ÇOCUK GELİŞİMDE NORMAL VE ATİPİK GELİŞİM

Duygu ve davranış bozukluğu olan çocukların yaygınlığı artmakta olup %3 ve %6 arasında görülmektedir. Özellikle erken çocukluk yıllarında başlayanlarda; duygu ve davranış bozukluğuna dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, dil bozukluğu, koordinasyon gelişim bozukluğu, zihinsel yetersizlik eşlik edebilir. Dolayısıyla yaygınlık oranları farklılaşabilir.  Duygu ve davranış bozukluğu gösteren çocukların büyük bir çoğunluğunda herhangi bir biyolojik etmen ya da probleme rastlanmamaktadır.

Duygu ve davranış bozukluğu olan çocukların zekâ bölümlerine ilişkin elde edilen puanlarının normal gelişim gösteren çocukların aldıkları puanların altında olduğu saptanmıştır. Duygu ve davranış bozukluğu söz konusu olduğunda ilk akla gelen sosyal ve davranışsal özellikler de olsa temel akademik davranışlarda da sınırlılık yaşadıkları ve okul motivasyonlarının düşük olduğu belirtilmektedir.Duygu ve davranış bozukluğu olan çocuklar, genellikle sosyal becerileri gerçekleştirmede sınırlılık yaşarlar; dolayısıyla akranları ile olan ilişkilerinde yetersizlik gözlenmesi olağan bir durumdur. Duygu ve davranış bozukluğu olan çocuklar, öğretmenlerini ve de akranlarını anlamada sorun yaşarlar. Sosyal davranışlara sahip olsalar da kullanmazlar ya da o davranışa sahip değillerdir. Sınıf ve okul ortamlarında sıklıkla gözlenen davranışlar, yerinde oturmamak, sınıfta dolaşmak, arkadaşlarını rahatsız etmek, onlara vurmak, sınıf ve okul kurallarına uymamak, sürekli olarak şikâyette bulunmak, çalmak, eşyalara zarar vermek, söz dinlememek, gerçekleri çarpıtmak, öfke nöbetleri, verilen görevleri tamamlamama biçiminde örnekler ilk akla gelenledir. Bu davranışların sıklığı, süresi, şiddeti ve davranışları ortaya çıkmasını tetikleyen durumların var olup olmadığı belirlenmelidir.

DEHB olan çocukların gelişimi ve eğitiminde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar
vardır. Bunlar daha çok öğretmenlere yönelik öneriler olup aşağıda bazıları sıralanmaktadır.
• DEHB durumu çocuklariçin çeşitli zorluklar oluşturabilir ancak sabırlı ve etkili bir
planla sınıfa uyumları sağlanmalı
• Çeşitli stratejiler kullanılmalı
• Önceden planlama yaparken okul yılı başlamadan önce okul görevlileri veya öğretmenleri ile iş birliği yapılmalı
• Çocuğunuzun okul başarısı için beklentilerini tartışarak, birlikte, özel ve gerçekçi hedefler yazılmalı
• Çocuk masa ve sandalyesi öğretmen masasına yakın bir yere yerleştirilmeli
• Yönergeler tek tek verilmeli ve gerekli ise tekrarlanmalı
• Günün erken saatlerinde zor olan konuya öncelik verilmeli
• Grafik, resim gibi görseller kullanılmalı

DEHB olan çocukların gelişimi ve eğitiminde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vardır. Bunlar daha çok öğretmenlere yönelik olup aşağıda öneriler biçiminde sıralanmaktadır.

