Dijital Turizmde Sanal ve Artırılmış Gerçeklik Uygulamaları

Artırılmış gerçeklik (augmented reality) ve sanal gerçeklik (virtual reality) 21. yüzyılın çığır açan teknolojileri olarak kabul edilmektedir. Her iki kavramın da pek çok farklı tanımları olsa da artırılmış gerçeklik (AR) ve sanal gerçeklik (VR) kabaca bilgisayar tabanlı üretilen görüntülerle duyularımızı uyararak, zihnimizin sanal ya da artırılmış gerçeklik deneyimlerini geçici olarak gerçekmiş gibi kabul ettirmesini sağlayan uygulamalardır.

Sanal Gerçeklik: Bireyin gerçek hayattan koparak içerisinde var olma hissini yaşadığı ve beş duyusundan biri ya da birden fazlası ile etkileşimde bulunabildiği gerçek zamanlı ve bilgisayar kaynaklı 3 boyutlu ortamlardır (Gutierrez, Vexo ve Talmann, 2008).

Artırılmış Gerçeklik: Gerçek dünyada algıladığımız fiziksel unsurların, bilgisayar kaynaklı grafik, video, ses, GPS vb. veriler ile birleştirilmesi sonucunda oluşturulan, gerçek zamanlı ve etkileşimli bir deneyim türüdür (Azuma, 1997).

Günümüzde algıladığımız şekliyle sanal gerçekliğin ortaya çıkışı ise Morton Heilig tarafından 1962 yılında geliştirilen “sensorama” isimli cihazla başlamıştır.

Artırılmış gerçeklik kavramı ise ilk kez 1992 yılında Tomas Caudel ve David Mizell tarafından kullanılmıştır.

Sanallık kavramı Latince “virtualis” kelimesinden türetilmiş olan; “gerçekte var olmayan ancak gerçekmiş gibi algılanan kavramlar, olaylar ya da mekanları” ifade eden bir kavramdır. Temelde sanallık ve gerçeklik kavramlarının bir araya gelmesiyle oluşan sanal gerçeklik kavramı oksimoron bir yapıda olup, gerçek olmayan gerçeklik anlamında kullanılmaktadır.

Sanal gerçeklik, içinde bulunduğu sanal ortamını gerçekmiş gibi algılayan bir organizmanın yapay duyusal dürtüler ile uyarılmasıyla hedeflenen bir davranışı gerçekleştirmesini sağlar. Yani sanal gerçekliğin dört bileşeni vardır (Nayyar, Mahapatra, Le ve Suseendran, 2018). Bunlar: kullanıcı, yapay duyusal dürtüler, farkındalık ve hedeflenen davranışlardır.

1. Kullanıcı: Sanal dünya ile etkileşimde bulunan organizmadır, insanların yanı sıra hayvanlar ya da yapay zekâlı botlar da olabilir.
2. Yapay duyusal dürtüler: Kullanıcıların duyuları, modern mühendislik teknikleri ile uyarılarak hisleri taklit edilebilir ve gerçek duyusal girdiler yapay dürtüler ile yer değiştirir.
3. Farkındalık: Etkili bir sanal gerçeklik deneyiminde, kullanıcı sanal ortama başarılı şekilde uyum sağlar ve simülasyonda olduğu yer ile gerçek dünya arasındaki farkı anlayamaz. Böylece, sanal dünyanın içinde var olduğunu hissettiğinden kolayca yanıltılabilir.
4. Hedeflenen davranış: Sanal gerçeklik geliştiricileri sanal gerçeklik kullanıcıları için yaşaması gereken bir deneyim tasarlar.

Sanal gerçekliğin oluşabilmesi için gereken üç adım vardır (Yung ve Khoo-Lattimore, 2019). Bunlar:

1. Görselleştirme: Kullanıcının sanal dünyanın içerisinde çevreye bakabilme yeteneği olmalıdır.
2. Sürükleyicilik: Kullanıcının sanal dünyanın içine çekilmesi ve gerçek dünyadaki varlığının unutturularak yeni bir gerçeklik içinde olma hissinin yaratılması gerekir.
3. Etkileşim: Kullanıcı yaşadığı sanal gerçeklikte harekete edebilmeli, nesneleri kontrol edebilmeli yani kısacası yaptığı eylemler sanal dünyada da karşılık bulabilmelidir.

