ÇOCUK GELİŞİMİNDE ALAN ÇALIŞMALARI - Deneme Sınavı - 19

Duygusal istismara uğramış çocuklar, pasif kişilik özelliklerine sahip olan, kendine güveni olmayan ve antisosyal davranışlar gösteren kişiler olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Gölgeleme: Birden fazla koşullu uyarıcının verilmesi durumunda organizmanın daha fazla dikkat çekene tepki verip, zayıf olana tepki vermemesidir. Doğru cevap E’dir.

Biçimlendirme: Organizmadan beklenen tepkiye benzer bir tepkinin pekiştirilmesi ve aşamalı olarak yalnızca istenen tepkinin pekiştirilmesi yolu ile biçimlendirme gerçekleşir. Örneğin; Skinner kutusuna konan farenin manivelaya yaklaşması durumunda yiyecek verilmiş, daha sonra manivelayı gagalaması, manivelaya basması durumunda yiyecekler verimiştir. Sonrasında yalnızca doğru davranışta yiyecek verilmiştir. Doğru cevap B’dir.

Öz Düzenleme Kapasitesi: Her birey kendi davranışından sorumludur. Birey davranışlarını belirleme, ortaya koyma, düzenleme noktasında kendi davranışlarını kontrol edebilme yetisine sahip olmalıdır. Doğru cevap B’dir.

Fallik Dönem: Fallik dönemde çocuk kendi bedenini tanımaya başlar ve karşı cins ebeveynine daha fazla sevgi duyar. Çocukların cinsiyet rollerini edindikleri bu dönemde sevecen ve hoşgörülü anne baba tutumu bu dönemin sağlıklı atlatılmasına katkıda bulunur. Doğru cevap C’dir.

Girişimciliğe Karşı Suçluluk: 3-6 yaşlarını kapsayan bu dönemde çocuk gelişimsel olarak koşma, atlama gibi davranışlarda bulunur. Çocuğun gelişimsel özelliği olan bu durum sıklıkla problem davranış olarak görülmekte, çocuklar ev ve okul ortamında engellenebilmektedir. Çocuğun girşkenliğinin engellendiği, azarlandığı ve kontrol atltında tutulduğu durumlarda çocukta suçluluk duygusu gelişebilmektedir. Doğru cevap B’dir.

Çalışkanlığa Karşı Aşağılık Duygusu: 6-12 yaşını kapsayan bu dönemde çocuk okul yaşantısı ile birlikte yeni şeyler öğrenme ve başarma isteğindedir. Bu dönemde çocuk yetişkinlerin kullandığı aletleri kullanma, farklı materyallerden ürün oluşturma gibi toplumsal anlamda önemli olan işleri yapmaya çalışırlar. Çocukların desteklenmesi, başarı duygusunu tatması bu dönemin sağlıklı atlatılmasını sağlar. Ancak sürekli başarısız olan çocukta aşağılık duygusu gelişir. Doğru cevap C’dir.

Yaşantı: Bebeklik sürecinde reflekslerin yerini istemli ve bilinçli davranışlara bırakabilmesi için çevre ile etkileşime girmesi anlamına gelmektedir. Birey çevre ile etkileşime girdikçe yaşantılar meydana gelmekte ve bunun neticesinde öğrenmeler gerçekleşmektedir. Doğru cevap A’dır.

Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş) Bu dönemde işlemler somut çerçevede alınmaktadır. Çocuklar problem çözerken veya zihinsel olarak diğer işlemlerde somut açıdan bakarak problem çözme eğilimindedirler. Tüm çocukların aşağı yukarı bu zamanda okula başlamaları tesadüften öte bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır (Senemoğlu, 2012). Bu dönem içerisinde; korunum ilkesi edinilmiş, benmerkezcilikten uzaklaşılarak başka kişilerin gözünden dünya görülmeye başlanmış, mantıksal çıkarımlar yapılabilir hale gelinmiş ve zihinsel açıdan bir önceki dönemde yaşanan başarısızlıkların üstesinden gelinmeye başlanmıştır. Yine bu dönemde çocuklar; tersine çevirme ilkesinin edinilmesi, nesneleri özelliklerine göre gruplar içerisine dahil etme olarak adlandırılan gruplama ilkesi, özelden genele akıl yürütmeyle çıkarımlar yapılmasını sağlayan tümevarım ilkesi kazanmaktadır. Bu dönemde henüz soyut düşünme, problem çözme ile ilgili bir gelişme söz konusu olmamakta ve çocuklar tümdengelim ilkesini henüz edinememektedirler. Doğru cevap C’dir.

Otomatikleştirme: Bir şey sıkça tekrar edilirse öğrenilir. Otomatikleştirmede dikkat gerektiren bir durum yoktur ve uyaran varlığında her an gerçekleşebilir. Doğru cevap D’dir.

Makrosistem: Mikrosistem ve eksosistemin çatısı olan yapıyı ifade etmektedir. Bu sistemler içine gömülü ve daha geniş yapıdaki kültürel sistemler olarak tanımlanmaktadır. Yaşanılan muhit, etnik kimlik gibi öğeler bu sistem içerisinde yer almaktadır. Bu sistemler çocuk gelişimi üzerinde az etkili görünse de aslında gelişime oldukça etki etmektedir. Yine bu sistem içerisinde ideoloji, kabul gören değerler, dünya görüşü, kanunlar gibi öğeler yer almaktadır Örneğin; bu sistem içerisinde yer alan kanunlar düşünüldüğünde, kanundan kaynaklı olarak okulöncesi eğitim zorunlu olmadığında gelişim açısından çocukların olumsuz etkilenme ihtimali söz konusudur. Doğru cevap E’dir.

Bebeğin tüm gelişim alanları göz önüne alınarak atipik gelişim göstergeleri aşağıdaki gibi sıralanabilir;
• Uzun süreli sakinleştirilemeyen ağlamalar
• Bazı reflekslerin olmaması
• Düşük doğum ağırlığı
• Kavrama, oturma ya da yürümede ciddi sorunlar
• Görsel ve işitsel uyarıcılara yanıt verememe
• Tanıdık kişilere ve nesnelere ilişkin zayıf bellek
• Bir yaşında söylenenlere tepki vermeme
• İki yaşında yalnızca tek sözcüklü cümle kurma
• 18. aydan sonra ebeveynlere yapışma ve ayrılmama
• Akranlarına ve yetişkinlere ilgisizlik
• Az sayıda sosyal davranış
• Çok az sözel ifade
Bebeğin gelişimi gözlendiğinde, yukarıda sözü edilen durumlarla karşılaşıldığında mutlaka bir çocuk gelişimi uzmanına ya da çocuk doktoruna danışmakta yarar vardır. Bazı çocukların gelişimi bireysel farklılıklar nedeniyle daha yavaş ya da daha hızlı olabilir. Ancak, herhangi bir atipik gelişim belirtisi de yine uzmanlar tarafından değerlendirilmeli ve gerekli önlem ve müdahaleler gerçekleştirilmelidir.

Korunum; çocuk bu yaşta fiziksel görünümü değişse de nesnenin özelliklerinin ve miktarının aynı kaldığını ifade eden korunum kavramını henüz kazanmamıştır.