• Verilmek istenilen bilgiler için ana başlıklar belirlenmeli
• Sınav yapılan ortamın dikkat dağıtıcılardan uzak ve sessiz olmasına dikkat edilmeli
• Uzun sınavlar yerine kısa sınavlar uygulanarak, çalışma kâğıtları oluşturulmalı
• Zaman sınırlı sınavların sayısı azaltılmalı
• Sınavlar, sözlü biçimde ya da boşluk doldurma gibi, onların en iyi yapabileceği biçimde planlanmalı
• Bilgisayar aracılığıyla oldukça fazla çalışma yapılmalı
• Verilen görevler için ek zaman sağlanmalı
• Her konu farklı renklerle kodlanmalı
• Çocuklara ders sırasında dikkatlerinin dağılmasını önleyecek stratejiler öğretilmeli
• Tahtada dersin faaliyetleri listelenmeli
• Dersin başında ne öğrenileceği ve de çocuktan beklentiler söylenmeli
• Ders sırasında basit ve de yapılandırılmış yönergeler kullanılmalı
• Çocuklar için sık sık ara verilmeli
• Dersin sonunda temel noktalar özetlenmeli
• Önemli bir şey söyleyeceksiniz üç çocuğa ayrı ayrı tekrarlatıp en sonunda da bütün sınıfın aynı ağızdan tekrarlaması sağlanmalı
• Ev ödevleri kısa tutulmalı
• Aile ve de öğretmenler tarafından çocuğunuz mutlaka motive edilmeli

Öğrenme güçlüğü, zekâsı normal ya da normalin üstünde olan bireylerin, standart testlerde, yaş, zekâ düzeyi ve aldığı eğitim dikkate alındığında, okuma, matematik ve  yazılı anlatımının beklenenin önemli ölçüde altında olmasıyla tanısı konulan bir bozukluktur.

Okul öncesinde öğrenme güçlüğü olma olasılığına işaret eden ipuçları aşağıdaki gibidir:
• Kelimeleri telaffuz edememe
• Doğru kelime kullanamama
• Yön ve rutinleri öğrenememe
• Makas kullanamama
• Düğme, çıt çıt, fermuarı kullanamama
• Yeni becerileri öğrenmede sorun yaşama
• Temel matematik kavramları öğrenmede sorun yaşama
• Sürekli olarak kelimeleri hecelemede sorun yaşama
• Kelime oluştururken sesleri karıştırma

OSB tanısı 12 aylıktan itibaren konabilir.

OSB olma olasılığına işaret eden ipuçları
• Göz iletişimi kurmaz. Örneğin; onu beslerken size bakmaz.
• Gülümsediğinizde size gülümseyerek karşılık vermez.
• İsimi ile seslendiğinizde tepki vermez.
• Nesneleri takip etmez.
• Dikkatinizi çekmek için herhangi bir ses çıkarmaz.
• Yardım ya da rica ifadelerini kullanmaz.
• Diğer insanlarla ortak ilgi ya da zevkleri yoktur.

OSB olan çocukların gelişimi ve eğitiminde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vardır. Bunlar daha çok öğretmenlere yönelik  öneriler olup aşağıda bazıları sıralanmaktadır:
• Eğitim yoğun olmalıdır. (Haftada 20-40 saat)
• Birebir eğitime yeterince yer verilmelidir. Daha sonra çocuktaki ilerlemelere göre grup ya da kaynaştırma eğitimine geçilebilir.
• Eğitim kesintisiz olmalıdır (12 ay)
• Çocuğun bireysel özellikleri dikkate alınmalıdır: Eğitim, çocuk için etkili olan pekiştireçler, çocuğun duyusal özellikleri, çocuğun takıntıları, çocuğun beslenme ve uyku düzeni vb. dikkate alınarak tasarlanmalı ve yürütülmelidir.

Öğrenme güçlüğü olan çocukların birbirlerinden farklı özellikleri dikkate alınarak DSM IV’ te dört kategori belirlenmiştir. 

