DİPLOMASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 21

Ernest Satow diplomasiyi ‘bağımsız devletlerin hükûmetleri arasındaki resmî ilişkilere zeka ve taktın uygulamasıdır’ şeklinde tarif etmiştir.

Ambrose Bierce’e göre diplomasi ‘ülkesi için yurtsever yalan söyleme sanatıdır’. Talleyrand için ‘diplomasi yalan söylemek ve inkâr etmektir’. Ludwig Boerne de benzer görüştedir: ‘diplomasi Fransızca konuşmak, konuşup bir şey söylememek ve sahte laflar etmektir’. Çarpıcı tanımlama örnekleri de vardır: ‘diplomasi başkasının sizin istediğinizi yapmasına müsaade etmektir’. Lester B.Pearson; ‘diplomasi savaşın başka vasıtalarla sürmesidir’. Bu tanımlar olumsuzdur. Fakat, Ernest Satow diplomasiyi ‘bağımsız devletlerin hükûmetleri arasındaki resmî ilişkilere zeka ve taktın uygulamasıdır’ şeklinde tarif etmiştir. Bu bakımdan Ernest'in tanımı farklıdır.

Diplomasi uluslararası ilişkilerin şekillenmeye başladığı 15. yüzyıldan itibaren üzerinde durulmaya başlanan bir alan olmuştur.

1648 Münster - Osnabrück Antlaşmalarıyla Avrupa hükümdarları o zamana kadar hep savaşa ve çatışmaya dayanan ilişkilerini bir düzene sokma gereğini anladıkları zaman, diplomatik teori daha açık bir ‘siyasi’ renge bürünmüştür.

17. yüzyılda On Üçüncü Louis’nin Başbakanı Kardinal Richelieu ilk defa savaştaki düşmanlar olduğu kadar barıştaki dostlarla ‘arada sırada’ değil ‘sürekli müzakere’ hâlinde olunması fikrini ortaya attı. Bunun için devamlılık gösteren ve yaygın bir diplomasi ağı oluşturmaya çalıştı.

Prens, Titus Livy’nin İlk On Kitabı Üzerine Söylemler ve Floransa’nın Tarihi adlı kitaplar Niccolo Machiavelli'ye aittir.

Diplomasi ve diplomasiyle ilgili davranışlar hakkındaki bazı ilginç düşüncelerini  daha çok Ricordi (Tutanaklar) adlı bir eserde toplayan kişi Guicciardini'dir.

Diplomasi yazılı tarihten önce de vardı. Diplomatik ilişkiler bir klan, bir kabile veya herhangi bir topluluk diğerleri ile temas ettiği gün doğmuştur.

Mezopotamya şehir devletleri arasındaki anlaşmaların kayıtları İÖ. 2850 yılına dayanmaktadır.

Olimpiyatlar diplomasi tarihi açısından değer taşır. Olimpik Mütareke (Ekecheria) geleneği İÖ. 9. yüzyılda, Elis’li Iphitos, Pisa’lı Cleosthenes ve Ispartalı Lycurgus arasında imzalanan bir sözleşme ile yaratılmıştır.

Romalılar devlet yönetimi, mimari, sanat ve alanlarında olduğu gibi diplomaside
de Yunanlıların mirasını devraldılar.

Latince ambactiare, ‘bir göreve gitmek’ kelimesinden gelen bu terim çeşitli elçileri ifade ediyordu. Mutlaka hükümdarların elçileri için değil de prensler veya
herhangi iki farklı ülkede yaşayan kişilerin aracıları için de kullanılan Ambaciatore
(Büyükelçi) veya Fransızcasıyla Ambassadeur gönderme uygulaması 13. yüzyılda İtalya ve Fransa’da yaygındı.

Modern diplomasinin ilk temelleri Rönesans döneminde atılmıştır. 14. yüzyıl sonları ve 15. yüzyılda Kuzey İtalya’da, kendi aralarında ve Papa ile Kutsal Roma imparatoru nezdinde sürekli büyükelçi bulunduran Venedik, Milano ve Mantua şehir devletleri tarafından başlatılmış olan mukim büyükelçi değişimi uygulaması 15. yüzyılda İtalya’nın diğer bölgelerinde de kural hâline gelmiş, 16. yüzyılda da Kuzey ve Batı Avrupa’da yayılmıştır. XI. Louis’nin Fransız sarayına ilk defa Milano’lu bir büyükelçi 1463’te sürekli olarak atanmış, onu bir Venedik elçisi izlemiştir.

Avrupa’nın sınırlarını kırk yıl süreyle çizen Viyana Kongresi, Eylül 1814’te başladı ve Haziran 1815’te tamamlandı.

1790’larda III. Selim Londra, Paris, Viyana ve Berlin’de mukim büyükelçilikler açmıştı.

Metternich 1808 yılında “Kamuoyu en güçlü bir ortamdır. Din gibi en karanlık köşelere bile sızabilir” demiş, “Kamuoyu genel politikanın önemli itici güçlerinden biridir” ifadesini de kullanmıştı.

Böyle bir ortam içinde, geleneksel diplomasiye en büyük darbeyi Woodrow Wilson vurdu. Ocak 1917’de daha önce müttefiklerin savaş sonrası amaçları hakkında kendi vasıtalarıyla bilgi edindikten sonra, Amerikan Senatosu’nda yaptığı bir konuşmayla eşitler arasında müzakere edilecek bir “zafersiz barış” yapılması çağrısında bulundu. Sonra, güçler dengesinin yerini alacak bir “ortak güç” sisteminin kurulmasına desteğini yineledi ve nihayet devletlerin farklı değil ortak çıkarlar gözetecekleri bir uluslararası teşkilât kurulmasını önerdi. Dahası, gizli diplomasiyi reddederek “açık olarak müzakere edilecek açık anlaşmalar”dan söz etmeye başladı.

Bolşeviklerin ve özellikle ilk dışişleri halk komiserliğine atanan Troçki’nin dış ilişkilere yaklaşımı son derece radikaldi. Onların düşüncesine göre komünist devrimi nasıl olsa bütün Avrupa’ya yayılacaktı, sonra da sırada bütün dünya vardı. Dolayısıyla “dış ilişkiler” ancak geçici bir durum olabilirdi.