DİN EĞİTİMİ VE DİN HİZMETLERİNDE REHBERLİK - Deneme Sınavı - 6

Din hizmetleri, imamlık, vaaz, hutbe, cenaze ve defin, toplu dua, rehberlik, irşat, uzlaştırma gibi din görevlisinden beklenen bütün işler anlamına gelmektedir. Kitap satma din hizmetlerinden biri değildir.

Müşavere ya da diğer bir deyişle danışma, “bir konu üzerinde karşılıklı görüş bildirme, doğru bir karar oluşturmak için görüş alış-verişinde bulunmak” demektir. Benzer anlamlar taşıyan “şûra” ve “istişare” kelimeleri de müşavere kelimesi ile aynı kökten gelmektedir. Yine aynı kökten gelen “Müşavir” kelimesi danışman, “Müsteşar” kelimesi de danışılan kişi demektir. Müşavere, bir sorunu tek başına çözememe, doğru bir sonuca varabilmek için başka birisinin veya birilerinin görüş ve düşüncelerine başvurma ihtiyacının sonucu olan bir yardım ilişkisidir. Müşavere, Kur’an’da Müslümanların nitelik ve hareket tarzlarından biri olarak sunulmaktadır: “Onların (iman edip de Rabbine güvenenlerin) işleri, aralarında müşavere (danışma) iledir.” (Şûrâ 42/38). Allah Teâlâ, insanların doğru kararlar vererek, doğru işler yapmalarını istediği için ve danışılarak alınan kararlar sonucu yapılan işlerin doğruluk şansının daha fazla olması hasebiyle Hz. Peygamberin şahsında bütün müminlere, işlerinde birbirlerine danışmalarını emretmektedir: “(Ey Peygamber!) İş hakkında onlara danış.” (Al-i İmran 3/159). Bu ayetler, Müslümanların bir ortak akıl oluşturmak ve birlikte karar vermek suretiyle hayatta daha güvenli yol tutmalarını sağlamak bakımından müşavere ilişkisinin çok önemli olduğunu göstermektedir. Ancak bu ilişkinin doğru ve sistematik bir şekilde yürütülebilmesi ve başarılı sonuçlar elde edilebilmesi için bunun dinî danışma ve rehberlik anlayışı çerçevesinde ele alınması gerekmektedir.

Tebliğ, kelime olarak “Allah’ın emirlerini, kullarına duyurmak, bildirmek” anlamına gelir. Kur’an-ı Kerim’de peygamberlerin bir görevi de tebliğ’dir ve bu kavram farklı ifadelerle birçok ayette geçer. “De ki, Allah’a ve peygamberine itaat edin. Eğer yüz çevirirseniz, artık onun üzerine düşen, sadece kendisine yüklenen vahyi duyurma ve açıklama görevidir. Sizin üzerinize düşen de, size yüklenen itaat görevidir. Eğer ona itaat ederseniz, doğru yolu bulursunuz. Peygamberin üzerine düşen, apaçık bir tebliğden başkası değildir.” (Nûr 24/54).

Toplumsal hukuk alanında önemli görüşleri bulunan İslâm bilgini Mâverdî tarafından, el-Ahkâmu’s-Sultâniyye adlı eserde ortaya konulan hususlardır. Mâverdî, adı geçen eserinde irşad ve rehberlik göreviyle görevlendirilmiş mürşid-rehber ile devlet tarafından asayiş ve düzeni sağlamak amacıyla görevlendirilen muhtesib arasındaki farkları ortaya koyar. Söz konusu bu farklar aynı zamanda irşad ve rehberlik hizmetiyle ihtisab faaliyeti arasındaki önemli ayrımı tespit etmemize imkan sağlar. Yine bu bilgiler, irşad ve rehberlik hizmetleriyle ilgilenen kişilerin yetki ve sorumluluklarını da belirler.

Muhtesib yaptığı hizmete karşılık maaş alır. Mürşidin böyle bir karşılık beklentisi olamaz.

Dinî rehberlik gerektiren konuların üç grup halinde ele alınması mümkündür:

İnançsızlık.

Batıl inançlar.

Bid’atler.

Dinî niteliğe bürünmüş yanlış gelenekler.

Kötü alışkanlıklar (içki, kumar vs.)

Zorla evlendirmeler.

Töre cinayetleri.

Kan davaları.

Kazalar ve felaketler (sel, deprem, yangın)

Derin duygusal etkilere sahip olaylar (doğum, ölüm, evlenme, iflas, terfi)

Hastalık ve manevi huzursuzluklar.

Fakirlik, düşkünlük, çaresizlikler

İnançsızlık, sosyal yaşantılar başlığı altında yer almamaktadır.

Kur’an-ı Kerim’de “î’sâr” olarak geçen bu kavram, “başkalarını da düşünmek, onların haklarını ve menfaatlerini kendinden önce tutmak” demektir. Diğergamlık, din hizmetlerinde rehberlik yapanların önemli bir vasfıdır. Kur’an-ı Kerim’de, “kendileri ihtiyaç içinde oldukları halde başkalarını kendilerine tercih ederler.” (Haşr 59/9) ayeti, evindeki tek kişilik yemeği misafirine ikram ederek geceyi aç geçiren bir Ensar ailesi (Medine’nin yerli halkı) hakkında nazil olmuştur. Diğergamlığın en büyük örneği Hz. Peygamber’dir. Çünkü o, en büyük şefaat hakkını ümmeti için kullanmak üzere Allah Teâlâ’ya niyazda bulunmuştur.

