ÇOCUK GELİŞİMİNDE ALAN ÇALIŞMALARI - Deneme Sınavı - 17

Ahlaki görecelik

Klasik koşullanmanın gerçekleşmesi için bazı adımlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Klasik koşullanmanın ilkeleri şu şekilde açıklanabilir:

• Öğrenilmiş Çaresizlik: Yaşantı sonucu organizma, çabası söz konusu olsa bile du­rumu değiştiremeyeceğini düşünür ve pasif kalarak bunu geneller.

Refleksif hareketler olarak da düşünebileceğimiz tepkisel davranış, bir uyaran tarafından meydana getirilir. Ancak burada bir koşullanma söz konusu değil, organizmanın refleksleri söz konusudur. Limon suyuna salya salgılanması, oda ısısı artışında kan damarlarının büyüyüp kanın renginin kırmızıya dönmesi, boğaza parmak sokma yolu ile kusmayı tetiklemek, soğan doğrandığında ağlamak tepkisel davranışlara örnek olarak verilebilir. Organizmanın sergilediği davranışlar göz önüne alındığında tepkisel davranışların burada küçük bir paya sahip olduğu ifade edilebilir. Tepkisel koşullanmada uyaran-tepki ilişkisi söz konusudur. Bu noktada Pavlov’un klasik koşullanmasına benzese de burada verilen pekiştireç tepkiden öncedir. Yukarıda verilen örnekte olduğu gibi limon suyunu gören bir kişinin salya salgılaması refleksiftir. Burada limon suyu salya salgılama tepkisiden önce verilmektedir.

Pekiştirme ilkeleri esas alınarak oluşturulan programlı öğretimde öğrencinin bireyselliği üzerinde durulmuştur. Programlı öğretimde her çocuk için bireyselleştirilmiş bir eğitim, minimum hata, sürece etkin katılan öğrenciler söz konusudur. Programlı öğretimde öğrenmenin temeli pekiştirme ilkeleri tarafından oluşturulmaktadır. Bu ilkeler; küçük adımlar ilkesi, etkin katılım, başarı, anında düzeltme, kademeli ilerleme, bireysel hız ilkeleridir. Küçük adımlar ilkesinde adım adım ilerleme mevcutken, etkin katılımda öğrencinin sürece etki katılımı ve kendi öğrenmelerini gerçekleştirmesi söz konusudur. Programlı öğretimde öğrencinin her zaman başarması sağlanmaya çalışılmakta, yanlış cevaplanma sürecinde anında düzeltme yapılarak doğru cevabı karşılaştırmasını sağlamak vardır. Basitten karmaşığa, kolaydan zora giden kademeli bir ilerleme mevcuttur. Ayrıca bireysel hız ilkesinde öğrenci zamanı kendisine uygun olarak planlayıp, kullanmaktadır.

Gözlem yolu ile öğrenmede dikkat, hatırlama, davranışı meydana getirme, güdüleme olmak üzere dört temel süreç vardır. Dikkat etme sürecinde; bireyin modele dikkat etmesi söz konusudur. Dikkat öğrenmenin ilk basamağıdır ve dikkat olmazsa öğrenme gerçekleşemez. Gözlemcinin ilgisi, duyu organlarının kapasitesi, amacına uygunluğu, modelin özellikleri dikkat sürecini etkileyen önemli etmenlerdir. Hatırlama sürecinde; gözlemlenen davranışın hatırlanması söz konusudur. Kişi gözlem yolu ile model aldığı davranışı hatırlarsa tekrar edip sergileyebilir. Davranışı meydana getirmede; model alınan davranış sergilenir. Bir davranışın sergilenmesinde bireyin fiziksel ve motor becerileri önemli bir değişkendir. Güdüleme; davranış sonucunda birey ödüllendirildiğinde davranışın sergilenme sıklığı artar.

Özerkliğe Karşı Utanç ve Şüphe: 1-3 yaş arasını kapsayan bu dönemde çocuk bağımsız olarak bir şeyleri yapma isteğindedir. Kendi kararlarını kendileri vermek isteyen çocuklar, yeni şeyleri keşfetmek ve denemek için istek duyar. Bu dönemde çocuklara bir şeyleri deneme ve başarma imkânı sunularak, onlara rol ve sorumluluklar verilerek desteklenmelidir. Sürekli kontrol altında tutulma, yetişkinin çocuğun yerine her şeyi yaptığı ve çocuğa fırsat verilmediği durumlarda çocuklarda yeteneğinden şüphe duyma ve utanma duyguları ortaya çıkabilir.

