DİPLOMASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 15

Yazdığı ayrıntılı sefaretname Fransızca'ya da tercüme edilmiş olan tanınmış Osmanlı elçisi Yirmisekiz Mehmet Çelebi'dir.

III. Selim, devlet teşkilâtındaki diğer bazı reformlarla birlikte yabancı ülkelere üçer yıl süre ile mukim elçiler gönderme kararını veren Osmanlı padişahıdır.

Paris Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa Devletler Konseri’ne (Concert Européen) girdiği ve Avrupa devletleri arasında uygulanmakta olan devletler hukukunun bir parçası olduğu kabul ve ilan ediliyordu.

Tanzimat Fermanı ile yapılan reformlar ve özellikle müslümanlarla ve gayri müslimlerin kanun önünde eşit kabul edilmeleri Osmanlı Devleti'nin Avrupa sistemine alınmasını hızlandırmıştır.

Osmanlı Devleti’nin çeşitli tarihlerde yabancı devletlere yolladığı elçilerin gönderilme nedenlerinin başlıcaları şu şekilde sıralanabilir: Padişahların tahta çıkışlarını bildirmek, yabancı ülkeler hükümdarlarının taç giyme törenlerinde temsil, anlaşmaların metinlerinin iletilmesi, dostluk ilişkilerinin yeniden kurulması, dostluğu yineleme, ihtilaf­lı sınır sorununu görüşmek ve ittifak olanağı aramak, savaşı barışla bitirmeyi önermek, hediye iletmek, padişahın veya sadrazamın bir mektubunu götürmek, devlet alacağını istemek, gerçeği yerinde saptamak, başka ülkedeki bi­limin gelişme düzeyini incelemek, yabancı devletin talebi.

Bu çerçevede, Ortaelçilere Def­terdarlık, Nişancılık, Mekke payesi; büyükelçilere de Rumeli veya Anadolu Beylerbeyliği, İran’a gönderilen elçilerden ulema sınıfından olanlara ise Anadolu Kadıaskerliği (kazaskerliği) rütbesi verilmekteydi.

Elçiler sınırdan içeri girdikten sonra artık o ülkenin misafiri sayılmakta ve her türlü konaklama masraf­ları ev sahibi hükûmet tarafından karşılanmakta, ayrıca dönüşlerinde kendilerine görevlerine uygun armağanlar verilmekteydi.

Osmanlı Devleti’nin yabancı ülkelere gönderdiği elçilerin görevleri hakkında düzenlemiş oldukları raporlara Sefaretname adı verilirdi.

Osmanlı Devleti’nin yabancı ülkelere gönderdiği elçilerin görevleri hakkında düzenlemiş oldukları raporlara Sefaretname adı verilirdi.

İlk daimi büyükelçiliğin Londra’da kurulması uygun görülmüştür. İngiltere’ye mukim büyükelçi atanan Kalyonlar eski Katibi Yusuf Agâh Efendi 1793 Ekim ayı ortalarında maiyetiyle birlikte İstanbul’dan ayrılmıştır. Aynı yıl Aralık ayında Londra’ya ulaşan Agâh Efendi 8 Ocak 1794’te itimatnamesini III. George’a merasimle sunduktan sonra
görevine başlamış ve üç yıl başarıyla sürdürmüştür.

İlk daimi temsilciliklerin, bazı elçilik katiplerinin yabancı dil öğrenmeleri gibi yararlarına rağmen, bekleneni tam olarak vermemesinin başlıca nedeni atanan elçilerin diplomasi tecrübesine sahip olmamasıdır.

1832 yılından beri Reisülküttaplık makamında bulunan Mehmet Akif Efendi Hariciye Bakanı unvanını alan ilk devlet adamı olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin dış ilişkilerinde en önemli dönüm noktası 1856 yılında yayınlanan ve Tanzimat Fermanı’ndaki reformları teyid eden Islahat Fermanı’nı yayınlanmasını takiben, aynı yıl toplanan Paris Konferansı ile Avrupa Devletler Konseri’ne dahil edilmesi oldu. Bu şekilde Osmanlı Devleti devletler hukukunun taraf­larından biri hâline geldi ve Avrupa diplomatik sistemine dahil olmuş sayıldı.

