ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM

7-11 yaş – Somut İşlemler dönemi: • Somut bilgiler hakkında daha örgütlü ve mantıklı düşünür. • Daha etkili uzamsal bir akıl yürütme sergiler. • İyi örgütlenmiş bilişsel haritalar yapılandırır. İmgesel dönem Bruner’in Bilişsel gelişim kuramında ikinci aşama olup, Piaget’nin işlem öncesi dönemine karşılık gelmektedir. Doğru cevap D’dir.

11-18 yaş aralığında görülen Soyut işlemler Bilişsel döneminde:  •Varsayımsal-tümdengelimsel akıl yürütme ve bilinenlerden çıkarsama yoluyla düşünme için çoklu fırsat sunan durumlarda soyut  olarak akıl yürütür.  •    Bilinenlerden çıkarsama yoluyla düşünmenin mantıksal  gerekliliğini kavrayarak gerçek ile çelişen fikirler hakkında akıl yürütür. • Giderek azalan bir şekilde imgesel dinleyici ve kişisel hayvan öyküleri yaratır. • Karar alma stratejilerini geliştirir. Doğru cevap E’dir.

Bilgiyi işleme kuramındaki üç temel öge dikkat, bellek ve metabiliş-yürütücü biliştir. Bilgi işleme kuramında; duyusal kayıt, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek olmak üzere üç tür bellek vardır ve dil gelişimi açısından önemi vurgulanır. Doğru cevap A’dır.

Bruner bilişsel gelişim fonksiyonlarını incelemiş ve geliştirdiği kuramda dünyaya ilişkin bilginin kodlanması, işlenmesi, depolanması ve sıralanması konularına ağırlık vermiştir. Bruner bilişsel gelişimin çocuğun kendisini ve çevresini irdeleyebilmesi için gerekli olduğunu, bunun için de sistemli bir öğretici-öğrenici etkileşimine gereksinim olduğunu belirtmiştir. Bruner’e göre bilişsel gelişim; eylemsel, imgesel ve sembolik dönem olarak üçe ayrılır. Doğru cevap B’dir.

Davranışçı yaklaşım gözleyerek öğrenme aracılığıyla çocukların çevrelerinden duyduklarını taklit ettiklerini ve taklidin dil gelişiminde önemli bir rolü olduğunu öne sürer. Pekiştirme ve taklit, erken dil gelişimine katkı sağlasa da küçük çocuklar pekiştirilmeden ya da başkalarını taklit etmeden de duymadıkları ya da aşina olmadıkları pek çok yeni ifade üretebilirler. Skinner dilin, diğer davranışlar gibi edimsel koşullama ile kazanıldığını ileri sürmüştür. Bebekler ses çıkardıklarında, çevrelerindeki yetişkinler bu seslerden kelimelere benzer olanları gülücüklerle, kucaklamalarla, bebeğin iletişim çabasına ilgi göstererek vb. biçimde pekiştirirler. Doğru cevap C’dir.

Bilişsel Gelişim Kuramı temsilcisi Piaget, dilin düşüncenin şekillenmesinde önemli olduğunu, biliş düzeyini yansıttığını ve en esnek zihinsel temsil aracımız olduğunu ileri sürmektedir. Çocuklar nesnelerin yerine geçen sembolleri kullanarak dili öğrenmektedirler. Varolan bir zihinsel temsili değiştirmek için dili esnek bir simgesel araç gibi kullanma kapasitesi, üçüncü yıla doğru gelişmektedir. Piaget’e göre, başlangıçta çocukların geliştirdiği benmerkezci konuşma zamanla çocukların farklı bakış açılarına sahip olmalarıyla yerini sosyal konuşmaya bırakır. Doğru cevap A’dır.

Chomsky tarafından ortaya atılan doğuştancı/doğacı görüşe göre, çocuklar bir dil edinim donanımına sahip olarak doğarlar. Bu donanım, çocukların duydukları dil ne olursa olsun yeni kelimeler öğrendiklerinde, kurala dayalı bir tarzda anlamalarına ve konuşmalarına olanak sağlar. Çocuklar doğuştan gelen dil bilgisi yapısını kullanmaya başladıklarında, bu yapıları dilleriyle ilgili tüm noktalarda uygulamaya başlamaları beklenir. Davranışçı yaklaşımın tersine doğuştancı/doğacı görüşü savunanlar, yetişkinler tarafından bilinçli verilen bir eğitimi gereksiz görürler. Chomsky’nin insanların biyolojik temelli dil öğrenme yeteneklerinin bulunduğu yönündeki inancı yaygın olarak kabul görmekle birlikte, gelişime ilişkin açıklamaları birçok açıdan eleştirilmektedir. Doğru cevap D’dir.

Konuşma Dönemi içinde, iki sözcük aşamasında çocukların sözcük dağarcıklarında adeta bir patlama yaşanır. Bu dönemde çocuklar telgrafik konuşma biçimini kullanırlar. Telgrafik konuşma, çocuğun bağlaç ya da ek kullanmadan iki ya da daha fazla kelimeyi bir araya getirerek anlamlı bir mesaj oluşturmasıyla gerçekleşen konuşmadır. Örneğin “anne ayakkabı”, “daha kurabiye” gibi. Doğru cevap E’dir.

Biliş; algılama, akılda tutma, düşünme, hatırlama, öğrenme, problem çözme, akıl yürütme, anlam çıkarma ve yargılama süreçleri olarak tanımlanabilir.