Duyusal motor döneminde bebekler dış dünyayı doğuştan kendilerinde var olan reflekslerle anlamaya çalışmaktadırlar. Refleksif olan davranışlar bir süre sonra amaçlı davranışlara dönüşmeye başlamakta ve şemalar meydana gelmektedir. Tipik gelişim gösteren bireyler açısından bu dönemde kazanılması gereken temel bilişsel göstergelerden biri “nesne sürekliliği”dir. Nesne sürekliliği, nesnelerin duyu organları tarafından görme, işitme, duymaya ilişkin herhangi bir girdi olmaksızın varlığının devam ediyor olduğunun bilinmesi olarak tanımlanmaktadır. Mesela masanın altına kaçan topu çocuk görmediği halde masanın öbür tarafına geçerek topun geleceğini bilişsel olarak kestirebilmektedir.

Amerikalı psikolog olan Jerome Bruner, Piaget ve özellikle de Vygotsky’in sosyokültürel kuramından etkilenmiştir. Bruner’in bilişsel gelişim kuramı; biyolojik açıdan Piaget’in bilişsel gelişim kuramından etkilenmesine ilaveten, dilin bilişsel gelişim üzerinde etkisine değinmiş ve bu bakımdan Vygotsky ile ortaklaşmıştır.

Makrosistem: Mikrosistem ve eksosistemin çatısı olan yapıyı ifade etmektedir. Bu sistemler içine gömülü ve daha geniş yapıdaki kültürel sistemler olarak tanım­lanmaktadır. Yaşanılan muhit, etnik kimlik gibi öğeler bu sistem içerisinde yer almaktadır. Bu sistemler çocuk gelişimi üzerinde az etkili görünse de aslında gelişime oldukça etki etmektedir. Yine bu sistem içerisinde ideoloji, kabul gören değerler, dünya görüşü, kanunlar gibi öğeler yer almaktadır. Örneğin; bu sistem içerisinde yer alan kanunlar düşünül­düğünde, kanundan kaynaklı olarak okulöncesi eğitim zorunlu olmadığında geli­şim açısından çocukların olumsuz etkilenme ihtimali söz konusudur.

Oyunun özellikler şu şekilde sıralanabilir:
1. Oyun içten güdümlüdür. Oyun temel ihtiyaç ve dürtüler ya da sosyal gereklilikler tarafından yönetilmez.
2. Oyun doğaçlamadır ve oyunda dışsal yaptırımlar yoktur. Oyunun hedefleri gönüllüdür. Oyunda çocuklar sonuçtan çok süreç ile ilgilidirler.
3. Oyunu keşif ve araştırmadan ayıran şey oyunun ben bu nesne ya da insanla ne yapabilirim diye sormasıdır. Keşif ve araştırmada bu nesne ya da insan nedir, onunla ne yapılır soruları sorulur.
4. Oyun etkinliklerin ya da davranışların ciddi temsili değildir. Oyun temsili, mecazi etkinliklerden oluşur.
5. Oyun dıştan zorlanan kurallardan tamamen özgürdür. Bu yönüyle kurallı oyunlardan ayrılır.
6. Oyunda çocuklar aktif bir şekilde meşguldürler. Bu oyunu hayal kurmak, uyuşuk bir şekilde vakit geçirmek ya da amaçsızca gezinmekten ayırır.

Paralel oyun: Bu aşamada çocuk başka çocukların yanında aynı tür oyuncaklarla oynar, fakat oyuncaklarla kendi istediği gibi oynar ve diğer çocukların oyunlarını etkilemeye çalışmaz. Çocuklar yan yana oynarlar, fakat birlikte oynamazlar. Blok merkezinde oynayan iki çocuk birbirleri ile konuşmadan yan yana kendi kulelerini yapıyorlarsa fakat oyunla ilgili iletişimde bulunmuyorlarsa bu çocukların oynadıkları oyunda paralel oyun aşamasını sergilediklerini söyleyebiliriz. Burada önemli olan çocukların birlikte değil bireysel olarak kulelerini yapması ve birbirlerinden etkilenmemeleri ve birbirlerini etkilemeye çalışmamalarıdır.