Arapçada güven ve güvenlik demek olan bu kelime İslam ülkesine girmek isteyen bir kişi veya orduya müsaade, güvence vermek anlamını taşımaktadır. Bu sistem genellikle yabancı ülke vatandaşı gayrımüslimlere uygulanmakla beraber -özellikle farklı mezheplerden olan-ülkeler arasında da geçerliydi. ‘Aman’ın en yaygın ugulama alanı bir şehrin veya kalenin fethi öncesinde veya sonrasında verilmesiydi. Bir örnek olarak Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethinden hemen sonra Galata Cenevizlilerine bir ‘amanname’ vermiş, bunu daha sonra Latinler için de geçerli kılmıştır. 

İngiliz diplomatı Sir Victor Wellesley diplomasi ve dış politika kavramları arasındaki ayırımı şu şekilde özetlemiştir: ‘Diplomasi politika değil politikayı uygulayan araçtır. Bu iki unsur birbirini tamamlar zira biri diğerinin işbirliği olmadan harekete geçemez. Diplomasi dış politikadan bağımsız bir mevcudiyete sahip değildir, fakat her ikisi birlikte tek bir icra politikası oluşturur - politika stratejiyi saptar, diplomasi ise taktikleri’. Doğru cevap B şıkkıdır.

Diplomasi uluslararası ilişkilerin şekillenmeye başladığı 15. yüzyıldan itibaren üzerinde durulmaya başlanan bir alan olmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

‘Modern diplomasi’ özel hukuki kurallarla korunan ve sürekli olarak dış ülkelerde veya uluslararası kuruluşların merkezlerinde ikamet eden diplomatların oluşturduğu bir ağın dış politika uygulama faaliyetleri şeklinde doğmuştur.Bu ağ ilk olarak İtaya yarımadasında 15. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış ve Münster ve Osnabrück Kongrelerini (1644-8) izleyen iki buçuk asır içinde belirli bir olgunluğa ulaşmıştır. Doğru cevap D şıkkıdır.

17. yüzyılda On Üçüncü Louis’nin Başbakanı Kardinal Richelieu ilk defa savaştaki düşmanlar olduğu kadar barıştaki dostlarla ‘arada sırada’ değil ‘sürekli müzakere’ hâlinde olunması fikrini ortaya attı. Bunun için devamlılık gösteren ve yaygın bir diplomasi ağı oluşturmaya çalıştı. Doğru cevap A şıkkıdır.

İlk dönemlerde gönderilen elçilerin sınıf ve derecelere ayrıldığı hakkında bir bilgi yoktur. Yalnız 16. yüzyıldan itibaren, görevlerinin niteliğine ve gidecekleri devletin önemine göre büyükelçi veya ortaelçi şeklinde iki sınıfa ayrıldıkları, nisbeten daha basit bir görev verilen veya sadece mektup götürmek için yollananlara “Nameres” denildiği bilinmektedir. Daha da az önemli işler için dış ülkelere zaman zaman “Çavuş” adı altında görevliler gönderilmiş ise de bunların temsil yetkileri olmadığı anlaşılmaktadır. 

Elçilerin aynı zamanda görevleri gereği gittikleri ülkenin hükümdarı ve başbakanına Osmanlı padişahı ve sadrazamı tarafından yazılmış mektuplar götürdükleri ve “Name-i Hümayun” denilen bu mektupların gerek seyahat sırasında, örneğin sınırlarda gerekse kabul merasimlerinde, özel protokol uygulamalarına konu oldukları bilinmektedir. Bu mektuplar esas olarak dış ilişkileri güçlendirmek ve daha da çoğunlukla Osmanlı nüfuz ve gücünü hatırlatmak amacını gütmekteydi.