Din hizmetlerinin karşılık ve menfaat beklenmeden yapılmasına hasbilik denmektedir. Peygamberlerin hepsinin, “Bu hizmetime karşılık sizden hiçbir ücret beklemiyorum. Benim ücretimi verecek olan Âlemlerin Rabbi’dir.” (Hûd 11/29, 51) ifadeleri hasbîliğe örnektir. İrşad ve rehberlik faaliyetlerinin karşılık beklenmeden yapılması anlamında, “hasbeten lillah”, “rızâen lillah” gibi deyimler kullanılır. Sadece Allah için ve Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için yapılan hizmetlere karşılık herhangi bir maddi menfaat beklemek, böylesine ulvî hizmetin bayağı karşılıklarla bir tutulması anlamına gelir.

Spor salonları dini hizmetlerde rehberlik alanlarından biri değildir.

Müsabakalar din hizmetlerinde rehberlik alanında kullanılabilecek araçlardan biri değildir. Diğer tüm seçenekler dini hizmetlerde ve dini rehberlik alanında kullanılan birer araçtır.

Propaganda anlamı taşıyan “Diâye” de davet kelimesiyle aynı köktendir. Diâye, bilinmesi, kabul edilmesi istenen her hangi bir düşüncenin, fikrin ya da kanaatin, muhatabın dikkati çekilerek en güzel şekilde tanıtılması demektir.

Sözlüklerde Delâlet kavramının karşılığı, “yol bilmeyenlere yol göstermek, tarif etmek, kişiye seyahatinde veya işinde kılavuzluk etmek ve rehberlikte bulunmak”tır. Bu kavramla aynı kökten gelen “Dâll” ve “Delil”, bir işe öncülük eden, işi nasıl yapacağını bilemeyenlerin önüne düşerek rehberlik edenlere verilen isimlerdir. Hac görevi esnasında, hacılara ilgili yerler ve konular hakkında bilgiler veren ve rehberlik yapanlara “Delil” isminin verilmesi bu sebepledir.

Sözlüklerdeki karşılığına bakıldığında ta’lim “öğretmek” demektir. Kur’an-ı Kerim’de peygamberlerin görevlerinin birinin de öğretmek olduğu belirtilmektedir.

Dinî niteliğe bürünmüş yanlış gelenekler, kötü alışkanlıklar (içki, kumar vs.), zorla evlendirmeler, töre cinayetleri, kan davaları, kazalar ve felaketler (sel, deprem, yangın) sosyal yaşantı konusunda dinî rehberlik gerektiren durumları oluştururken inançsızlık olgusu inanç ve ibadetler konusuna girmektedir.

Hasbîlik, din hizmetlerinin karşılık ve menfaat beklenmeden yapılması demektir. Peygamberlerin hepsinin, “Bu hizmetime karşılık sizden hiçbir ücret beklemiyorum. Benim ücretimi verecek olan Âlemlerin Rabbi’dir.” (Hûd 11/29, 51) ifadeleri hasbîliğe örnektir.

Hz. Peygamber’in ayırıcı vasfı olan “Habîbullah”, onun hem Allah’ın en çok sevdiği kişi oluşuna hem de Allah’ı en çok seven kulu olduğuna işaret etmektedir. İşte bu karşılıklı sevgiyle, en çok sevilen ve seven durumundaki Hz. Peygamber’in şefkati ve sevgisi, Allah Teâlâ tarafından kendisine bahşedilen ayrı bir özelliktir.

Din görevlisinin hizmette bulunduğu yerler öncelikle camiler ve mescitlerdir. Ancak din, kişinin dünya ve mutluluğunu hedeflediği için sadece cami ve mescitler gibi manevi hayatımıza yönelik mekanlar değil, günlük yaşantımızın geçtiği yerler de din görevlilerinin rehberlik alanlarıdır. Bu mekanlar arasında hastaneler, huzurevleri, çocuk yetiştirme yurtları, hapishaneler, fabrikalar ve iş dünyasına ait mekanlar sayılabilir.

Din görevlileri doktor tedavisi gerektirmeyen veya tedavinin cevap vermediği durumlarda, Kur’an ayetleri ve Hz. Peygamberin tavsiye ettiği duaları okuyarak hastaya manevi destek sağlar.

Geleneğimizde önemli bir yeri olan Mevlid, sözleri ve kendine has musikîsiyle insanları yüzyıllardır etkilemektedir. Arasında okunan salâvatlar, ilahiler ve ardından yapılan dualar, dinî duygulanma açısından önemlidir (Buyrukçu, 1995; Hökelekli, 2009). Din görevlisi, Mevlid merasimlerini fırsat bilerek insanlara bu esnada ölçülü bir rehberlik faaliyetinde bulunabilmenin yollarını aramalıdır.

Kur’an-ı Kerim’de “î’sâr” olarak geçen diğergamlık kavramı, “başkalarını da düşünmek, onların haklarını ve menfaatlerini kendinden önce tutmak” demektir. Diğergamlık, din hizmetlerinde rehberlik yapanların önemli bir vasfıdır.