CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ

“Bugünün şiiri mümkün olduğu kadar eskiye atıflarla ilerlemelidir” görüşü hakimdir.

Yukarıda geçen dizeler Behçet Necatigil’e aittir.

Behçet Necatigil 1961-1965 yılları arasında yazdığı şiirlerini toplayan kitabına Divançe adını vermiştir.

Hızırla Kırk Saat eseri Sezai Karakoç tarafından 1967 yılında yazılmıştır.

Dünyada bu konudaki görüşleriyle etkili olan sanatçı/düşünürler arasında ilk akla gelen

Thomas Stearns Eliot’tır. Eliot’a göre gelenek bir tarih bilinciyle birlikte geçmişin yaşayan

zaman içerisinde değerlendirilmesi; sanatçının kendisinden önceki birikimle hesaplaşarak

kendisini kabul ettirmesinin ölçütüdür. Bu bağlamda geçmişte art arda gelen birikimin

körü körüne kutsanmasından ziyade sanatçının kendisine yakın eski sanatçılarla özel bir

ilişki kurmasından söz edilebilir.

Yanıt A olmalıdır.

Kuşaklar arasında devredilerek belirli bir sürekliliği sağlaması dolayısıyla kimlik öğesi olarak da algılanan kavram Rene Guenon gibi düşünürler tarafından özellikle Doğu toplumları için uygarlığa denk görülmüştür. Bu bağlamda sözcüğün çok çeşitli kullanımları göze çarpar. Hıristiyan geleneği, Alman geleneği gibi din veya ulus nitelemeleri için kullanıldığı gibi felsefe geleneği, hümanist gelenek, ilmî gelenek vb. gibi daha dar, belirli disiplin ve alanlarda yerleşmiş, süreklilik arz eden düşünüş ve davranış biçimlerini ifade etmekte de kullanıldığı görülür.

Yanıt D seçeneğidir.

Öncelikle Yahya Kemal’in gelenekle ilişkisinin niteliklerini belirlemek gerekiyor.

Sönmez seher-i haşre kadar şi’r-i kadîm Bir meş’aledir devredilir elden ele diyen Yahya Kemal, Fransa’da Parnasyen şair Jose Maria de Heredia’nın sonelerinde klasik Yunan ve Latin sanatının yalın çarpıcılığı ile ilgi kurmanın sonuçlarını görmüş; Sembolist şair Paul Verlaine’nin Fetes Galantes (Âşıkâne Ziyafetler) şiirinde XVIII. asır Versaille sarayının yaşamını o dönemin diliyle nasıl şiirleştirdiğini incelemiş; ayrıca Albert Sorel’in derslerinden milleti yapan bir güç olarak tarihin

anlamını kavramış ve bir tarih bilinci oluşturmuş idi. Bütün bu kazanımlar ona Divan edebiyatına yeni bir gözle bakma düşüncesi kazandırdı.

Yanıt D seçeneği olmalıdır.

Nitekim Türk şiirinde 1950’lerden itibaren geleneğe yaklaşımlarda Yahya Kemal

bir geçiş noktası işlevi görmüştür. Bu tarihten sonraki şiirimizde, çizgisel bir

devamlılık gösteren geleneğe yaklaşımlar üç ana kategori oluşturur:

daha çok biçimsel özellikleri sürdürmek ve geçmişe duygusal bağlılık

anlamında geleneğe yaklaşımı

çizginin poetik yararlanma ve beslenme açısından geleneğe yaklaşımı

izlenen çizginin ise geleneği bir uygarlık özü olarak görüp modern

şiir yapısına bu özü katma tutumu içerisindeki yaklaşımları

Yanıt A olmalıdır.

Servet-i Fünûn şairlerinden Fâik Âli’nin oğlu olan Munis Faik Ozansoy (1911-1975), derginin kurucularından olduğu gibi aruz vezniyle yazdığı şiirleriyle ve yazılarıyla dergiye karakterini veren imzalardan birisidir. Bununla birlikte bugün Hisar dergisi denilince ilk akla gelen isim Mehmet Çınarlı’dır (1925-1999).

Yanıt A seçeneğidir

Burada sadece bazı örnekler vermekle yetindiğimiz Hisar grubu şairlerinin ortak ve ortalama özelliği olarak şunu diyebiliriz: Onlar, Yahya Kemal’in Divan şiiriyle ilişki kurmasındaki biçimci yönü, halk edebiyatı geleneğiyle de genişletmişler, yaşayan Türkçe ile söylemişler ama çarpıcı imaj ve söyleyiş üretmeyen derinliksiz bir lirizmde kalmışlardır. Onların gelenekle ilişkisinin, bir söyleyiş alışkanlığının değiştirme ihtiyacı ve gücü bulunmaksızın sürdürülmesi, böylece Cumhuriyet döneminde ortaya çıkan yeni şiir anlayışları karşısında ortak bir duygudaşlık zemini oluşturmaktan ibaret olduğu söylenebilir. Bu yüzden “Yahya Kemal’i Ahmet Muhipleştirerek yazmak istedikleri (Öztürk, 2000:266) biçiminde eleştiriler almışlardır.

Yanıt C seçeneğidir.