Parten’a göre oyunda altı sosyal gelişim aşaması görülür:
1. Uğraşsız davranış
2. Yalnız oyun
3. İzleyici
4. Paralel oyun
5. Birlikte oyun
6. İş birlikçi oyun

Smilansky’ye göre Oyunda Görülen Bilişsel Gelişim Evreleri (Oyun Kategorileri):
• Duyusal-motor/Fonksiyonel Oyun
• Sembolik Oyun
• Yapı Oyunları
• Kurallı Oyunlar

Sembolik Oyun: Çocuğun duygularını veya düşüncelerini mimikleri, davranışları veya nesnelerle ifade ettiği hayali oyunlardır. Örneğin çocuğun bir bloğu telefon olarak kullanması ve telefonla konuşuyormuş gibi yapması, yemek yapıyormuş, çay içiyormuş gibi yapması sembolik oyun davranışlarına örnek olarak verilebilir. Sembolik oyun çocukların yetişkin hayatını ve etkinlikleri anlamaya çalıştığı, diğer çocuklarla geçinmeyi, karşılaştırmayı, değerlendirmeyi, yarışmayı, iş birliği yapmayı, paylaşmayı, pazarlık yapmayı, vermeyi ve almayı öğrendiği bir oyun türüdür. Çocuklar kullandıkları sosyal tutum ve teknikleri arkadaşlarının tepkilerine bakarak test eder ve gerekliyse tutum ve davranışlarında değişiklikler yaparlar. Bunlara ek olarak oyun çocuklara hayallerini, isteklerini, korkularını ve fantezilerini çözümleyebilecekleri bir fırsat sunar.

Boyalar, bloklar, Legolar, artık malzemeler gibi çocuğun kendine özgü ürünler oluşturabileceği ve farklı şekillerde kullanabileceği tüm araç gereçler açık uçludur. Açık uçlu araç gereçler, çocuğa özgürlük tanıdıkları için, çocuğun yaratıcılığını destekleyen araç gereçlerdir.

Sosyodramatik Oyun: Çocuk başkaları ile oynamaya başlaması ile birlikte dramatik oyunun gelişmiş bir formu olan sosyodramatik oyunu oynamaya başlar. Sosyodramatik oyun dramatik oyundaki özellikleri içermekle birlikte, bu özelliklere ek olarak aşağıdaki 2 özelliği de taşımalıdır.
4. Çocuk başkaları ile etkileşim içinde olmalıdır.
5. Çocuk sözel alışverişte bulunmalıdır

Sembolik Oyun: Çocuğun duygularını veya düşüncelerini mimikleri, davranışları veya nesnelerle ifade ettiği hayali oyunlardır. Örneğin çocuğun bir bloğu telefon olarak kullanması ve telefonla konuşuyormuş gibi yapması, yemek yapıyormuş, çay içiyormuş gibi yapması sembolik oyun davranışlarına örnek olarak verilebilir. Sembolik oyun çocukların yetişkin hayatını ve etkinlikleri anlamaya çalıştığı, diğer çocuklarla geçinmeyi, karşılaştırmayı, değerlendirmeyi, yarışmayı, iş birliği yapmayı, paylaşmayı, pazarlık yapmayı, vermeyi ve almayı öğrendiği bir oyun türüdür. Çocuklar kullandıkları sosyal tutum ve teknikleri arkadaşlarının tepkilerine bakarak test eder ve gerekliyse tutum ve davranışlarında değişiklikler yaparlar. Bunlara ek olarak oyun çocuklara hayallerini, isteklerini, korkularını ve fantezilerini çözümleyebilecekleri bir fırsat sunar. Sembolik oyun iki yaş civarında çocuğun telefonla konuşuyormuş, birşeyler yiyip içiyormuş, uyuyormuş gibi yapması ile başlar.

Birlikte oyun: Bu aşamada çocuk başka çocuklarla birlikte oynar; diğer çocuklarla oyunla ilgili sözel iletişimde bulunur; oyuncak alışverişinde bulunur. Aynı olmasa bile benzer etkinliklerde bulunurlar, fakat hala benmerkezci davranış ağır basmaktadır. Gruptaki her çocuk kendi istediği gibi davranır. Oyun, ortak bir amaca veya sonuca yönelik değildir; doğaçlama olarak gelişir. Rol dağılımı, iş paylaşımı yoktur. Birlikte oyun 3,5 yaş civarında görülmeye başlar.

Bebeklik döneminde gelişmesi beklenen bilişsel becerilerden en önemlisi nesne sürekliliğidir. Nesne sürekliliği; nesne ya da olayın doğrudan görülmediği, işitilmediği ya da dokunulmadığı halde devam edip var olduğunu anlama olarak tanımlanır

Animizm; çocuğun cansız varlıklara canlıymış gibi anlam yükleyip onlarla etkileşime girmesidir.