DİPLOMASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 20

Rusya’yı Avrupa devletler sistemine sokmak ve Sovyet dış politikasını ve mekanizmasını Avrupa normlarına uydurmak görevi, Mart 1918’de Troçki’nin yerine Dışişleri Komiserliği’ne gelen Çiçerin’e düştü. Sovyetler önceleri bütün diplomatik unvanları lağvederek, dış temsilcilerine de sadece tam yetkili temsilci veya polpred adını verdiler. Ayrıca, büyük güçler ile küçük devletler ayırımını da reddettiler. Ancak, Bolşevik Rusya ile başlıca Avrupa güçleri arasında diplomatik ilişkiler kurulunca, polpred’lerin kordiplomatikteki diğer ülke temsilcilerine göre öncelik sırasını saptamak mümkün olamadı. Bunun sonucu Sovyet temsilcilerine protokol sırasının en gerisinde yer verilince, Çiçerin bu konuda da gerilemek ve Avrupa terim ve unvanlarını kabullenmek mecburiyetinde kaldı.

Birinci Dünya Savaşı sona erdiğinde genel beklenti barışın teminat altına alınacağı ve yeni ve daha adil bir uluslararası düzen kurulacağı idi. Galip gelen ülkelerin liderleri de bu yönde yeni fikirler ortaya atıyordu. Lloyd George “Avrupa medeniyetinin geleceğinin şu veya bu hanedanın veya ülkenin çıkarlarını ikna ve hile yoluyla sağlamaya çalışan birkaç müzakerecinin keyfi kararlarına bırakılamayacağını” ileri sürerek toprak düzenlemelerinin kendi kaderini kendi tayin etme hakkı çerçevesinde, halkların üzerinde anlaştıkları biçimiyle yapılması gereğini vurguluyordu.

Wilson’un diplomasi tarihi bakımından daha önemli olan önerisi, yukarıda da değinilen, “açık barış sözleşmelerinin açık biçimde müzakere ve akdi ve ondan sonra da uluslararası ilişkilerde özel mutabakatların yapılmaması ve diplomasinin daima halkın gözü önünde samimi şekilde yürütülmesi” şeklindeki birinci noktada yer almıştı. Kasım 1918’de Almanya ile imzalanan mütarekede, imzacı devletlerin nihai barış anlaşmasına esas olarak Wilson’un on dört noktasının alınmasını -şartlı olarak- kabul etmeleri, uluslararası ilişkilerde, Harold Nicolson’un daha sonra “demokratik diplomasi” diye adlandıracağı, yeni bir çağın açıldığını haber veriyor gibiydi.

Birinci Dünya Savaşı’nı resmen sona erdiren Versailles Antlaşması, muzaffer ülkelerin esas hedefi olan Almanya ile ilgili hükümleri içerdiği için genellikle Paris Konferansı’nın tek sonuç belgesi olarak anılır. Halbuki teknik olarak bu belge sadece Almanya’yla yapılan barış hakkındadır. Diğer mağluplarla ilgili barış anlaşmalarına Paris civarındaki çeşitli park ve şatoların isimleri verilmiştir: Osmanlı İmparatorluğu ile Sevr, Avusturya ile Saint Germain, Macaristan ile Trianon, Bulgaristan’la Neuilly.

Milletler Cemiyeti’ni yaratan Paris Konferansı sonuçlarından olan Sevr Antlaşması’nı onaylanmadan ortadan kaldıran ve 1923’te Lozan Antlaşması’nı yapan Türkiye Cumhuriyeti Milletler Cemiyeti’ne 1932’de üye olmuştur.

Cemiyetin on dört yıl gibi uzun bir süre Genel Sekreterliği’ni yapmış olan İngiliz Sir Eric Drummond’u, “uluslararası sekretarya” kurumunun yaratıcısı olarak kabul etmek gerekir. Çünkü Eric Drummond, bu gibi uluslararası iş birliği örneklerinde her ülkenin kendi sekretaryasına sahip olması biçimindeki geleneksel uygulamaya karşı mücadele vererek ilk defa ortak ve daha da önemlisi bağımsız ve tarafsız sekretarya fikrini kabul ettirebildiği gibi, bu kurumun birçoğu bugüne kadar değişmemiş olan ilkelerini de saptamıştır.

