CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK NESRİ - Deneme Sınavı - 11

Günlük türünün Batı’da başlangıcı XV. yüzyıl; yaygınlık kazanması ise XIX. yüzyıldadır. Özellikle XX. yüzyılda büyük bir artış gösteren ve birçoğu Türkçeye çevrilen Batılı yazarlara ait bazı önemli günlükler şunlardır: Cesare Pavese’nin Yaşama Uğraşı’sı, Franz Kafka’nın Günlükler’i, Andre Gide’in Günlük’ü, Charles Baudelaire’in Apaçık Yüreğim’i, Albert Camus’nun Defterler’i, Andrei Tarkovski’nin Zaman Zaman İçinde’si, Katherine Mansfield’ın Bir Hüzün Güncesi, Soren Kierkegaard’ın Günlükler’i, Virginia Woolf’un Bir Yazarın Günlüğü, Stefan Zweig’in Günlükler’i. Doğru cevap C’dir.

Türk kültürü ve edebiyatında bugünkü manada günlük, Tanzimat’tan sonra görülmeye başlar. Direktör Ali Bey’in Hindistan’a yaptığı gezinin intibalarını içeren Seyahat Jurnali (1897) ilk günlük örneği olarak kabul edilebilir. Doğru cevap D’dir.

Bir yazarın kendi yaşam öyküsünü yazmasıyla ortaya çıkan biyografiye “otobiyografi” veya “öz yaşam öyküsü” denir.

Öz yaşam öyküleri, yazarın kendi hayatını kendi kaleminden anlattığı eserlerdir ve subjektif bir yaklaşımla yazılırlar.

Ünlü bir kişinin bütün şahsiyetini, hayatının tamamını, eserini, her yönüyle ele alan veya aynı detaylı bakış açısıyla herhangi bir konuyu ele alan yazılara “monografi” denmektedir. Mesela Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Yahya Kemal üzerine yazdığı monografisi.

Bunun haricinde, bilimsel anlayışa bağlı olarak söz konusu kişiye ait bilgiler, bir mantık silsilesi içerisinde, mesela kronolojik düzende, alt başlıklar hâlinde; doğumu, yetişmesi, eğitimi, dönemi içerisinde konumu, eseriyle tuttuğu yer, başarıları, eserinin özellikleri; şekli, içeriği vs. bölümler hâlinde verilip bütün bunlar eleştirel bir tutumla ele alınıp bilgi ve belgelerle desteklenmeye çalışılıyorsa bu tarz biyografilere “bilimsel biyografi” denir. Mesela Mehmet Kaplan’ın, "Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser" (1971).

Bütün biyografik veriler bir kurmacaya dönüştürülerek, bir roman veya hikâye
formatında veriliyorsa, diğer bir anlamda, önemli bir şahsiyet bir romanın, bir hikâyenin kahramanına dönüştürülerek anlatılıyorsa, bu tarz eserlere de “biyografik roman” denmektedir. Bir anlamda burada söz konusu edilen kişi, hayat içerisinde yaşayış, düşünüş; fiziksel, ruhsal bütün özellikleriyle canlı bir kişilik olarak sergilenir. Mesela Tahir Alangu’nun Ömer Seyfeddin: Ülkücü Bir Yazarın Romanı (1968), M. Emin Erişirgil’in Mehmet Akif İslâmcı Bir Şairin Romanı (1956), Oğuz Atay’ın Bir Bilim Adamının Romanı (1975).

Ünlü bir şahsiyetin ölümü üzerine, hemen aynı günlerde gazete ve dergilerde yakınları tarafından yazılan ve onun şahsiyetinden, eserlerinden bahseden yazılara da “ölüm ardı yazısı” bağlamında “nekroloji” denmektedir.

Stefan Zweig’in "Dünya Fikir Mimarları" ise dünya edebiyatında edebî biyografilerin önemli örneklerinden birisidir.

peygamberlerin, din büyüklerinin, halifelerin hayatlarını anlatmayı konu edinen biyografi türündeki eserlere siyer denir.

Hz. Peygamber’in gazalarını anlatan kitaplar Gazavât kitaplarıdır.

"A" seçeneğinde yer alan eser Sadettin Nüzhet Ergun'a aittir.

