DİPLOMASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 18

Temel amacı uluslararası ihtilaf ve çatışmaların barışçı yollarla çözülmesi olarak ilan edilen ve kolektif güvenlik ilkesine dayanan Milletler Cemiyeti üç ana organdan oluşmaktaydı: Fransa, İngiltere, İtalya ve Japonya daimi üyeleri olmak üzere on beş üye ülkeden oluşan ve yılda üç defa toplanan konsey; yılda bir toplanan ve bütün üyelerin katıldığı genel kurul ve uluslararası bürokrasi olarak çalışan sekretarya. Kurullarda bütün kararların oybirliğiyle alınması gerekiyordu.

2. Dünya Savaşı 1939 yılında Almanya'nın Polonya'yı işgali ile başlamıştır.

1943’te Casablanca’da Churchill ile buluşan Roosevelt ülkesinin dışına savaş zamanında çıkan ve uçakla seyahat eden ilk ABD Başkanı olmuştu.

Sovyetler Birliği 1990 yılında dağılmıştır ve bu dağılma ile çift kutuplu Dünya düzeni sekteye uğramıştır.

Birleşmiş Milletler merkezi New York şehrinde, AB Ofisi ise Cenevre’dedir. Nato ve Avrupa Birliği merkezi ise Brüksel’de bulunmaktadır.

1926’da Milletler Cemiyeti’ne kabul edilen Weimar Cumhuriyeti Almanya’sına bir daimi üyelik verilmiştir. Ama Nasyonal Sosyalistler iktidara geldikten sonra 1936’da aynı Almanya, 1934’te üyelikten çıkan İtalya ve Japonya’yı izleyerek Cemiyet üyeliğinden ayrılmak suretiyle bu uluslararası kuruluşun sonunu hazırlamıştır.

Diplomasinin yetersiz kaldığı, savaş bulutlarının Avrupa’nın üstüne çöktüğü bu dönemde, 1914 yılında İngiliz hariciyesinden istifa eden parlak bir genç İngiliz diplomatı olan Charles Lister “diplomasi öldü” demişti. Lister Çanakkale Savaşı’nda aldığı yaralardan öldü, ancak diplomasi değişikliğe uğrasa da yaşamaya devam etti.

Çarlık Rusya’sının 1917 Mart ayında çöküşü ve geçici liberal bir hükûmetin kuruluşu Rus diplomasisi yönünden başlangıçta herhangi bir değişiklik yaratmadı. Ancak Kasım 1917’de Bolşeviklerin Petrograd’daki darbesi ve iktidara gelişleriyle Rusya’da her şey gibi diplomasi de kökünden değişti. Her şeyden önce Bolşeviklerin ve özellikle ilk dışişleri halk komiserliğine atanan Troçki’nin dış ilişkilere yaklaşımı son derece radikaldi. Onların düşüncesine göre komünist devrimi nasıl olsa bütün Avrupa’ya yayılacaktı, sonra da sırada bütün dünya vardı. Dolayısıyla “dış ilişkiler” ancak geçici bir durum olabilirdi.

Bu konferansta asıl kararların müzakere edildiği, İngiltere, Fransa, İtalya ve ABD’nin hükûmet başkanlarının oluşturduğu Yüksek Konsey ile İngiltere, Fransa ve İtalya Başvekilleri ile Wilson ve dışişleri bakanı yanında Japonya’dan iki baş delegeden oluşan Onlar Konseyi oluşturulmuştur. Japonya sadece Onlar Konseyi’nin üyesidir.

Bu tarz “amatör” diplomasi girişimlerinin en meşhuru Rudolf Hess’in 1941 Mayıs’ında İskoçya’ya uçarak barış aracılığı yapmaya çalışmasıdır. Bu macera, savaşı kısaltmaya yaramadığı gibi Hess’in ömür boyu Spandau zindanında kalmasıyla sonuçlanmıştı.

Birinci Dünya Savaşı’nı resmen sona erdiren Versailles Antlaşması, muzaffer ülkelerin esas hedefi olan Almanya ile ilgili hükümleri içerdiği için genellikle Paris Konferansı’nın tek sonuç belgesi olarak anılır. Halbuki teknik olarak bu belge sadece Almanya’yla yapılan barış hakkındadır. Diğer mağluplarla ilgili barış anlaşmalarına Paris civarındaki çeşitli park ve şatoların isimleri verilmiştir: Osmanlı İmparatorluğu ile Sevr, Avusturya ile Saint Germain, Macaristan ile Trianon, Bulgaristan’la Neuilly.

Otuz bir ülkenin imzaladığı Milletler Cemiyeti Sözleşmesi 10 Ocak 1920’de yürürlüğe girmiş, üye sayısı daha sonra 63’e kadar yükselmiştir. Milletler Cemiyeti’ni yaratan Paris Konferansı sonuçlarından olan Sevr Antlaşması’nı onaylanmadan ortadan kaldıran ve 1923’te Lozan Antlaşması’nı yapan Türkiye Cumhuriyeti Milletler Cemiyeti’ne 1932’de, Sovyet Rusya 1934’te üye olmuştur.