Örgütleme, farklı davranışların daha üst düzeyde gruplanarak tutarlı bir bütün
oluşturması, birbirinden farklı şemaların ve davranışların kategoriler hâlinde düzenlenmesidir. Çocuk yaşı ilerledikçe yaşantılar yoluyla elde ettiği bilgileri sistematik bir biçimde düzenler.

Blişsel gelişim kuramları, bilişsel gelişim sürecinin nasıl oluştuğunu, süreci etkileyen etmenlerin neler olduğunu ve süreci olumlu olarak etkileyebilecek çabaların neler olduğuna ilişkin ipuçları sunmaktadır. Bu amaçla bilişsel gelişim kuramcıları, onlarca yıldır bebekleri ve küçük çocukları gözlemlemişlerdir. Bu çalışmaların sonunda bilişsel gelişim kuramları ortaya çıkmıştır. Bu bölümde bu kuramlardan aşağıda yer alan dördü çerçevesinde bilişsel gelişim açıklanmaya çalışılmıştır.
1. Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı
2. Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Biliş Kuramı
3. Bilgi İşleme Kuramı
4. Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı

Piaget işlem öncesi dönemde çocukların korunum ilkesini kazanamadıklarını ileri sürmektedir. Korunum, bir nesne ya da nesne grubunun fiziksel biçimi ya da mekândaki konumu değiştiğinde, nesnenin özelliklerinin değişmeyeceği ilkesidir. Somut işlemler döneminde çocuklarda tersine çevrilebilirlik, korunum ve gruplama gibi zihinsel beceriler geliştiği için işlem öncesi dönemde yaşadıkları sorunları bu dönemde yaşamazlar.

Olgunlaşma, çocuğun doğuştan getirdiği potansiyelinin zaman içinde kendiliğinden ortaya çıkmasıdır.

Piaget insanların çevrelerindeki durumlarla ilgili olarak geliştirdikleri bilişsel yapıları açıklamak üzere şema kavramını kullanmıştır. Şemalar, çocuğun yaşantılarını örgütlemesine ve anlamlandırmasına yardım eden organize yollardır (Berk, 2009; 2011; Can, 2011; Senemoğlu, 2010; Türküm, 2011).

Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olan çocukların zekâ düzeyleri ve bilişsel becerileri konusunda bulguları farklılık gösteren çok sayıda araştırma yapılmıştır.  Son yıllarda yapılan çalışmalar OSB olan bireylerin atipik algı, sezgi yoluyla öğrenme, dikkat, esnek düşünme ve başkalarının bakış açısını anlama gibi bilişsel becerilerde akranlarından belirgin derecede farklı özellikleri olduğunu ileri sürmektedir.

Duyu-Motor Dönem (0-2 yaş): Duyu-motor dönem yaşamın ilk iki yılını kapsar. Bu
dönemde bebek, dış dünyayı anlamak ve keşfetmek için duyularını ve motor becerilerini
kullanır. 

18-24 ay'da aşağıdaki becerilerin gerçekleşmesi beklenir:
• Görünmeksizin yer değiştiren bir nesneyi bulma yeteneği
• Bir yetişkinin üretmeye çalıştığı davranışların, tam olarak gerçekleşmemiş
olsalar bile ertelenmiş taklidi
• Mış gibi oyunlarında günlük davranışların ertelenmiş taklidi
• İki kategoriye ilişkin etkin nesne sınıflaması

Vygotsky bilişsel gelişimi üç kavramla açıklar:
• İçselleştirme
• Yakınsal gelişim alanı
• Destekleme

Metabiliş-yürütücü biliş, bireyin kendi biliş yapısı ve öğrenme özelliklerinin farkında olmasıdır. Biliş, herhangi bir şeyin farkında olma, onu anlama iken, metabiliş-yürütücü biliş,
herhangi bir şeyi öğrenmeye, anlamaya ek olarak bireyin onu nasıl öğrendiğinin farkında
olmasıdır.

Vygotsky, çocuğun bilişsel gelişimini etkilemede yetişkinin çok önemli bir rolü olduğunu vurgulamaktadır. Vygotsky’e göre tüm kişisel psikolojik süreçler, çocuk ve yetişkin arasında paylaşılan sosyal süreçlerle başlar. Bilişsel gelişim, başka bireyler tarafından düzenlenen davranışlardan bireyin kendi kendine düzenlediği davranışlara doğru bir ilerleme gösterir. Dolayısıyla yetişkinlerin temel görevi, dışsal denetimi giderek azaltıp çocuğun içsel denetimini beslemek ve kendi kendini düzenlemesini destekleyerek, onları bağımsız düşünürler ve problem çözücüler haline getirmektir. Yetişkin öğretim sırasındaki rehberlik düzeyini, çocuğun hâlihazırdaki performans düzeyine göre ayarlar.

Bilişsel gelişimde ilk aşama olan eylemsel dönem 0-3 yaş arasına arasına karşılık gelmektedir. Çocuklar bu dönemde çevrelerinde bulunan nesnelere dokunarak, onları hareket ettirerek, onlarla etkileşerek yaşantı kazanırlar. Dolayısıyla bu dönemde çocuklar en kolay psikomotor eylemlerle öğrenebilirler. Çocuklar bu dönemde sözcükleri de onlara ilişkin eylemlerle öğrenirler.