Sanal Gerçeklik İçeriği: Kullanıcıların sanal dünyada gördükleri ve algıladıkları sahnelerdir.

Sağladığı sürükleyicilik seviyesine göre sanal gerçeklik üç farklı kategoride değerlendirilir ( Daghestani, 2013; Kulakoğlu Dilek, 2020):

• Sürükleyici Olmayan Ortam: Görüntülerin monitör benzeri bir pencere ile yansıtıldığı sanal gerçeklik çeşididir. Etkileşimler fare ve klavye benzeri donanımlar ile gerçekleşmekte, olsa da veri eldiveni gibi donanımlarla da zenginleştirilebilir. Sürükleyiciliği en düşük sanal gerçeklik uygulama tekniğidir. Buna rağmen düşük maliyet ve
kullanım kolaylığından dolayı kullanım alanı bulmaktadır.
• Yarı Sürükleyici Ortam: Uçak, gemi ya da araç simülatörleri bu tekniğin örnekleridir. Kokpit, sürücü koltuğu gibi fiziksel unsurlarla, kullanıcı tam anlamıyla gerçeklikten koparılmadan sanal gerçeklik unsurları bir araya getirilerek oluşturulur.

• Tam Sürükleyici Ortam: Kullanıcının görüşü başa takılan ekran ile tamamen kapatılmıştır. Bu teknikte, kullanıcı kendini tamamen sanal gerçekliğin içinde bulur. Hareketli platformlar ve ses efektleri ile de kullanıcının dış dünyadan bağının tamamen kopması amaçlanır.

Artırılmış gerçekliğin temel özellikleri şunlardır:

• Gerçek ve sanal nesneleri gerçek bir ortamda birleştirir.
• Etkileşimli ve gerçek zamanlı olarak çalışır.
• Gerçek ve sanal nesneleri birbirleriyle senkronize eder.

Artırılmış gerçeklik ortamları için ihtiyaç duyulan donanım bileşenleri sensörler, akıllı telefon/ tabletler, akıllı gözlükler ya da masaüstü/dizüstü bilgisayar olabilir (Nayyar vd., 2018). Bu donanımların yapısı göz önüne alındığında artırılmış gerçeklik görüntüleme sistemleri temelde ikiye ayrılır (Fuchs ve Ackerman, 1999; İçten ve Güngör, 2017):

• 
  Video Tabanlı Sistemler: Artırılmış gerçeklik görüntüleri bir monitörde görüntülenir. Monitör de yapısına göre uzamsal sistemler ve taşınabilir sistemler olarak ikiye ayrılır. Uzamsal sistemler bir bilgisayara bağlı çalışan yapılardır. Bilgisayar ve monitörünün yanında, başa takılan ekran, kamera, projeksiyon cihazı da sisteme dâhil olabilir. Taşınabilir görüntülenme sistemleri sonraki yıllarda akıllı telefonun kullanım sayısının artmasından dolayı bu tür uygulamalarda daha yaygın kullanılmaktadır
• Optik Tabanlı Sistemler: Başa monte edilen görüntüleme sistemleridir. İlk akla gelen akıllı gözlüklerdir. Sanal gerçeklik gözlükleri kullanıcının dış dünya ile ilişkisini keserken, artırılmış gerçeklik uygulaması için geliştirilmiş gözlüğü takan kişi hâlen dış dünyayı görebilmektedir. Farklı olarak göz hizasında bulunan saydam plastik bir ekran vardır. Kişi bu ekrandan normal çevreyi görürken çevrim içi bilgi de alabilmektedir. Bir şekilde cep telefonunu göze takmak gibidir.

Turizm endüstrisinde kullanım alanları düşünüldüğünde sanal gerçeklik ve artırılmış gerçeklik uygulamaları; turistik ürün ve hizmetler ve turizm deneyimlerine ilişkin ön deneyim yaratmada, turistik faaliyetler esnasında deneyimi arttırmada ve sanal

turlar gibi bizzat turistik faaliyetin kendisi olarak kullanılabilmektedir.