Konseyin İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya ile birlikte beş daimi üye ülkesinden biri olması gereken ABD, cemiyetin kuruluşuna katkıları nedeniyle 1919 Nobel Barış Ödülü’nü almış olan Wilson’un bütün çabalarına rağmen, Amerikan Kongresi’nin sözleşmeyi onaylamayı reddetmesiyle sandalyesine oturamamıştır.

Savaşın son üç yılında Winston Churchill, Roosevelt ile görüşmek amacıyla beş defa ABD’ye gitmişti. Yine Chuchill, 1942’de Stalin’i görmek için Moskova’ya gitmiş ve ABD ve Sovyet liderleriyle Tahran, Yalta ve Potsdam’da üçlü görüşmelere katılmıştı. Stalin’in ülkesinin sınırlarından pek fazla uzağa gitmeyi sevmemesine karşı, 1943’te Casablanca’da Churchill ile buluşan Roosevelt ülkesinin dışına savaş zamanında çıkan ve uçakla seyahat eden ilk ABD Başkanı olmuştu.

Birleşmiş Milletler’in yönetim kurulu olan Güvenlik Konseyi’nin Milliyetçi Çin’in yerini Çin Halk Cumhuriyeti’nin alması dışında değişikliğe uğramayan daimi üyeleri Birleşmiş Milletler’de son sözü söylemeye devam etmişlerdir. Bu devletler Çin dışında ABD, Sovyetler Birliği, İngiltere ve Fransa’dı.

Başta Hindistan olmak üzere, Gana ve Nijerya, İngiltere’nin gözetiminde bağımsızlık öncesi dış ilişkiler alanında kısıtlı da olsa tecrübe kazanmış ve belirli bir kadro yetiştirmişlerdi. Hindistan, Milletler Topluluğu üyesiydi ve Hintlilere komşu ülkelerdeki bazı İngiliz misyonları personeli arasında yer veriliyordu. Ancak, 1960’larda dekolonizasyon süreci o kadar hızlandı ki, birçok yeni ülke değil diplomat yetiştirmeye, normal bir devlet düzeni kurmaya bile vakit bulamadan bağımsızlık kazandı. Örneğin 1960’ta Belçika, Kongo’yu altı ay içinde terk ederek, geride anarşinin sınırında bir ülke bıraktı.

Birleşmiş Milletler merkezi New York şehrinde, AB Ofisi ise Cenevre’dedir. Nato ve Avrupa Birliği merkezi ise Brüksel’de bulunmaktadır.

İlk Çağlarda topluluklar arasında haberciler gidip gelmekte, özel amaçlı temsilci değişimi yapılmaktaydı. Mesaj taşıyanlar kutsal ve dokunulmaz sayılırdı. Keith Hamilton ve Richard Langhorne’a göre “diplomasinin doğuşu, ilk insan toplumlarının mesajı getireni yemektense mesajı dinlemeyi tercih ettikleri zamanlara gidebilir.” Haberciler genellikle bir mesaj değneği gibi tanıtıcı bir işaret taşır ve merasimle karşılanırlardı. Temsilci olarak kadınların gönderilmesi tercih edilir, zira onlara büyülü bir kutsallık atfedildiği gibi cinselliklerini kullanmalarının avantaj sağlayacağına inanılırdı. Hemen hemen sadece nadir taş veya toprak tabletlere yazılmış yazılardan oluşan ilk tarihî kayıtlardan bile bu dönemlerde diplomatik temasların oldukça sık olduğu sonucu çıkmaktadır. Bu kaynaklardan, toplumlar arasında çeşitli konularda anlaşmalar yapıldığı, bunların uygulanmasında -aynen bugün gibi- sorunlarla karşılaşıldığı, karşılıklı elçilere tanrısal güçler atfedildiği öğrenilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Eski Yunan’da diplomasi çeşitli şekillerde uygulanmıştır. İlk diplomatlar diyebileceğimiz habercilerin mitoloji tanrıları ve özellikle tanrıların habercisi Hermes tarafından korunduğu varsayılırdı. Doğru cevap B'dir.

Hükümdarlar arasında elçi değişimi dışındaki alt düzey diplomatik temaslarda kullanılan önemli bir araç bir nevi pasaport denilebilecek “aman”dı. Aman sahibine İslâm diyarlarına girme olanağını verir ve yetkili makamların korumasını sağlardı. Aman resmî veya gayrıresmî olabilirdi. Resmî aman imam tarafından bir kişiye, bir gruba, hatta İslâm makamlarıyla barış imzalamış olan bir toprakta yaşayanların tamamına verilebilirdi. Böyle bir aman karşılıklılık esasına göre tanınırdı. Gayrıresmî olanı ise herhangi bir Müslüman tarafından sözlü olarak veya başka bir şekilde verilebilir, ancak aman sahibi olan kişi Müslüman topraklarında kötü bir davranışta bulunursa veren cezalandırılırdı. Müslüman olmayan birinin “aman”ı olmadan İslâm diyarına girmesi hâlinde verilecek ceza da oldukça esnekti; idam edilmekten, dört aylık bir ikamet sonunda sınıra götürülmesine kadar geniş bir yelpazeyi kapsardı. Doğru cevap E'dir.