CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 19

Öncelikle Yahya Kemal’in gelenekle ilişkisinin niteliklerini belirlemek gerekiyor.

Sönmez seher-i haşre kadar şi’r-i kadîm Bir meş’aledir devredilir elden ele diyen Yahya Kemal, Fransa’da Parnasyen şair Jose Maria de Heredia’nın sonelerinde klasik Yunan ve Latin sanatının yalın çarpıcılığı ile ilgi kurmanın sonuçlarını görmüş; Sembolist şair Paul Verlaine’nin Fetes Galantes (Âşıkâne Ziyafetler) şiirinde XVIII. asır Versaille sarayının yaşamını o dönemin diliyle nasıl şiirleştirdiğini incelemiş; ayrıca Albert Sorel’in derslerinden milleti yapan bir güç olarak tarihin

anlamını kavramış ve bir tarih bilinci oluşturmuş idi. Bütün bu kazanımlar ona Divan edebiyatına yeni bir gözle bakma düşüncesi kazandırdı.

Yanıt D seçeneği olmalıdır.

Nitekim Türk şiirinde 1950’lerden itibaren geleneğe yaklaşımlarda Yahya Kemal

bir geçiş noktası işlevi görmüştür. Bu tarihten sonraki şiirimizde, çizgisel bir

devamlılık gösteren geleneğe yaklaşımlar üç ana kategori oluşturur:

daha çok biçimsel özellikleri sürdürmek ve geçmişe duygusal bağlılık

anlamında geleneğe yaklaşımı

çizginin poetik yararlanma ve beslenme açısından geleneğe yaklaşımı

izlenen çizginin ise geleneği bir uygarlık özü olarak görüp modern

şiir yapısına bu özü katma tutumu içerisindeki yaklaşımları

Yanıt A olmalıdır.

Servet-i Fünûn şairlerinden Fâik Âli’nin oğlu olan Munis Faik Ozansoy (1911-1975), derginin kurucularından olduğu gibi aruz vezniyle yazdığı şiirleriyle ve yazılarıyla dergiye karakterini veren imzalardan birisidir. Bununla birlikte bugün Hisar dergisi denilince ilk akla gelen isim Mehmet Çınarlı’dır (1925-1999).

Yanıt A seçeneğidir

Burada sadece bazı örnekler vermekle yetindiğimiz Hisar grubu şairlerinin ortak ve ortalama özelliği olarak şunu diyebiliriz: Onlar, Yahya Kemal’in Divan şiiriyle ilişki kurmasındaki biçimci yönü, halk edebiyatı geleneğiyle de genişletmişler, yaşayan Türkçe ile söylemişler ama çarpıcı imaj ve söyleyiş üretmeyen derinliksiz bir lirizmde kalmışlardır. Onların gelenekle ilişkisinin, bir söyleyiş alışkanlığının değiştirme ihtiyacı ve gücü bulunmaksızın sürdürülmesi, böylece Cumhuriyet döneminde ortaya çıkan yeni şiir anlayışları karşısında ortak bir duygudaşlık zemini oluşturmaktan ibaret olduğu söylenebilir. Bu yüzden “Yahya Kemal’i Ahmet Muhipleştirerek yazmak istedikleri (Öztürk, 2000:266) biçiminde eleştiriler almışlardır.

Yanıt C seçeneğidir.

Divan şiirindeki bir çok mazmûn, imaj, fikir ve söyleyişten kendi şiirinin bazen anlam derinliği kazanması, bazen söyleyiş zenginliğine ulaşması bakımından yararlanmıştır. Bu bakımdan Attila İlhan’ın Divan şiirinin müzikalitesine, aşağıda ele alacağımız Sezai Karakoç’un ise geleneğin dünya görüşüne yönelen dikkatinden farklı olarak Necatigil’in, anlam ve söyleyiş bakımından yapı taslakları oluşturma tekniği olmak üzere eski edebiyatın öğelerini kullandığı görülür. Ona göre şiir soyutlaştırılacaksa, gelenekteki dilin imkânlarından faydalanılarak soyutlaştırılmalıdır. Gelenek şiiri tek anlamlıdır. Ancak özellikle tevriye, cinas gibi sanatlar modern bir işlevle kullanılarak, çok anlamlı, birden fazla anlam katmanına sahip şiir metinleri oluşturulabilir. Bu bakımdan Divan şiiri, bugünün şiirine yol gösterici olabilir.

Yanıt A seçeneğidir.

