DİPLOMASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 15

Diğer bir yeni yönteme ‘iyi yönetim’ diplomasisi adı verilebilir. Bu tür diplomasi özellikle yönetimlerinin toplumları için yeterli politikalar üretemediği ülkelere veya iç karışıklıklar gibi nedenlerle yönetilemeyen ülkelere uluslararası toplumun belirli ölçülerde müdahalesi veya yardımı şeklinde tanımlanabilir. Habitat, Rio Zirvesi ardılı konferanslar gibi global çevre konferansları, Birleşmiş Milletler ve diğer yetkili uluslararası güçlerin güvenlik operasyonları, Birleşmiş Milletler çerçevesinde -örneğin sürdürülebilir kalkınma komisyonu gibi- özel görevli komisyonlar kurulması ve saydamlık, yolsuzlukla mücadele, kamu bütçesi hesap verilirliği gibi kamu hizmeti etiği konusunda uluslararası işbirliği çalışmaları ‘İyi yönetim diplomasisi’nin hangi alanlarda yürütüldüğünün örnekleridir.

Kamuoyu diplomasisi uygulamasında başlıca aktör ve koordinatör dışişleri bakanlıklarıdır. Bu bakanlıklar esasen eskiden beri rutin olarak bugün kamuoyu diplomasisi çerçevesine giren faaliyetler yürütmektedir. Bunlar arasında, tanıtma malzemesi hazırlayıp dış temsilciliklere dağıtmak, başkentteki yabancı medya mensuplarını bilgilendirmek, (günümüzde) internet sitesi aracılığıyla doğrudan tanıtım yapmak, bilgi aktarmak, (bazı ülkeler için) kültür tanıtımı faaliyetlerine ve bu tarz faaliyetleri yürüten (Goethe Enstitüsü, Alliance Française gibi) kurumlara fon sağlamak sayılabilir.

Çevre politikaları, ilk olarak özellikle sanayileşmiş ülkelerde su ve hava kirliliği gibi küresel çevre bozulması işaretlerinin bilincine varılmaya başladığı 1960’lardan itibaren uluslararası düzeyde gündeme gelmiş ve diplomasi konusu olmuştur. Konu önce Birleşmiş Milletler’de tartışılmaya başlanmış, 1969 yılında NATO çevre güvenliği konusunu ele almıştır. 1972 yılında Stockholm’de gerçekleştirilen ve Stockholm Konferansı olarak da bilinen “Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı” bu alandaki ilk büyük uluslararası girişim olmuştur. Sosyo-ekonomik yapıları ve gelişme düzeyleri farklı olan birçok ülkenin “çevre” konusunda ilk defa bir araya geldiği bu Konferans sonunda “Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Bildirisi” kabul edilmiştir. Yine bu toplantıda kurulması kararlaştırılan Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) 1972’den beri çevre sorunlarının çözümüne yönelik faaliyetlerin eşgüdümü için çalışmaktadır.

İnsani diplomasi insani amaçlı operasyon ve programlar için kamuoyu ve hükûmet desteği ve kaynaklarını harekete geçirmeyi hedefler. Bu diplomasi türü aynı zamanda insani amaçlı operasyonların savunulması, müzakeresi, anlaşmalara bağlanması gibi hususları içerir. Bu alanda hükûmetler yanında uluslararası kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve özel kişiler dâhil çeşitli aktörler faaliyet göstermektedir. Çağımızda çeşitli düzeylerde işbirliği hâlinde faaliyet gösteren bu aktörlerin hızla çoğalması insani diplomasinin önemini arttırmıştır.

Bunun yanında ülkemizdeki Marmara ve Van depremleri gibi büyük ölçekli deprem felaketleri de aynı şekilde uluslararası yardım kampanyalarına konu olmaktadır. Bu tarz faaliyetler dünya kamuoyunun tam desteğine sahiptir. Bunların diplomasi yönünü daha çok ülkeler, uluslararası ve sivil kuruluşlar arasındaki koordinasyon gereklerinin doğurduğu karmaşık uluslararası temaslar oluşturur. Doğal olarak yardım alan ülkeyle işbirliği ve koordinasyon da bir insani diplomasi uygulamasıdır.

Enerji dış politikanın belki de -askerî güç kullanımı dışındaki- en önemli araçlarından biridir. İki veya daha fazla sayıda ülke ilişkilerinde hidrolik enerji veya nükleer enerji gibi yenilebilir enerji kaynakları zaman zaman öne çıkmakta ise de uluslararası ilişkileri derinden etkileme kabiliyetine sahip en önemli enerji kaynağı petrol ve -giderek daha fazla ölçüde- doğal gazdır. Uzun süre petrol politikası güç politikası ile eş anlamlıydı. Uluslararası petrol sanayi başta ABD olmak üzere Batılı ülkelerin olağanüstü güce sahip, kar maksimazyonu peşinde özel şirketlerinin hâkimiyetinde idi. Petrol ithalatçısı ülkeler herhangi bir şekilde söz sahibi değildi.