Disleksia (Okumada zorluk):  Okumada, yazmada, konuşmada ve de hecelemede sınırlılık

Diskalkuli (Matematikte zorluk): Sayı sembollerini tanımama, Problemleri anlama, çözmede sınırlılık, çarpım tablosunu ezberleyememe

Disgrafi (Yazmada zorluk) Yazma, heceleme ve de organize olmada zorluk

Başka türlü adlandırılamayan öğrenme bozukluğu:  Diğer üç grubun içinde yer almayan, herhangi özgül bir öğrenme bozukluğu için tanı ölçütlerini karşılamayan öğrenmedeki sınırlılıklar söz konusudur. Aynı zamanda okuma, matematik, yazılı anlatım sorunları bir arada da görülebilir.

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), ileri düzeyde ve karmaşık nörolojik bir yetersizliktir. Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’na göre OSB; sosyal iletişim ve etkileşimde yetersizlikler ile sınırlı ve yineleyici davranış örüntüleri, ilgiler ve etkinlikler ile kendini gösteren, belirtileri erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve günlük yaşamda sorunlara yol açan, genel gelişim gecikmesi ile açıklanamayan nörogelişimsel bir bozukluktur.

Otizm spektrum bozukluğuna işaret eden ipuçları

• Göz iletişimi kurmaz. Örneğin; onu beslerken size bakmaz.
• Gülümsediğinizde size gülümseyerek karşılık vermez.
• İsimi ile seslendiğinizde tepki vermez.
• Nesneleri takip etmez.
• Dikkatinizi çekmek için herhangi bir ses çıkarmaz.
• Yardım ya da rica ifadelerini kullanmaz.
• Diğer insanlarla ortak ilgi ya da zevkleri yoktur.

Özel eğitimde OSB olan çocukların devam ettikleri eğitim ortamları:

• Kaynaştırma uygulamaları
• Özel Eğitim Sınıfları
• Özel Eğitim Uygulama Merkezleri
• Özel Eğitim İş Uygulama Merkezleri

OSB olan çocukların gelişimi ve eğitiminde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar vardır. Bunlar daha çok öğretmenlere yönelik olup aşağıda öneriler biçiminde sıralanmaktadır:
• Eğitim yoğun olmalıdır. (Haftada 20-40 saat)
• Birebir eğitime yeterince yer verilmelidir. Daha sonra çocuktaki ilerlemelere göre grup ya da kaynaştırma eğitimine geçilebilir.
• Eğitim kesintisiz olmalıdır (12 ay)
• Çocuğun bireysel özellikleri dikkate alınmalıdır: Eğitim, çocuk için etkili olan pekiştireçler, çocuğun duyusal özellikleri, çocuğun takıntıları, çocuğun beslenme ve uyku düzeni vb. dikkate alınarak tasarlanmalı ve yürütülmelidir.• Eğitim sistematik olmalıdır.
• Her bir beceri küçük parçalara bölünmelidir.
• Her parça teker teker ve tekrar tekrar öğretilebilir olmalıdır.
• Öğretilen parçaların birleştirilmesi için düzenlemeler yapılmalıdır.
• Edinilen becerilerin genellenmesi için ek öğretimler yapılmalıdır.
• Çocuk, beklenmedik olaylara karşı önceden bilgilendirilmeli, gerekirse görsel materyaller kullanılarak oluşacak durum çocuğa anlatılmalıdır.
• Çocuğun güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olunmalı ve eğitimi buna göre düzenlemelidir.
• Öğretmenler, eğitimin her aşamasında aile ile iş birliği içinde olmalı ve onları çocuğun ilerlemesi hakkında bilgilendirmelidir.
• OSB olan çocuklarda soyut düşünme sınırlı olduğu için, kavramlar onlar için somutlaştırılarak anlatılmalıdır. Bu bağlamda, çocuk için özel materyaller hazırlanmalıdır.
• Sınıfta kullanılan yönergeler basit, kısa ve net olmalıdır.
• Aile çocukları tanı aldığında kendini suçlamamalı, tükenmişlik duygusuna kapılmamalı, sabırlı olmalı ve bir an önce çocuklarının eğitim alması için harekete geçmelidir.
• Kendi çocuklarını en iyi aileler tanır. Bu nedenle çocuğun öğretmeniyle iş birliği
içinde olmalı ve öğretmeni çocuk hakkında bilgilendirmelidirler.

