ÇOCUK GELİŞİMİNDE ALAN ÇALIŞMALARI - Deneme Sınavı - 12

Çocuğun psikolojisini etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bunlar çocuğun doğumdan önce ve çocuğun hayata gözlerini açtığı ilk günden itibaren etkili olmaya başlar. Birtakım genetik faktörlerin yanı sıra aile içi ilişkiler, yakın çevre, okul çevresi, toplumsal hayattaki tüm ilişkiler çocuğun psikolojisini etkiler. Ayrıca çocuğun bazı özel durumlarla karşı karşıya kalması hastalık, boşanma, ölüm, üvey-anne-baba yanında yaşama gibi durumlar çocukların psikolojisini etkileyebilmektedir. Böyle durumlarda alınabilecek önlemlerin ne olduğunu bilmek ve bu konuda deneyim sahibi olmak hem çocuğa hem de ailesine büyük yarar sağlayabilir.

Genellikle sekiz ve on yaşlarında ölümün yaşamın geri dönülmez bir sonu olduğu gerçeğini çocuklar benimsenmeye başlar. Yetişkinlerden çok farklı olarak küçük çocukların yas tutma yetenekleri sınırlıdır. Çocuk, yetişkin gibi uzun süre üzüntülü ve acılı kalamaz, içinden ne kadar tedirgin olsa da yaslı görünümü yoktur. Çocuğun yas dönemini sağlıklı geçirmesi sürecinde çevresindeki yetişkinlere birçok sorumluluk düşmektedir.

Boşanmanın etkileri çocuğun yaşına göre farklılaşmaktadır. Bebeklik dönemindeki (0-3 yaş) boşanmaların çocuk açısından en az problemin yaşandığı dönem olduğu kabul edilmektedir. Çocuk, boşanmanın hemen öncesinde gerçekleşen rahatsız edici olay ve konulara şahit olmamaktadır. Dolayısıyla evde bu tür yaşantılara erken tanık olması bu süreçten daha az etkilenmesine neden olabilmektedir.

Çocukluk çağı travmaları içerisinde tekrarlanabilirliği ve çocuğa en yakınları tarafından yapılması nedeniyle tanımlanması ve tedavi edilmesi en zor olan travma şekli istismardır. Genel olarak 18 yaşın altında bulunan çocuklara karşı aktif olarak girişilen ve onların fiziksel, duygusal, zihinsel ve toplumsal gelişmelerini zedeleyen her türde eylem çocuk istismarı olarak tanımlanmaktadır. İhmal ise çocukların beslenme, bakım, eğitim gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmadığı durumlar için kullanılmaktadır. Çocuk istismarı ve ihmali; anne, baba ya da bakıcı gibi bir erişkin tarafından çocuğa yöneltilen, toplumsal kurallar ve profesyonel kişilerce uygunsuz ya da hasar verici olarak nitelendirilen, çocuğun psikolojisini olumsuz yönde etkileyen eylem ve eylemsizliklerin tümüdür.

Ülkemizde sanayileşme ve kentleşmeyle birlikte ortaya çıkmaya başlayan sokakta yaşayan çocuklar sorunu, özellikle 1990’ların ortalarından itibaren artmaya başlamıştır. Sokakta yaşayan çocuklar her türlü taciz, şiddet, soğuk, açlık, aşırı yorgunluk, egzoz gazları, kazalara, yerli yersiz her türlü suçlamalara maruz kalmaktadır. Ayrıca bu çocuklar, eğitim ve öğrenimlerini aksatmakta veya başarısız olmaktadırlar. Sokakta yaşayan çocuklar, yirmi dört saat sokakta yaşayan, ailesiyle ilişkileri kopuk olup geçimini sokaktan sağlayan, zaman zaman suça karışan zaman zaman uçucu madde kullanan ya da bunlara gereksinim duyan, sokağın ortamını mekan edinen çocuklardır. Bu çocukların aile, okul, çocuk kurumları gibi kendine karşı sorumluluğu olan kişi yada kurumlarla hemen hemen hiç temasları bulunmamaktadır. Çeşitli nedenlerle evden kaçmış, aile ve toplumla olan bağları tamamen kopmuş olan bu çocuklar gruplar hâlinde kendilerine özgü kurallarıyla köprü altı yaşamını seçmişlerdir. Yaşam kaynakları ve yaşam alanları sokaklardır. Çocukları sokakta yaşamaya iten birçok faktör vardır. Bunlardan en önemlileri aile ve yaşanan ekonomik sorunlardır. Sokak çocuklarının çoğunluğu % 82-89’u parçalanmış ailelerden gelmektedir. Diğer nedenler arasında göçler, aile içi istismar-ihmal, ailenin parçalanmış olması, çocuğun okul başarısızlığı, akran grupları, çocuğun sokakta çalışıp para kazanmasını teşvik edici kültürel değerler, sokağın çekiciliği ve özgürlüğü ve çocukların eğitim sistemine dâhil edilememesi gibi unsurlar sayılabilir.