Uluslararası siyasette “müzakere” terimi, dar anlamıyla ülkelerin resmen atanmış
temsilcilerinin hükûmetleri arasındaki ortak çıkarlar veya uyuşmazlıklar konusunda resmî bir anlaşmaya varmak için yaptıkları görüşmeleri ifade eder.

Bir uluslararası aktör belirli bir sonuca başka aktörlerden bağımsız olarak ulaşabilecek ise müzakereye gerek yoktur. François de Callières’in de belirttiği gibi “Bir prens veya devlet isteklerini komşularına dayatacak kadar güçlü ise, müzakere sanatı değerini kaybeder.” Bu açıdan, müzakere sürecine girmek tarafların, çıkarlarının tamamlayıcı niteliğini baştan kabul etmeleri demektir.

Ülkemizde, 1965 yılında tek başına iktidara gelen Adalet Partisi hükûmeti sağcı muhafazakâr niteliği ile bilinmekte, Soğuk Savaş döneminde komünizme karşı sert tutumuyla tanınmaktaydı. Ancak yine aynı iktidar, 1970’li yıllarda Sovyetler Birliği’ne açılımı gerçekleştirmiş, İskenderun Demir Çelik tesisleri dahil büyük ortak projelere imza atabilmiştir.

Boş bırakılan yere Yunanistan getirilmelidir.

Osmanlı Devleti'nin yabancı ülkelere gönderdiği elçilerin görevleri hakkında düzenlemiş oldukları rapora sefaretname adı verilirdi.

Uluslararası çok taraflı müzakerelerin yerinin saptanmasında da örneğin kıtalar arasında belirli bir rotasyon ilkesi uygulanır. GATT çerçevesindeki Çok Taraflı Ticaret Müzakereleri Avrupa (Torquay), Güney Amerika (Uruguay), Asya (Tokyo)’daki “tur (round)”lar ile yürütülmüştü.

Doğru cevap Kyoto'dur.

Avrupa Birliği üyeleri arasındaki müzakereler, daha önce de değinildiği gibi kural olarak Brüksel’de sürdürülmekte, bazı Bakanlar toplantıları ise istisnaen Lüksemburg’da yapılmaktadır.

Kıbrıs meselesinde, Kıbrıslı Rum ve Kıbrıslı Türkler uzun süre Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’nin Özel Temsilcisinin aracılığı (good offices) ile müzakere etmişlerdi.

Doğru yanıt Cezayir'dir.

Kaynak kitabın 139. sayfasındaki bilgilere göre doğru yanıt Pakistan'dır.

Her hâlükârda karşılıklılığa dayanan Avrupa sistemine geçinceye kadarki beş yüz yıla yakın bir sürede Osmanlı Devleti’nin yabancı ülkelerle siyasi, hukuki ve ekonomik ilişkilerde İslami bir kavram olan ‘aman (veya eman)’ sistemi temel ilkeyi oluşturmuştur. Arapçada güven ve güvenlik demek olan bu kelime İslam ülkesine girmek isteyen bir kişi veya orduya müsaade, güvence vermek anlamını taşımaktadır.

1961 Viyana Konvansiyonundan beri diplomatik yöntemlerde önemli değişiklikler olmuştur. Buna rağmen modern diplomasi hala üç temel yönteme dayanmaktadır: İkili ilişkilerde kişisel resmî temas diplomasisi, ‘perde arkası’ sessiz diplomasi ve çok taraflı müzakerelerde -oylama yerine- ‘konsensüs’e ulaşma diplomasisi. Başlıca değişikliklerden biri, uluslararası ihtilaflarda gerginliğin azaltılması için başvurulan Doğu-Batı zirvelerinin de ortadan kalkması sonucu ikili süper güç müzakerelerinin yerini liderler arasında çok taraflı görüşmelere bırakmasıdır. Doğru yanıt C'dir.

Genel olarak yabancı ülkelerin hükûmet ve yöneticilerini etkilemeyi hedefleyen diplomasi günümüzde giderek aynı zamanda yabancı toplumların kamuoylarını da etkilemeye yönelmektedir. O kadar ki bugün kamuoyu ‘diplomasi alanında en önemli yeni unsur’ olarak nitelendirilmektedir. Doğru yanıt B'dir.