Duygu ve davranış bozukluğu; dışa yönelim ve içe yönelim bozuklukları biçiminde iki kategoride yer alır. Duygu ve davranış bozukluğu olan çocukların antisosyal ve başkalarına düşmanca davranma gibi davranışları sık ve yoğun biçimde sergilemesi dışa yönelim bozukluklarına örnektir. Ayrıca okuldan kaçma, yalan söyleme, başkalarına zarar verme; sınıf içinde öğretmeni görmezden gelme, kurallara uymama, kavga etme gibi davranışlar gözlenir. İçe kapanma, depresyon kaygı, gibi sorunların gözlendiği davranışlar ise içe yönelim bozukluklarına örnek olarak verilebilir. Bu çocuklar özellikle sosyal becerileri gerçekleştirmede sınırlılık yaşarlar (Özdemir, 2011).

Duygu ve davranış bozukluğu olan çocukların zekâ bölümü puanları genel olarak ortalama ve altındadır. Okul başarıları düşük, sosyal becerilerde sınırlılıkları olan, hem içe dönük hem de dışa dönük davranışlar sergileyen çocuklardır. Duygu ve davranış bozukluğu yaşayan çocuklar akademik ve sosyal davranışlarda da sorunlar yaşamaktadırlar.

Duygu ve davranış bozukluğu olma olasılığına işaret eden ipuçları:

• Sınıf içi etkinlikleri bozmak
• Öfkeli olmak
• Dikkatsiz olmak
• Dalgın olmak
• Sınıf kuralları hakkında bilgisi olmayan ve kuralları izlememek
• Konsantre olamamak
• Değişikliklere karşı aşırı direnç göstermek
• Düşük özgüvene sahip olmak
• Grup çalışmalarında zorluk yaşamak
• Saldırgan davranışlar göstermek

Duygu ve davranış bozukluğunun tanılanması ve değerlendirilmesine ilişkin sistematik bir süreçten söz etmek pek mümkün değildir. Tanılamada tarama testleri, projektif ölçekler, davranışların doğrudan gözlemi ve ölçülmesinin yer aldığı formal bir süreç söz konusudur.

Duygu ve davranış bozukluğu olan çocukların değerlendirilmesinde daha çok gözlem, davranış değerlendirme ölçekleri, görüşmeler kullanılmaktadır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik gibi klinik özelliklerin var olduğu ve çocukluk çağında görülen yaygın nörolojik bir bozukluktur. Bozukluğun en göze çarpan özelliği dikkat süresinin oldukça kısa oluşu, davranışlarda ve bilişte ortaya çıkan huzursuzluk ve atakların varlığıdır (Özmen, 2010). Bunun sonucunda ise çocuklarda yerinde duramama, huzursuzluk, amaca yönelik olmayan hareketler, bir konuya dikkatini vermede güçlük, dikkat süresinin sınırlı ve az olması, istenen görevleri ve ev ödevini tamamlayamama gibi durumlar ortaya çıkmaktadır

Öğrenme güçlüğü, zekâsı normal ya da normalin üstünde olan bireylerin, standart testlerde, yaş, zekâ düzeyi ve aldığı eğitim dikkate alındığında, okuma, matematik ve yazılı anlatımının beklenenin önemli ölçüde altında olmasıyla tanısı konulan bir bozukluktur. Öğrenme güçlüğü olan çocukların, dinleme, düşünme, konuşma, yazma veya matematik problemlerini çözmede güçlükleri görülen, anlama ya da yazılı ve sözlü dili kullanmadaki psikolojik süreçlerden birinde ya da birkaçında yetersizlikleri vardır.