Sokakta yaşayan çocuklar birçok tehlikeyle karşı karşıya kalmaktadır. Şiddet, fiziksel ve cinsel istismar, başkaları tarafından suç işlemeye zorlanmak, yanma-yaralanma, kronik hastalıklara yakalanma, bakımsızlık sonucu oluşan sendromlar, kaçırılma, öldürülme vb. Yine bu çocuklar madde bağımlılığı konusunda da risklere son derece açıktır. Çünkü sokaktaki şiddete karşı durabilmek ve dayak yediklerinde acı hissetmemek, sokaktaki soğuğa dayanabilmek, yaşadığı zorluklara karşı bedensel ve duygusal güç oluşturabilmek yani kendilerini güçlü ve cesaretli hissedebilmek, halüsinasyonlar görüp güzel şeyler hayal edebilmek ve utanma duygularını yok ettiği için rahatlıkla başkalarından yemek isteyip dilenebilmek ve özgürce konuşabilmek için bu maddelere gereksinim duyarlar. Bunun dışında, sokaktaki grupların ortak yaşam biçimini ayak uydurarak gruba kendini kabul ettirebilmek, tiner-bali gibi maddeleri ucuza kolayca bulunabilmesi de diğer başka etkenlerdir. Bütün bu etkenler çocukların psikolojisini son derece olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu çocuklarda olumlu bağlanma gerçekleşmediği için kendine ve çevresine karşı güvensizlik, zaman zaman saldırganlık, çevresindeki nesne veya kişilere zarar verme eğilimi, sosyalleşme problemleri ve daha birçok olumsuz duygu durumları görülebilmektedir.

Sokakta çalışan çocuklar ailesinin geçimine katkıda bulunmak ya da kendi masraflarını karşılamak için günün belli bir bölümünde sokakta çalışan, gecenin erken ya da geç saatlerinde evlerine dönen çocuklardır. Bu çocuklarda genelde madde bağımlılıkları yoktur ve bu çocuklar aile ilişkilerini bir şekilde sürdürmektedir. Bu çocukların bir kısmı tam gün, birçoğu da okul dışında kalan zamanlarında çalışmaktadır.

Suç, insanlıkla var olan, tarih boyunca üzerinde durulan ve önlemler alınmaya çalışılan bir konudur. Özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde çocuk suçluluğunun arttığı bu dönemde, sorunun nedenlerinin endüstrileşme ve kentleşme olmayıp daha çok düzensizlik ve fırsat eşitsizliğinden kaynaklanabilmektedir. Hukuki açıdan çocuk suçluluğu “çocuğun ceza kanunlarınca suç sayılan bir fiili işlemesi sonucunda, yargı organlarının önüne getirilmesi” şeklinde tanımlanırken suçlu çocuk “bir hukuki normu ihlal etmiş on sekiz yaşından küçük kimse” olarak ele alınmaktadır. Suça sürüklenen çocukların, bu davranışlarda bulunmalarını açıklayıcı sebepler ise fiziksel, psikolojik ve sosyal yönden ele alınmaktadır.

Küçük Albert Deneyi’nde 11 aylık bebek fareyi sevdiği sırada yüksek sesli bir uyaran verilmiş ve birkaç gün tekrarlanmıştır.
Albert daha sonra korkmadığı fareden korkmaya başlamış ve bu korkuyu fareyi çağrıştıran her şeye genellemiştir.

Koşullu Anlaşma: Bireyin pekiştireç almak için istenilen davranışı sergileme durumudur. Örneğin; okulda oyun hamurları ile oynamak için ağlayan çocuğa ağlamaya devam ettiği sürece oyun hamurları ile oynayamayacağını, ağlamazsa oyun hamurlarını söylemek koşullu anlaşmadır

Karşılıklı belirleyicilik, sembolleştirme kapasitesi, öngörü kapasitesi, dolaylı öğrenme kapasitesi, öz düzenleme kapasitesi, öz yargılama kapasitesi
gözlem yolu ile öğrenmenin ilkelerindendir.

Anal Dönem: Anal dönemde tuvalet eğitimi kritik bir yere sahiptir. Çocuğa sert
bir yaklaşımla verilen tuvalet eğitimi, çocuğun bu dönemi sağlıklı bir şekilde atlatmasına engel olabilir.