Bir yazarın kendi yaşam öyküsünü yazmasıy­la ortaya çıkan biyografiye “otobiyografi” veya “öz yaşam öyküsü” denir. Otobiyografiler, ben merkez­li olduğu için kişisellik ön plandadır. Dolayısıyla yaşanmışlığa bağlı olarak yazarın yaşadığı zamana ait sosyal düşünceleri, tutum ve tavırları, zihniyeti, dinî, ahlaki düşünceleri, mutlulukları, hüzünleri söz konusu olabilmektedir. Otobiyografi ile anı/ hatıra türü birbirine oldukça yakındır. Fakat otobi­yografide merkezde yazarın kendisi vardır; bir nevi yazar kendi dünyasına bakar, öznel bir yaklaşım söz konusudur; anı/hatırada ise çevredeki insanlar da ön plana çıkar. Doğru cevap B' dir.

Biyografi eserleri arasında edebî ve sanatsal yönü ağır basanlar kadar bilimsel tarafı öne çıkan örnekler de bulunmaktadır. Öyleyse, (a) ve (b) şıkları yanlıştır.

“Biyografi”, otobiyografi ve monografiyi de içinde barındıran bir üst kavram olarak; sanat, ede­biyat, tarih, politika vs. alanlarda tanınmış, sevilmiş; ülkesine ve bütün insanlığa veya belli bir sanat bilim alanına önemli katkılarda bulunmuş kişilerin yaşam öykülerinin yazılmasıyla ortaya çıkan edebiyat türü­dür. Öyleyse, (c) şıkkı yanlıştır.

Ele aldığı kişiyi bütün yönleriyle anlatan oldukça hacimli biyografiler bulunmakla birlikte, ansiklopedilerde, edebiyat tarihlerinde kısa olan biyografiler de bulunmaktadır. Öyleyse, (d) şıkkı da yanlıştır.

Bilimsel biyog­rafiler, bilimsel bir araştırmanın bütün gereklerine bağlı olmak iddi­asıyla yola çıkarlar. Biyografisi yazılan şahsın haya­tı ve biyografisinin yazılmasına neden olan tarafı, ilgili bütün materyallerin gözden geçirilmesi so­nucunda tarafsız ve bilimsel ciddiyete bağlı bir üs­lupla okuyucuya aktarılmaya çalışılır. Bilim adamı, bilimsel biyografisinde edebiyat, sanat veya kültür tarihinde önemli bir yeri bulunduğu düşünülen bir şahsı, hayatının veya eserinin karanlıkta kalmış yanlarını aydınlatmak iddiasıyla araştırır. Edebî bi­yografiler ise bu kadar tarafsız ve nesnel olma iddia­sında değillerdir. Zaten bu tip biyografilerde yazarı yaşam öyküsünü yazmaya iten neden genellikle söz konusu edilen kişiye duyulan yakınlık, bağlılık gibi kişisel nedenlerdir. Öyleyse, doğru cevap E’ dir.

Monografi: Ünlü bir kişinin bütün şahsiyetini, hayatının tamamını, eserini, her yönüyle ele alan veya aynı detaylı bakış açısıyla herhangi bir konuyu ele alan yazılara “monografi” denmektedir. Öyleyse, (a) şıkkı yanlıştır.

Portre: Bir yazarın, ya­kından tanısın ya da tanımasın değerli saydığı, et­kilendiği, beğendiği kişilerin karakter özelliklerini, belirgin yanlarını, aralarında geçen ilginç olayları veya daha başka özelliklerini anlattığı üç beş sayfalık kısa yazılara “portre” denir. Bunun iki türü vardır. Bunlardan birincisi ele alınan kişinin dış görünü­şünden bahseden fiziki portre’dir. Diğeri ise tahmin edildiği üzere karakter özelliklerinden, iç dünyadan bahseden ruhsal portredir. Öyleyse, (b) şıkkı yanlıştır.