İkinci Dünya Savaşı ile birincisi arasındaki başka bir benzerlik; savaş sırasında profesyonel diplomatlar kadar meslekleri veya siyasetteki yerlerinden dolayı bazı dış görevlere uygun sayılan kişilerin de elçi olarak görevlendirilmesidir. Bu çerçevede, Verdun kahramanı Mareşal Pétain’in 1939’da Franko’nun İspanya’sına büyükelçi olarak atanması, İngiliz İşçi Partisi’nin önde gelen kişiliklerinden olan Sir Stanford Cripps’in Moskova’ya büyükelçi olarak gönderilmesi, Weimar Cumhuriyeti Şansölyelerinden von Papen’in Hitler tarafından önce Viyana’ya sonra Ankara’ya büyükelçi olarak atanması sayılabilir.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında diplomasiye biri kalıcı olmak üzere, diğeri 1990’da Sovyetler Birliği’nin dağılmasına kadar süren iki gelişme damgasını vurdu: Çok taraflı kuruluş ve ilişkilerin hızla çoğalması ile Soğuk Savaş’ın dünyayı iki kampa bölmesi.İkinci Dünya Savaşı sonrası diplomasisine damgasını vuran iki gelişmeden daha söz edilebilir. Bunlardan birincisi, siyasi liderlerin daha önce de mevcut olan kişisel diplomasi uygulama eğilimlerinin artarak sürmesi, bu arada özel jetlerin açtığı olanakların ürünü olan “mekik diplomasisi” dahil uluslararası müzakerelerde doğrudan temas yönteminin yaygınlaşmasıdır. İkincisi de devlet ve hükûmet başkanları arasındaki zirve toplantılarının düzenli hâle gelmesidir. Sözkonusu eğilimler de doğal olarak mukim temsilciliklerin ve profesyonel diplomatların hareket ve yetki alanını önemli ölçüde daraltmıştır.

İslam ülkesine girmek isteyen bir kişi veya orduya müsaade, güvence vermek anlamına gelen kavram aman kavramıdır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Osmanlı Devleti’nin çeşitli tarihlerde yabancı devletlere yolladığı elçilerin gönderilme nedenlerinin başlıcaları şu şekilde sıralanabilir: Padişahların tahta çıkışlarını bildirmek, yabancı ülkeler hükümdarlarının taç giyme törenlerinde temsil, anlaşmaların metinlerinin iletilmesi, dostluk ilişkilerinin yeniden kurulması, dostluğu yineleme, ihtilaflı sınır sorununu görüşmek ve ittifak olanağı aramak, savaşı barışla bitirmeyi önermek, hediye iletmek, padişahın veya sadrazamın bir mektubunu götürmek, devlet alacağını istemek, gerçeği yerinde saptamak, başka ülkedeki bilimin gelişme düzeyini incelemek, yabancı devletin talebi. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Yabancı ülke hükümdarı veya başbakanına Osmanlı padişahı veya sadrazamı tarafından yazılan mektuplara Name-i Hümayun denir.

Osmanlı Devleti’nin yabancı ülkelere gönderdiği elçilerin görevleri hakkında düzenlemiş oldukları raporlara Sefaretname adı verilir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Yabancı ülkelere üçer yıl süre ile mukim elçiler gönderme kararı III. Selim tarafından alınmıştır.

İlk daimi büyükelçilik Londra'da açılmıştır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Osmanlı Devleti'nde Hariciye Bakanı ünvanı alan ilk devlet adamı 1832 yılından beri Reisülküttaplık makamında bulunan Mehmet Akif Efendi'dir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

1856 Paris Antlaşması ile Osmanlı Devleti'nin Avrupa devletleri arasında uygulanmakta olan devletler hukukunun bir parçası olduğu kabul ve ilan edilmiştir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

III. Selim dönemine kadar Osmanlı diplomasisi bugünkü anlamında bir uluslararası ilişki veya dış politika aracı olarak nitelendirilemez. Dar’ül Harb kavramı çerçevesinde, özellikle Hristiyan Avrupa ülkeleriyle ilişkiler esas itibarıyle savaş biçiminde iken Osmanlı’nın diplomasi aracına gereksinme duymadığı açıktır. İmparatorluğun yükselme döneminde savaşlar kazanıldıkça fethedilen ülkeler ya İmparatorluk topraklarına doğrudan katılır veya yenilen ülkenin hükümdarına, Padişaha biad etmek, tazminat ödemek gibi Osmanlı’ya özgü koşulları dikte edilirdi. Dolayısıyla bir müzakere, eşit şartlarda görüşme, hele hele bir uzlaşı söz konusu değildi. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle Avrupa büyük güçleri arasında kırk yıldan fazla sürdürülebilmiş olan barışın sonu geldi.

Bolşeviklerin savaş hâlinde oldukları ülkelerle barış yapmak için  “toprak ve tazminatın söz konusu olmadığı adil bir barış” çağrısında bulundular. Amaç yine devrimi yabancı ülkelerde yaymaktı.

Kısa ömürlü olmasına rağmen günümüzün çok taraflı diplomasinin temelleri Milletler Cemiyeti tarafından atılmıştır.