Özerkliğe Karşı Utanç ve Şüphe: 1-3 yaş arasını kapsayan bu dönemde çocuk bağımsız olarak bir şeyleri yapma isteğindedir. Kendi kararlarını kendileri vermek isteyen çocuklar, yeni şeyleri keşfetmek ve denemek için istek duyar. Bu dönemde çocuklara bir şeyleri deneme ve başarma imkânı sunularak, onlara rol ve sorumluluklar verilerek desteklenmelidir. Sürekli kontrol altında tutulma, yetişkinin çocuğun yerine her şeyi yaptığı ve çocuğa fırsat verilmediği durumlarda çocuklarda yeteneğinden şüphe duyma ve utanma duyguları ortaya çıkabilir

Çocuklar yine bu dönemde kişi, varlık gibi durumlara ilişkin semboller kullanmakta, sembolik oyunlar oynamaktadırlar. Örneğin; arabayı telefon
gibi kullanma, televizyon kumandasını silah gibi gerçek nesne yerine kullanabilmektedirler. Yine bu dönemde çocuklar dünyanın kendi etraflarında döndüğünü düşünmekte, kendilerini başkalarının yerine koyamamaktadırlar yani benmerkezcilik söz konusudur.

• Dikkat: Bilinçli olarak odaklanma işidir.
• Algılama: Bir şeye anlam verme sürecidir.
• Tekrar: Bilginin değişiklik yapılmaksızın içsel veya dışsal olarak söylenmesidir.
• Otomatikleştirme: Bir şey sıkça tekrar edilirse öğrenilir. Otomatikleştirmede dikkat gerektiren bir durum yoktur ve uyaran varlığında her an gerçekleşebilir.
• Kodlama: Kısa süreli bellekte olan bilginin kişiye uygun olarak zihinde organize edilerek uzun süreli belleğe aktarılmasıdır.
• Geri Getirme: Uzun süreli bellekte olan bir bilginin kısa süreli belleğe çağrılması işidir. Bilginin geri çağrılması hatırlamayı ifade eder.
• Unutma: Bir bilgi uzun süreli bellekten getirilemiyorsa unutma gerçekleşmiştir.

Rus bir psikolog olan ve klasik koşullanmanın temsilcilerinden olan Pavlov, köpeklerdeki mide ve tükürük salgılarına ilişkin çalışmalar yaparken köpeklerin ete verdikleri salya tepkisini ayak sesine de verdiklerini fark etmiştir. Bunun üzerine köpeklerdeki koşullanma üzerine çalışmış ve köpekler ile laboratuvarda çalışmaya başlamıştır. Köpeğe önce zil sesi, ardından et tozu içeren bir besin vermiş ve bunu tekrarlamıştır. Sonrasında köpek zil sesi ve eti eşleştirmiş ve ete verdiği salya tepkisini zil sesine de vermiştir. Pavlov yaptığı deney sonucunda klasik koşullanmayı literatüre kazandırmıştır.

Öğrenilmiş Çaresizlik: Yaşantı sonucu organizma, çabası söz konusu olsa bile durumu değiştiremeyeceğini düşünür ve pasif kalarak bunu geneller.

Refleksif hareketler olarak da düşünebileceğimiz tepkisel davranış, bir uyaran tarafından meydana getirilir. Ancak burada bir koşullanma söz konusu değil, organizmanın refleksleri söz konusudur. Limon suyuna salya salgılanması, oda ısısı artışında kan damarlarının büyüyüp kanın renginin kırmızıya dönmesi, boğaza parmak sokma yolu ile kusmayı tetiklemek, soğan doğrandığında ağlamak tepkisel davranışlara örnek olarak verilebilir.

Koşullu Anlaşma: Bireyin pekiştireç almak için istenilen davranışı sergileme durumudur. Örneğin; okulda oyun hamurları ile oynamak için ağlayan çocuğa ağlamaya devam ettiği sürece oyun hamurları ile oynayamayacağını, ağlamazsa oyun hamurlarını söylemek koşullu anlaşmadır.

Psikoanalitik kuramda, çocuğun biyolojik ihtiyaçları ve sosyal beklentiler arasında gerçekleşen uyum ve uyumsuzluklar ele alınmıştır. Bilinçli ve bilinçsiz olarak ortaya konan davranışlara değinmişlerdir. Psikoanalitik kuramda gelişim evrelerindeki çatışmalar ve bu evrelerdeki görevler yer alır. Çocuğun bir çatışmayı çözme durumu, bir sonraki çatışmada önemli bir etken olmaktadır. Psikoanalitik kurama göre birey biyolojik ihtiyaçları ve sosyal beklentiler arasında denge kurabilmelidir.