Divan şiirindeki bir çok mazmûn, imaj, fikir ve söyleyişten kendi şiirinin bazen anlam derinliği kazanması, bazen söyleyiş zenginliğine ulaşması bakımından yararlanmıştır. Bu bakımdan Attila İlhan’ın Divan şiirinin müzikalitesine, aşağıda ele alacağımız Sezai Karakoç’un ise geleneğin dünya görüşüne yönelen dikkatinden farklı olarak Necatigil’in, anlam ve söyleyiş bakımından yapı taslakları oluşturma tekniği olmak üzere eski edebiyatın öğelerini kullandığı görülür. Ona göre şiir soyutlaştırılacaksa, gelenekteki dilin imkânlarından faydalanılarak soyutlaştırılmalıdır. Gelenek şiiri tek anlamlıdır. Ancak özellikle tevriye, cinas gibi sanatlar modern bir işlevle kullanılarak, çok anlamlı, birden fazla anlam katmanına sahip şiir metinleri oluşturulabilir. Bu bakımdan Divan şiiri, bugünün şiirine yol gösterici olabilir.

Yanıt A seçeneğidir.

2005’e kadar yazdığı bütün şiirleri içeren Büyü’sün Yaz (Toplu Şiirler, 2006) kitabında yayımladı. Şiirin ‘yapılan bir şey’ olduğuna inanan Yavuz’un şiir anlayışındaki en önemli kavramlardan birisi, “sahih”liktir. Ona göre bu kavram, şairliğin ölçütüdür. Bir şair büyük olabilir, ama gelenekten yararlanmıyorsa “sahih” olamaz.

“Entelektüel tarihimiz bize geleneksel ile modernin aynı zamanda edinilmesi gerektiğini dayatıyor.” diyen Yavuz, şiirinde de bu sentezi bağdaştırmaya çalışmaktadır. Geleneği bir kimlik olarak gören Hilmi Yavuz, kavramı, “değişenin içinde değişmeyeni çıkarmak, bulmak” biçiminde tanımlar.

 Yanıt C olmalıdır.

Sezai Karakoç, geleneği uygarlık birikimi olarak düşünür ve uygarlıkla din arasında kopmaz bir bağ görür. Ona göre gelenek, en başta, ilk insan ve peygamberden başlayarak son peygambere kadar uzanan semavî din çizgisidir. Karakoç her uygarlığın bir dine dayandığı düşüncesindedir. Bu bakımdan da bizim geleneğimiz olarak düşünülecek kavram İslâm uygarlığıdır. “Diriliş” adıyla kavramlaştırdığı genel düşüncesi, geleneğin güne ve geleceğe taşınması hedefine dönüktür.

Yanıt D olmalıdır.

Eroğlu, Behçet Necatigil çizgisindeki şairlerce kullanılan “gelenekten yararlanma” ifadesini de doğru bulmaz. Onun yerine gelenekten beslenme kavramını tercih eder. Geleneği biçimsel bir devamlılık olarak değil, aynı duyuşun içinde var olmak şeklinde algılar.

Yanıt B seçeneğidir.

Yahya Kemal’in, Fransa’da edindiği tecrübelerle, istisnaî sayılabilecek bir katkı yaptığını tespit etmek gerekir. İlk defa o, Divan şiirinin ritim ve istif özelliklerini modern bir anlayışla değerlendirerek bir örnek oluşturmuştur.

Hisar grubu şairleri olarak anılan ve aynı adlı dergi etrafında toplanan çizginin daha çok biçimsel özellikleri sürdürmek ve geçmişe duygusal bağlılık anlamında geleneğe yaklaşımı olan bir topluluktur.

Hisar  dergisinin şairleri arasında Munis Faik Ozansoy, Selahattin Batu, Mehmet Çınarlı, Mustafa Necati Karaer, İlhan Geçer, Gültekin Samanoğlu, Nevzat Yalçın, Bekir Sıtkı Erdoğan, Feyzi Halıcı, Yavuz Bülent Bakiler, Bahattin Karakoç isimleri dikkati çeker.

Şiirlerinde sıkça rastlanan tevriye, cinas gibi sanatları kullanmaları Hisar grubu şairlerine değil, Behçet Necatigil ile başlayıp Hilmi Yavuz’dan geçerek 80 sonrası kuşağa ulaşan çizginin poetik yararlanma ve beslenme açısından geleneğe yaklaşımına aittir.

Bugün Hisar dergisi denilince ilk akla gelen isim Mehmet Çınarlı’dır (1925-1999). Aruz vezniyle yazdığı, dil ve biçime özen gösteren şiirlerini Güneş Rengi Kadehlerle (1958), Gerçek Hayali Aştı (1969), Bir Yeni Dünya Kurmuşum (1974), Zaman Perdesi (1983) ve Güzelliklere Doyamam (1995) adlıadlı kitaplarda toplamıştır.

Hisar topluluğu şairlerini, dergiye sonradan katılan fakat özellikle hamasî söyleyişte yakaladığı ustalıkla dikkati çeken Yavuz Bülent Bakiler’in bir şiirinden örnek vererek tamamlayacağız:
Ey Anayurdumun sevimli, ürkek,
Balaban bakışlı kızları,
Düşündünüz mü hiç sokaklara düşerek
Dolaşıp duran yalnızları.
(“Çağrı”)