COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 11

DEM arazinin topografik yüzeyinin deniz seviyesinden yüksekliği ya da her hangi bir coğrafik koordinattan yüksekliğinin dijital ortamda gridler ve üçgenlerden yararlanılarak oluşturulmasıdır. DTM ise yükseklik, eğim, bakı yönü, drenaj vb. arazi özelliklerinin dijital ortamda modellenmesi ve oluşturulmasıdır. Genellikle DTM’ler DEM’lerden yararlanılarak oluşturulurlar. Sayısal arazi modelleri ile ilgili bir diğer önemli kavram ise TIN (Triangulated
irregular network)’dür. TIN’ler rastlantısal olarak sayısal model üzerine konulmuş noktalardan yararlanılarak oluşturulan üçgenlerle oluşturulmuş bir sayısal yükseklik modelidir.

CBS kullanımının planlama çalışmalarında verimliliği en az 10 kat artırdığı, personel gereksinimini çok azalttığı söylenebilir. Bu verimlilik artışının nedenleri;
- Bilgi yönetiminin ve güncelleştirmesinin verimli halde yapılmasını sağlaması,
- Daha az hata yapılmasını sağlaması,
- İşgücü ve zaman israfını en aza indirgemesi,
- Bilgi saklamaya ve arşivlemeye yönelik iyi bir altyapı sağlıyor olması,
- Bilgiye ulaşabilme kolaylığı,
- Gelişmiş sistem güvenirliliği,
- Harita doğruluğu, güvenirliliği ve produktivite,
- Analiz yapma kolaylığı.

Mekânsal veriler:
- Vektörel veri
- Hava fotoğrafları
- Uydu verileri
- Veri kütükleri
- İstatistiksel Veriler
Ağ sistemi bilgisayar sistemi içerisinde yer almaktadır.

Ağ analizleri aşağıdaki gibidir;
- En kısa yol
- Ulaşılabilirlik
- Servis alanı saptanması, vb.

Ağ analizleri yardımıyla, örneğin bir dağıtım şirketinin bir şehir içerisinde gidilecek en iyi güzergâhı, bir itfaiye ya da yardım ekibinin olay yerine en kısa ve en çabuk şekilde ulaşmasını sağlayacak yolları tespit etmek, bir kazaya en çabuk müdahale edebilecek yardım ekibini yönlendirmek ya da evlere servis yapan bir yiyecek şirketinin servis alanlarını belirlemek mümkün olabilmektedir. Bu örneklerin sayısını farklı amaçlar doğrultusunda artırmak mümkündür. Genel olarak ağ analizlerini şu şekilde gruplamak mümkündür:
- En kısa yol analizi,
- Rota belirleme,
- Servis alanı belirleme,
- Belirli bir noktaya yönlendirme,
- Ulaşılabilirlik analizi,
- Seyahat zamanı belirleme vb.

Poligon topolojisi; alan ile tanımlanan toprak tipleri, bitki örtüsü, jeolojik özellikler gibi veri tipleri için kullanılan topoloji tipidir. Ağ topolojisi nehir, yol, elektrik hatları, kanalizasyon, sulama hatları gibi çizgisel olarak bir ağ oluşturan veriler için kullanılan topoloji tipidir. Cep telefonu ve anten vericileri gibi noktasal olarak belli bir kapsama alanı ifade eden ya da kuyu, çeşme gibi noktasal olarak ifade edilebilen veriler Nokta topolojisi ile ifade edilir. Diğer seçenekler ise topoloji değil analiz türüdür.

Nehir, yol, elektrik hatları, kanalizasyon, sulama hatları gibi çizgisel olarak bir ağ oluşturan veriler için kullanılan topoloji tipi Ağ topolojisidir.

Nokta topolojisi; cep telefonu ve anten vericileri gibi noktasal olarak belli bir kapsama alanı ifade eden ya da kuyu, çeşme gibi noktasal olarak ifade edilebilen veriler bu topoloji ile ifade edilir. Bu topoloji tipine esas olacak vektörel veriler mutlaka nokta olmalıdır.

Query bir bağlaç değil, sorgulama işlemidir. Diğer seçenekler bağlaçtır fakat And bağlacı (a*b) kesişim/intersection olarak kullanılmaktadır.

CBS içinde genellikle tabloda depolanan ve detaya bir unik tanımlayıcı ile bağlı olan, vericoğrafi detay hakkında saklanan ya da depolanmak istenen bilgilerin tümüne öznitelik denir. Örneğin, bir yol detayı için öznitelik bilgileri, cinsi, genişliği, şerit sayısı, yapım yılı vb. gibidir.

