8 ile 12 ay içinde duydukları sesleri taklit etme çabası ekolali olarak tanımlanmaktadır.

Dil gelişimi açısından çocukların en çok aşama kaydettikleri dönem 0-2 yaş dönemidir.

Biliş, bireyin dünyayı anlamasını, öğrenmesini, bilgiyi almasını ve kullanmasını ve akıl yürütmesini sağlayan zihinsel faaliyetlerle ilişkilidir. Öğrenme, bilgi işleme, Biliş, algılama, akılda tutma, düşünme, hatırlama, öğrenme, problem çözme, akıl yürütme, anlam çıkarma ve yargılama süreçleri olarak tanımlanır.

Bireyin dünyayı anlama ve öğrenme çabası doğumla başlayıp yaşam boyu devam eder. Bu süreçte biliş, çevreden gelen uyarıcıları algılamasını, kavramsallaştırarak bilginin edinimini, nasıl düzenleneceğini, gerektiğinde biçiminin nasıl değiştirileceğini düzenleyen ve sorunların çözülmesini sağlayan bir mekanizmadır. Şemalar, çocuğun çevresine uyum sağlamasına yardım eden örgütlenmiş davranış kalıplarıdır. Özümlemede çocuk yeni bilgiler alması ve bunları var olan bilgilere ya da şemalara uygun hale getirmesidir. Örgütleme ise bilgilerin daha sonra kullanılmak üzere benzerlik ve farklılıklarına göre gruplandırılmasıdır. Tüm bunlar bilişsel gelişimi destekleyen unsurlardır.

Piaget bilişsel gelişim dönemleri duyu-motor, işlem öncesi, somut işlemler ve soyut işlemler olmak üzere dört temel döneme ayırmıştır. Temel refleksler, duyu- motor dönemin alt dönemlerinden biridir.

0-2 yaş duyu-motor, 2-7 yaş işlem öncesi dönem, 7-11 yaş somut işlemler, 11 yaş ve üzeri soyut işlemler dönemidir.

"Bilişsel gelişim, kalıtım ve çevrenin etkileşiminin bir sonucudur" şıkkı Piaget’ nin, "Sosyal çevre ve o çevredeki sosyal ilişkiler bilişsel gelişimde önemlidir" ve "Bilişsel gelişimde içselleştirme, yakınsal gelişim alanı ve destekleme kavramları önemlidir" şıkları Vygotsky’ nin, "Bilişsel gelişim, bilgiyi elde etme, hatırlama, geri çağırma ve sorun çözerken bu bilgiyi kullanma sürecidir" şıkkı ise bilgi işleme kuramının savlarıdır.

Bilgi işleme kuramında; duyusal kayıt, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek olmak üzere üç tür bellek vardır.

Dilin ilk kullanım biçimi ağlamadır. Bebek açlık, ağrı, durumundan hoşnutsuzluk vb. gereksinimlerini yetişkinlere iletmek için ağlamayı kullanır. İkinci aydan itibaren babıldamalar ve gığıldamalar, altıncı aydan itibaren cümle içindeki sözcükleri ayırt edebilme becerileri gelişir. Onuncu ve 12. Aylar arasında bebekler, yönergeleri anlarlar ve hoşlanıp hoşlanmadıkları şeyleri jest ve mimiklerini kullanarak ifade ederler.

Davranışçı yaklaşımın öncüsü olan Skinner’ a göre, bebekler ses çıkardıklarında, çevrelerindeki yetişkinler bu seslerden kelimelere benzer olanları gülücüklerle, kucaklamalarla, bebeğin iletişim çabasına ilgi göstererek pekiştirirler. Davranışçı yaklaşım gözleyerek öğrenme aracılığıyla çocukların çevrelerinden duyduklarını taklit ettiklerini ve taklidin dil gelişiminde önemli bir rolü olduğunu öne sürer.

Yakınsal gelişim alanı, çocuğun hâlihazırdaki gelişim düzeyi ile potansiyel gelişim düzeyi arasındaki açıklıktır. Yakınsal gelişim alanının alt sınırında çocukların yardım almaksızın kendi başlarına gerçekleştirebilecekleri amaçlar, üst sınırında ise daha bilgili ve becerikli bir yetişkin ya da akran yardımı ve rehberliğiyle başarabileceği amaçlar yer alır. Dört yaşındaki bir çocuk yardım almadan kardan adam yapamayacağı için doğru cevap bu şıktır.

Metabiliş-yürütücü biliş, bireyin kendi biliş yapısı ve öğrenme özelliklerinin farkında olmasıdır. Biliş, herhangi bir şeyin farkında olma, onu anlama iken, metabiliş-yürütücü biliş, herhangi bir şeyi öğrenmeye, anlamaya ek olarak bireyin onu nasıl öğrendiğinin farkında olmasıdır. Metabiliş-yürütücü biliş becerileri ya da bilgisi, öğrenme sırasında etkin olarak öğrenmeyi izleme becerisidir. Çocuğun metabiliş-yürütücü bilişe ilişkin ilk becerilerinin dört yaş civarında gözlendiği belirlenmiştir. Çocuk yaşı büyüdükçe bu becerileri daha ustalıkla gerçekleştirmeye başlamaktadır.

Piaget'in bilişsel gelişim kuramına göre çocuğun var olan bilgilerini yeni bilgilere göre değiştirme sürecine uyumsama denir.