2005’e kadar yazdığı bütün şiirleri içeren Büyü’sün Yaz (Toplu Şiirler, 2006) kitabında yayımladı. Şiirin ‘yapılan bir şey’ olduğuna inanan Yavuz’un şiir anlayışındaki en önemli kavramlardan birisi, “sahih”liktir. Ona göre bu kavram, şairliğin ölçütüdür. Bir şair büyük olabilir, ama gelenekten yararlanmıyorsa “sahih” olamaz.

“Entelektüel tarihimiz bize geleneksel ile modernin aynı zamanda edinilmesi gerektiğini dayatıyor.” diyen Yavuz, şiirinde de bu sentezi bağdaştırmaya çalışmaktadır. Geleneği bir kimlik olarak gören Hilmi Yavuz, kavramı, “değişenin içinde değişmeyeni çıkarmak, bulmak” biçiminde tanımlar.

 Yanıt C olmalıdır.

Sezai Karakoç, geleneği uygarlık birikimi olarak düşünür ve uygarlıkla din arasında kopmaz bir bağ görür. Ona göre gelenek, en başta, ilk insan ve peygamberden başlayarak son peygambere kadar uzanan semavî din çizgisidir. Karakoç her uygarlığın bir dine dayandığı düşüncesindedir. Bu bakımdan da bizim geleneğimiz olarak düşünülecek kavram İslâm uygarlığıdır. “Diriliş” adıyla kavramlaştırdığı genel düşüncesi, geleneğin güne ve geleceğe taşınması hedefine dönüktür.

Yanıt D olmalıdır.

Eroğlu, Behçet Necatigil çizgisindeki şairlerce kullanılan “gelenekten yararlanma” ifadesini de doğru bulmaz. Onun yerine gelenekten beslenme kavramını tercih eder. Geleneği biçimsel bir devamlılık olarak değil, aynı duyuşun içinde var olmak şeklinde algılar.

Yanıt B seçeneğidir.

Yahya Kemal’in, Fransa’da edindiği tecrübelerle, istisnaî sayılabilecek bir katkı yaptığını tespit etmek gerekir. İlk defa o, Divan şiirinin ritim ve istif özelliklerini modern bir anlayışla değerlendirerek bir örnek oluşturmuştur.

Hisar grubu şairleri olarak anılan ve aynı adlı dergi etrafında toplanan çizginin daha çok biçimsel özellikleri sürdürmek ve geçmişe duygusal bağlılık anlamında geleneğe yaklaşımı olan bir topluluktur.

Hisar  dergisinin şairleri arasında Munis Faik Ozansoy, Selahattin Batu, Mehmet Çınarlı, Mustafa Necati Karaer, İlhan Geçer, Gültekin Samanoğlu, Nevzat Yalçın, Bekir Sıtkı Erdoğan, Feyzi Halıcı, Yavuz Bülent Bakiler, Bahattin Karakoç isimleri dikkati çeker.

Şiirlerinde sıkça rastlanan tevriye, cinas gibi sanatları kullanmaları Hisar grubu şairlerine değil, Behçet Necatigil ile başlayıp Hilmi Yavuz’dan geçerek 80 sonrası kuşağa ulaşan çizginin poetik yararlanma ve beslenme açısından geleneğe yaklaşımına aittir.

Bugün Hisar dergisi denilince ilk akla gelen isim Mehmet Çınarlı’dır (1925-1999). Aruz vezniyle yazdığı, dil ve biçime özen gösteren şiirlerini Güneş Rengi Kadehlerle (1958), Gerçek Hayali Aştı (1969), Bir Yeni Dünya Kurmuşum (1974), Zaman Perdesi (1983) ve Güzelliklere Doyamam (1995) adlıadlı kitaplarda toplamıştır.

Hisar topluluğu şairlerini, dergiye sonradan katılan fakat özellikle hamasî söyleyişte yakaladığı ustalıkla dikkati çeken Yavuz Bülent Bakiler’in bir şiirinden örnek vererek tamamlayacağız:
Ey Anayurdumun sevimli, ürkek,
Balaban bakışlı kızları,
Düşündünüz mü hiç sokaklara düşerek
Dolaşıp duran yalnızları.
(“Çağrı”)

Eski sanatları, söyleyiş özelliklerini kullanmasına örnek olarak, şiirlerinde sıkça rastlanan tevriye, cinas gibi sanatları kullanması gösterilebilir:

Kirli sarı fotoğraf
Duvarımızda
Kaldırsak da kalır
Bilerek bilmeyerek çektirdikleri.