Azimuth yönlendirme işlerinde, yeryüzündeki bir noktadan gökyüzündeki bir noktaya olan yön olarak tanımlanır. Erase ArcInfo'da detayları, bu detayların diğer bir coverage ile çakıştığı coverage'den kaldıran ya da silen bir komut. Error (Hata); topoloji onama işlemi boyunca tespit edilen bir topoloji kuralına ait ihlaldir. Bir kaynak yüzeyinin ya da datum'un (genellikle deniz seviyesini ifade eder) altında veya üstünde bir nokta ya da nesnenin dikey mesafesi Elevationdur. ArcInfo'da bir coverage detayından bir diğer kes coverage detayı ile tanımlanan alanı keserek çıkarma işlemi Clip’tir.

Mekânsal olarak düşünme mekân, temsil ve düşünce üçlüsü hakkında bilgi sahibi olmayı gerektirir.
Mekân: örneğin, mesafeyi hesaplamanın farklı yolları (mil, yolculuk süresi yolculuk maliyeti), koordinat sisteminin temelleri (Kartezyen’e karşı kutupsal koordinatlar) ve mekânın doğası (yönlerin sayısı),
Temsil: örneğin, görüntüler arasındaki ilişki (bina görünüşlerine karşı planlar perspektif haritalarına karşı ortogonal), projeksiyonların etkisi (eşit alan harita projeksiyonlarına karşı merkatorlar) ve grafik tasarım prensipleri (görselliğin rolü, görsel zıtlık ve harita ve grafiklerdeki şekil zemin ilişkisinin okunabilirliği),
Düşünce: örneğin, daha kısa mesafeler hakkında farklı düşünme yolları, dış değerleme ve iç değerleme yeteneği ve karar verme, vb. sıralanabilir.

Temsiller, yapılandırılmış bilginin depolandığı, analiz edildiği, algılandığı ve diğerlerine nakledildiği formları sağlar. Bu ve benzeri akıl yürütme süreçleri, yapılandırılmış bilgilerin işletimi, yorumlanması ve açıklanması anlamına da gelmektedir.

Bilgi veriden, belirli bir amaçla ilgili olarak bir derece seçme, planlama ve hazırlık uygulamasıyla farklılaşır. Bilgi bir amaca hizmet eden ya da bir miktar yorumlama katılmış veriye verilen addır.

Linn ve Petersen’in tanımladığı mekânsal yeteneğin üç kategorisi mekânsal algılama, zihinsel dönüşüm ve mekânsal görselleştirmedir.

Mekânsal düşünmede kodlama süreci, Zeminden şekilleri ayırt etmek; Dokuların, ana hat şekilleri ve içsel yapısal düzenlemelerin ikisinin de, farkına varmak; Boyutu değerlendirmek; Dokuyu ayırt etmek; Rengin farkına varmak ve Diğer özellikleri tespit etmek vb. süreçleri içerir.

Durağan bir varlığın bir referansa dair ilişkisine ya da iki varlığın karşılaştırılmasına dayanan önemli mekânsal değerlendirmeler ve karşılaştırmalar: Yönelim belirleme; Yerinin belirlenmesi; Mesafe değerlendirmesi; Boyut karşılaştırması; Renk karşılaştırması; Doku karşılaştırması; Yer karşılaştırması; Yön karşılaştırması; Diğer özellikleri karşılaştırma şeklindedir.

Durağan bir varlığın bir referansa dair ilişkisine ya da iki varlığın karşılaştırılmasına dayanan önemli mekânsal değerlendirmeler, hareketin yönü, hareketin tarzı, hız ya da ivme, kesişme ya da çarpışmadır.

Yer bilimciler ve öğrencileri tarafından yapılan mekânsal düşünme, birçok şeyin yanında şunları içerir;
- Bir objenin şeklini kesin ve açık bir biçimde tanımlamak,
- Bir objeyi şeklinden dolayı tanımlamak ve sınıflandırmak,
- Doğal bir objenin şekline anlam atfetmek,
- Bir şekli ya da dokuyu karmaşık ve dağınık bir arka plan içinden ayırt etmek,
- Bir ya da iki boyutta toplanan gözlemleri inceleyerek, gözünde üç boyutlu bir obje, bir yapı ya da süreç canlandırmak
- Gerçek hayatta karşılaştığımız objelerin yönünü ve konumunu, Dünya’yı dayanak noktası alan kavramsal bir koordinat sistemine bağlı olarak, tanımlamak,
- Daha önce görülen öğelerin yönünü ve görünüşünü hatırlamak,
- Üç boyutta, boşluk içinde, objelerin ve materyallerin hareketini kafada canlandırmak,
- Objelerin sayesinde şekil değiştirdikleri süreçleri kafada canlandırmak,
- Zaman hakkında düşünmek için mekânsal düşünmeyi kullanmak,
- Eksenlerin uzaklık olmadığı, iki, üç ve dört boyutlu sistemleri dikkate almak.

Coğrafi veri bağlantısı üç unsur içermektedir. Bunlar yer, zaman ve özellikleridir.