Gözlem yolu ile öğrenmenin bazı ilkeleri vardır. Bu ilkeler :

Gözlem yolu ile öğrenmede dikkat, hatırlama, davranışı meydana getirme, güdüleme olmak üzere dört temel süreç vardır. Dikkat etme sürecinde; bireyin modele dikkat etmesi söz konusudur. Dikkat öğrenmenin ilk basamağıdır ve dikkat olmazsa öğrenme gerçekleşemez. Gözlemcinin ilgisi, duyu organlarının kapasitesi, amacına uygunluğu, modelin özellikleri dikkat sürecini etkileyen önemli etmenlerdir. Hatırlama sürecinde; gözlemlenen davranışın hatırlanması söz konusudur. Kişi gözlem yolu ile model aldığı davranışı hatırlarsa tekrar edip sergileyebilir. Davranışı meydana getirmede; model alınan davranış sergilenir. Bir davranışın sergilenmesinde bireyin fiziksel ve motor becerileri önemli bir değişkendir. Güdüleme; davranış sonucunda birey ödüllendirildiğinde davranışın sergilenme sıklığı artar.

Psikoseksüel gelişim teorisini ortaya koyan Freud (1856-1939) 0-6 yaş döneminin kişilik gelişimi açısından önemli olduğunu ifade etmiştir. Freud’a göre yaşamsal döngüde temel ihtiyaçların karşılanması gerekmektedir.

Girişimciliğe Karşı Suçluluk: 3-6 yaşlarını kapsayan bu dönemde çocuk gelişimsel olarak koşma, atlama gibi davranışlarda bulunur. Çocuğun gelişimsel özelliği olan bu durum sıklıkla problem davranış olarak görülmekte, çocuklar ev ve okul ortamında engellenebilmektedir. Çocuğun girşkenliğinin engellendiği, azarlandığı ve kontrol atltında tutulduğu durumlarda çocukta suçluluk duygusu gelişebilmektedir.

Piaget bilişsel gelişim evrelerini dört evreye ayırmaktadır. Bunlar; duyusal motor (0-2 yaş), işlem öncesi dönem (2-7 yaş), somut işlemler dönemi (7-11 yaş) ve soyut işlemler dönemi (11 yaş ve üstü)’dir.

2-6 Yaşta Atipik Gelişim Belirtileri
Erken çocukluk döneminde tüm gelişim alanları göz önüne alınarak atipik gelişim göstergeleri aşağıdaki gibi sıralanabilir;
• Koordinasyon, denge ve kas gücü eksikliği
• Zayıf el-göz koordinasyonu
• 4 yaşında makas, yapboz parçaları ve çizme aletlerini tutamama
• Karalama döneminde kalma
• 4 yaşında öz denetim becerileri için başkasına bağımlı olma
• Somut nesneleri kullanarak problem çözememe
• Konuşma, resim çizme gibi sembolik yeteneklerde gecikme
• Sınıflandırma ve eşleştirme etkinliklerinden hoşlanmama
• Zayıf telaffuz
• Sınırlı sözcük dağarcığı
• 4 yaşında bir ya da iki sözcüklü cümle kurma
• Bir yetişkinin kitap okumasına dikkat eksikliği
• Yazıyı resimlerden ayırt edememe
• Akran etkileşiminden kaçınma
• Suçluluk ve yetersizlik duygusu
• Saldırgan davranışlar
• Uyumsuz oyun davranışları
• Sürekli yalnız başına oynamayı tercih etme

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramına göre 6-11 yaş aralığı “Somut İşlemler Dönemi” olarak isimlendirilir. Bu dönemde çocuk korunum kavramını kazanır. Aynı zamanda, birden fazla özelliğe göre sınıflama ve sıralama yapabilir. Ayrıca, bu dönemde alansal akıl yürütme becerisi gelişir. Alansal akıl yürütme becerisi ile çocuk çizilen krokiler ya da haritalar üzerinde yön bulabilir. Ancak, krokinin yönü farklı bir yöne çevrildiğinde zorluk yaşar. Çeşitli planlamalar yapıp, planı uygulayabilir. Tekrarlar ile bilgiyi örgütleme, zihinde bağlantı kurma gibi bellek stratejileri gelişmeye başlar. Okuma yazma, matematik, fen bilgisi, sosyal bilgiler gibi akademik becerileri gelişir.