“Çeki” adlı şiirinden alınan yukarıdaki bentte çektirdikleri sözcüğü iki yönlü olarak kullanılmıştır: Hem “fotoğraf çektirmek” hem de “hayat şartlarının veya birilerinin çektirdiği şeyler”. İki veya daha fazla anlamı olan sözcüğü uzak anlamını anımsatacak biçimde kullanmak olarak tanımlanan tevriye, Behçet Necatigil’in çok sevdiği ve şiirinin ayırıcı özelliklerinden birisi durumuna getirdiği bir yapı oluşturma yöntemidir.

Öte yandan Behçet Necatigil, pek çok şair tarafından kullanılarak âdeta klasik edebiyatımızın ortak malı haline gelmiş olan bir çok mazmûnu da şiirlerinde kullanmıştır. Ayrıca Baki, Nedim gibi Divan şairlerinin isimlerine ve meyhane, pîr-i mugan, saki, kaside, gazel, zülüf, ağyar, ok, şehrengiz, ceylan, serv-i revan, âhlar, âb-ı hayat, kevser gibi Divan şiirine ait birçok kelimeye şiirlerinde yer vermiştir. 1961-1965 yılları arasında yazdığı şiirlerini toplayan kitabına Divançe ismini veren şair, bu kitabının bölümlerini de “Kasideler” ve “Gazeller” olarak adlandırılmıştır.

Görüldüğü gibi Sezai Karakoç’un gerek genel olarak gelenek kavramı konusundaki, gerekse şiir geleneği bağlamındaki düşünceleri, bundan önce bu bağlamda ele alınan şairlerden oldukça farklıdır. Nitekim bu anlayış üzerine kurulan şiirlerinde de o, geleneği bir uygarlık özü olarak modern şiirin yapı imkânları içerisinde değerlendirmiştir. Başta Hızırla Kırk Saat (1967) kitabı olmak üzere onun şiirleri geleneksel kültür birikiminin bugünün insanı için diriltici bir faktör olarak kullanılmasını hedef­ler. Bu yüzden klasik Arap, Fars ve Türk şairlerinden onlarcası tarafından işlenmiş olan Leyla ve Mecnun hikâyesini bugünün dili ve şiir formu içerisinde yeniden ele almaktan çekinmez: Leyla ile Mecnun (1981). Diğer şiirlerinde de Kur’ân, Hadis gibi İslâm dininin kaynaklarından başlayarak geleneksel kültür unsurlarını sık sık işler.

Bütün bu düşünce birikiminin üzerine kurulan şiirlerinde Eroğlu, özellikle tasavvufi duyarlılık bakımından eskilerin şiirlerindeki özü kendi şiirlerinde yeniden üretmeye çalışmıştır. Şair Sevap Def­teri (1992) adlı deneme kitabında ruh akrabalığı kurduğu şairlerden Fuzuli, Şeyh Galip, Seyyid Nesimi, Yunus Emre gibi şairleri anlatır. Bunların dışında da bazı kitaplarına “Aldı” üst başlığı ile çeşitli klasik şairlerin şiirlerini yeniden yazarak almıştır.

İki deniz bende birleşti ben bir dalgaya sığmadım
K ve N: İşte ben sığmadım başka nişanlara yorumlara
Başlangıçlar başlangıcına ulaşan yolda mekân işaret oldu bana
Ben kuşkulara sığmadım

Derginin şairleri arasında Munis Faik Ozansoy, Selahattin Batu, Mehmet Çınarlı, Mustafa Necati Karaer, İlhan Geçer, Gültekin Samanoğlu, Nevzat Yalçın, Bekir Sıtkı Erdoğan, Feyzi Halıcı, Yavuz Bülent Bakiler, Bahattin Karakoç isimleri dikkati çeker.

Yahya Kemal’in, Fransa’da edindiği tecrübelerle, istisnaî sayılabilecek
bir katkı yaptığını tespit etmek gerekir. İlk defa o, Divan şiirinin ritim ve istif özelliklerini modern bir anlayışla değerlendirerek bir örnek oluşturmuştur. Kendisine özgü, geçmişin şimdinin içerisinde devam ettiği anlayışına dayanan; dolayısıyla şimdiyi kurmak için geçmişi yaşatmak isteyen tarih bilinci üzerine oturan bu poetik tavır, Türk edebiyatında kendisinden önceki eski-yeni tartışmalarına benzemeyen, kendisinden sonrakiler için de bir prizma gibi farklı açılardan model oluşturan bir eser ortaya koydu.