• Turistik ürün ve hizmetler ve turizm deneyimlerine ilişkin tanıtım çalışmalarında ön deneyim yaratmak
• Turistik faaliyet esnasında deneyimi arttırmak
• Bir turistik faaliyet olarak sanal turlar

Kullanıcılar ilgili yapay ve artırılmış gerçeklik teknolojileri ile sanal tur deneyimi yaşar. Sanal turlar iki boyutlu (2B) ve üç boyutlu (3D) olabilir. Bununla birlikte kullanım amaçlarına göre farklı sanal turlar şöyledir (Arat ve Baltacıoğlu, 2016):

- İçeriksel Turlar: Ziyaretçilerin nesneleri keşfetmesini sağlayan turlardır. Bu türlerde nesne merkezli hareket sunulmaktadır. Bu tur çeşidi kitleden çok uzman kişilere bilgi aktarmayı hedeflemektedir. Örneğin müzede yer alan bir eseri, uzman kişilerin incelemesi için sunulması örnek olarak verilebilir.
- Eğitsel Turlar: Belirli bir konuda öğretici içerik sunmayı hedefleyen turlardır. Bir kişi ya da gruba müzede yer alan bir koleksiyonu tanıtmak eğitsel tura örnektir.
- Broşür Sanal Turlar: Kısıtlı bilgi paylaşımı ile ziyaretçilerde merak duygusu uyandırarak ziyaret isteği ortaya çıkarmayı amaçlayan, tanıtım amaçlı sanal tur türüdür. Müzenin veya turizm işletmesinin bir bölümünü ya da önemli eserlerini göstererek tanıtım yapılması broşür sanal turlara örnek olarak gösterilebilir.

Tuscany+: İtalya’daki Toskana bölgesi için geliştirilen bu uygulama, turizm amaçlı geliştirilmiş ilk AR uygulamasıdır. Akıllı telefondan konum ve kamera bilgisiyle, çevredeki fiziksel lokasyonlar hakkında bilgiler sunar. Böylelikle kullanıcısı interaktif ve gerçek zamanlı olarak sembolik noktalar, restoranlar, oteller, eğlence mekânları ve müzeler hakkında detaylara erişebilir. Tuscany+ alanının öncüsü olduğu için öne çıksa da bugün pek çok şehir ve bölge için benzer uygulamalara erişmek mümkündür.

https://www.youtube.com/watch?v=OogVCk0k

Try Before You Fly: Köklü İngiliz tur operatörü Tomas Cook, 2014 yılında potansiyel turistlerin sanal gerçeklik cihazları ile turistik destinasyonları keşfetmelerine imkân sağlayarak bu teknolojisini ilk kullanan seyahat acentesi olmuştur. Deneme

sürümünün başarılı olmasının ardından, uygulama Ocak 2015’te İngiltere, Belçika ve Almanya’da açılan mağazalar ile sanal gerçeklik deneyimlerine devam etmiştir. Dünyanın farklı yerlerinde 360° videolar ile dünyanın ilk sanal gerçeklik turizm
videolarına da sahip olarak sektörde çığır açan bir konumda yer almıştır. İçerikler videoları hazırlayan ajans olan Visualise’ın Youtube kanalında yer almaktadır.

https://visualise.com/case-study/thomas-cook-virtual-holiday

VR Mersin: Mersin Büyükşehir Belediyesi, Mersin ve Çevresi Turizm Alanı Altyapı Hizmet Birliği (METAB) ve Kültür ve Turizm Bakanlığı iş birliği ile hazırlanan “VR Mersin” projesi, Mersin ve ilçelerinin tarihî ve doğal güzellikleri ile önemli

turizm merkezlerinden oluşan pek çok farklı noktasını sanal tur ile tanıtmaktadır. Platform Türkiye’deki sanal gerçeklik teknolojisi ile destinasyon tanıtımı uygulamalarının öncüsü olmuştur.

https://vr.mersin.bel.tr/

Orbulus: Akıllı telefonlara yüklenebilen ve kullanmak için VR gözlüklerinin yeterli olduğu bir uygulamadır. Kullanıcısına dünyanın ve uzayın farklı noktalarından görüntüler sunar. Kullanıcı

oturduğu yerden Paris’te Eyfel kulesini ziyaret edebilir, San Francisco sokaklarında yürüyüş yapabilir, Kuzey Işıkları’nı yerinde görebilir, Los Angeles’ta sokak sanatlarını inceleyebilir veya tamamen sanal bir dünyanın içine de ışınlanabilir.

https://www.vrcraftworks.com/orbulus