Nekroloji: Bir şahsiyetin ölümü üze­rine, hemen aynı günlerde gazete ve dergilerde ya­kınları tarafından yazılan ve onun şahsiyetinden, eserlerinden bahseden yazılara da “ölüm ardı ya­zısı” bağlamında “nekroloji” denmektedir. Bu gibi ölüm ardı yazıları deneme türü içinde de değerlen­dirilmektedirler. Çünkü bu gibi ölüm ardı yazıla­rının tümüyle biyografiye dayalı olanları olduğu gibi, haber verme nitelikli olanları, duygusal içerik­li olanları, bir anıya dayalı olanları, portre özellikli olanları, eleştirel olanları da bulunmaktadır. Öyleyse, (c) şıkkı yanlıştır.

Otobiyografi: Bir yazarın kendi yaşam öyküsünü yazmasıy­la ortaya çıkan biyografiye “otobiyografi” veya “öz yaşam öyküsü” denir. Otobiyografiler, ben merkez­li olduğu için kişisellik ön plandadır. Dolayısıyla yaşanmışlığa bağlı olarak yazarın yaşadığı zamana ait sosyal düşünceleri, tutum ve tavırları, zihniyeti, dinî, ahlaki düşünceleri, mutlulukları, hüzünleri söz konusu olabilmektedir. Otobiyografi ile anı/ hatıra türü birbirine oldukça yakındır. Fakat otobi­yografide merkezde yazarın kendisi vardır; bir nevi yazar kendi dünyasına bakar, öznel bir yaklaşım söz konusudur; anı/hatırada ise çevredeki insanlar da ön plana çıkar. Öyleyse, (d) şıkkı yanlıştır.

Biyografik roman: Bilimsel ve edebî biyografilerin yanı sıra bel­ki de edebî-sanatsal biyografinin farklı bir boyu­tu olarak görülebilecek “biyografik roman” dan da söz edilebilir. Burada bir romandan beklenen bütün bir kurmaca, tam bir karakter yaratma söz konusu olmasa da, bütün biyografik veriler bir kurmacaya dönüştürülür, bir roman veya hikâye formatında verilir, diğer bir anlamda, önemli bir şahsiyet bir romanın, bir hikâyenin kahrama­nına dönüştürülerek anlatılır. Bu tarz eserlere de “biyografik roman” denir. Bir anlamda burada söz konusu edilen kişi, hayat içerisinde ya­şayış, düşünüş; fiziksel, ruhsal bütün özellikleriy­le canlı bir kişilik olarak sergilenir. Öyleyse, (e) şıkkı doğrudur.

A, B, C, E şıklarındaki örnekler, eski zamanlarda başlı başına bir tür olarak or­taya çıkmadan önce biyografi diyebileceğimiz bazı yazılardır. Edebiyatın bir türü olarak biyografinin öncüsü, MS 46-120 yılları arasında yaşamış olan Yunanlı deneme, ta­rih ve biyografi yazarı Plutarkhos gösterilmektedir. Plutarkhos’un 23 Yunanlı ile 23 Romalının hayat­larını çifter çifter birbirine paralel olarak kaleme aldığı Paralel Yaşamlar kitabı dünya edebiyatında ilk biyografi örneği olarak kabul edilmektedir. Doğru cevap D’ dir.

Tabakât kitapları, daha çok belli bir dönemdeki hadisçilerin hayatlarını anlatan kitaplar olmakla bir­likte, bir bilim dalında belli zamanda yaşa­mış bilim adamlarının hayatlarını anlatan kitaplara da bu ad verilmektedir. Doğru cevap C’ dir.

Tanzimat sonrasında tam bir tezkire olmamakla birlikte tezkirelerden hareket­le oluşturulmuş eski edebiyat şairlerinden bahse­den biyografilere rastlamaktayız. Mesela Mehmed Siraceddin’in Mecmuau’ş-Şuarâ ve Tezkire-i Üdebâ (1907) adlı eseri, Bursalı Mehmed Tahir’in Os­manlı Müellifleri (3 cilt, 1916-1925), İbnülemin Mahmud Kemal İnal’ın Son Asır Türk Şairleri (1930) ve Sadettin Nüzhet Ergun’un Türk Şairleri (1935), Recaizade Mahmut Ekrem’in Kudemadan Birkaç Şair (1885), Ebüzziya Tevfik’in Numune-i Edebiyat-ı Osmaniye, Muallim Naci’nin Osmanlı Şairleri (1890) ve Esâmi (1890) isimli eseri bunlar arasında sayılabilirler. Doğru cevap B’ dir.